آیا فردا قرار است برجام احیا شود؟

انتخاب: یک دیپلمات پیشین و تحلیلگر مسائل بین‌الملل با اشاره به سخنرانی بایدن در کنفرانس مونیخ گفت که احتمالا رییس جمهوری آمریکا یک رویکرد و گشایش اقتصادی را به نفع ایران در جهت احیا و بازگشت به برجام در نظر خواهد گرفت.

عبدالرضا فرجی راد با اشاره به گمانه های برخی رسانه‌های آمریکایی مبنی بر اعلام رسمی بایدن درباره بازگشت رسمی آمریکا به برجام در خلال کنفرانس مجازی مونیخ که روز جمعه برگزار خواهد شد، گفت: نظر شخصی من این است که احتمالا بایدن در سخنرانی مونیخ خودش یک حرکت یا گام رو به جلو در قبال برجام برخواهد داشت. البته تصور من این است که بایدن در این کنفرانس مجازی رسما بازگشت به برجام را اعلام نخواهد کرد. چون ساده‌ترین دلیل مساله این است که بایدن مساله به این مهمی (بازگشت و احیای برجام) را در خلال یک سخنرانی مطرح نخواهد کرد و ترجیح خواهد داد که این موضوع را در یک کنفرانس و سخنرانی مجزا و انحصاری اعلام کند.

وی افزود: نکته دوم این است که آقای بایدن فعلا در همین ابتدای کار خودش در کاخ سفید از چند جهت تحت فشار قرار دارد. آمریکا از یک طرف تحت فشار ایران در مساله برجام است که البته این انتظار و فشار ایران نیز به حق است و به هرحال تهران مدت‌هاست که نسبت به عدم تعهدپذیری 1+5، یکجانبه برجام را حفظ کرده است. علاوه بر این، آقای بایدن در سیاست داخلی درگیر چالش‌هایی مانند حامیان ترامپ و مساله کرونا بوده و در کنار آن نیز از سوی دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان تحت فشار است و آنان اعتقاد دارند که بایدن نباید مرتکب رویکرد سابق در توافق با ایران در برجام شود. افزون بر این نیز ، حامیان عربستان و اسراییل هم مدام در تلاش هستند که آقای بایدن را از بازگشت به برجام منصرف کنند.

فرجی راد خاطرنشان کرد: لذا تصور می‌شود که آقای بایدن برای جبران این چالش‌ها و دفع این فشارها، تصمیم به آن بگیرد که برخی موضوعات منطقه‌ای را در برجام نیز بگنجاند که ایران تاکنون با این مساله موافق نبوده و مخالفت خودش را بارها اعلام کرده است. البته ایران در حوزه خلیج فارس مباحث و پیشنهاداتی را پیشتر مطرح کرده بود و می‌توان با محوریت همین مساله، موضوعات منطقه‌ای را مدیریت کرده و اجازه ندهد که تصمیمات آمریکا بر تصمیمات ایران در منطقه غالب شود.

این استاد ژئوپلیتیک افزود: احتمالا آقای بایدن در سخنرانی فردا گشایش‌هایی را برای ایران در نظر خواهد گرفت تا از این طریق تهران را حداقل برای مدتی هرچند کوتاه مجاب به تعویق تعلیق پروتکل الحاقی کند. البته ما در ایران نیز شاهد بودیم که بعد از سفر قطری‌ها به تهران و خبر سفر حضور آقای گروسی در ایران و پیامی که برای تهران داشت، نهایتا آقای روحانی را به آن سخنان و مواضع خاص واداشت. آقای روحانی این پیام را به آمریکایی‌ها اعلام کرد که ما از کاخ سفید نمی‌خواهیم لزوما یکباره به برجام برگردد، ایران خواهان اجرای قانون ولو به صورت تدریجی و گام به گام است.

وی ادامه داد: اهمیت این سخنان از آنجایی بود که پیشتر مقامات ایران خواهان بازگشت و احیای یکباره برجام از سوی آمریکایی‌ها بودند ولی حالا به نظر می‌رسد که آقای روحانی بعد از رایزنی با میانجی ها، مواضع متفاوتی نسبت به گذشته اتخاذ کرده است.

فرجی‌راد گفت: اگر مواضع آقای بایدن رو به جلو و مثبت باشد، قطعا مورد حمایت تمام اعضای ۱+۵ قرار خواهد گرفت. چراکه همه اعضا تمایل به حفظ و احیای برجام دارند. بنابراین نمی‌توان خیلی نسبت به این مساله نگران بود.

این استاد ژئوپلیتیک در پاسخ به این پرسش که قدم رو به جلوی آقای بایدن در قبال برجام چه اقدامات و رویکردهایی می‌تواند باشد، گفت: من احتمال می‌دهم که این اقدامات ماهیت اقتصادی داشته باشند؛ چراکه طرفین برجام یکبار تجربه این مساله را داشتند. ما اگر بخواهیم احتمالات را بررسی کنیم، حداقل اقدام اقتصادی آقای بایدن می‌تواند اعطای وام بانک جهانی به ایران و نیز آزاد کردن بخشی از پول‌های بلوکه شدن ایران برای خرید دارو و واکسن و اگر احتمالات بالاتر را بخواهیم بررسی کنیم، ممکن است که آقای بایدن به برخی از کشورها اجازه خرید نفت از ایران را بدهد و در این میان کشورهایی که پول ایران را بلوکه کردند از جمله کره جنوبی می‌توانند در زمره خریداران احتمالی نفت از ایران قرار بگیرند. به ویژه آنکه آقای روحانی نیز در مواضع اخیر خود صریحا به مساله رفع تحریم‌های ایران اشاره کرده بود.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا گشایش‌ها و رویکردهای سیاسی از جانب آقای بایدن در سخنرانی مونیخ ممکن است ایران را مجاب به تغییر مواضع در بحث تعلیق پروتکل الحاقی مجاب کند، گفت: من اعتقاد دارم که آنچه ایران را مجاب به تغییر موضع می‌کند، گشایش و اقدامات اقتصادی خواهد بود. کلمه و لفظ «احیای برجام» برای ایران کافی نخواهد بود. چراکه ماهیت برجام برای گشایش‌های اقتصادی بود و اگر این اتفاق رخ ندهد، اهمیتی برای ایران نخواهد داشت. من پیش بینی می‌کنم که آقای بایدن در کنفرانس مونیخ عقلانه رفتار کند، به ویژه آنکه این کنفرانس مربوط به آلمان بوده و پیشتر نیز خانم مرکل با آقای روحانی درباره برجام رایزنی کرده بود و این اتفاقات نمی‌تواند بی‌ارتباط با هم باشد.

فرجی راد افزود: طرف‌های غربی برجام از آمریکا انتظار دارند که گشایش‌ها و تصمیمات بایدن بتواند ایران را مجاب به تغییر رفتار در قبال تعلیق احتمالی پروتکل الحاقی کند و در مقابل هم ایران حداقل تا تصمیم‌گیری نهایی حداقل یک وقفه زمانی ایجاد کند و در ادامه نیز طرفین بتوانند به صورت گام به گام به برجام برگردند و این بازگشت تدریجی نیز بیشتر به دلیل فقدان اعتماد بین ایران و آمریکا خواهد بود.

وی با اشاره به گفتگوی تلفنی مرکل و روحانی اظهار داشت: آلمانی‌ها قبل از این نیز، چنین نقشی را ایفا کرده بودند. واقعیت این است که ایران نباید از ظرفیت اروپا بعد از اعلام پیروزی آقای بایدن در انتخابات غافل می‌شد ولی الان نزدیک به یک ماه است که آقای بایدن بر سرکار آمده است و ایران فقط یکبار با آلمانی‌ها و خانم مرکل گفت و گو انجام داده است. این در حالی است که استفاده از این ظرفیت می‌تواند قدرت چانه‌زنی ایران را تقویت کند.

فرجی‌راد در پایان و در پاسخ به این پرسش که آیا تا قبل از ۵ اسفند ایران و آمریکا به یک نتیجه و تصمیم مشخص در قبال برجام خواهند رسید، گفت: اگر آقای بایدن قدم رو به جلو و مثبتی در جهت بازگشت به برجام بردارد، احتمالا ما نیز یک قدم رو به جلو برمی‌داریم و این می‌تواند یک شرایط روشن‌تری را برای آینده برجام ایجاد کند و حداقل موضوع تعلیق پروتکل الحاقی را برای چند هفته یا چند ماه به تعویق اندازد.