۱۶ تیر - ۷ جولای؛ در تاریخ چه گذشت؟

برترین ها: امروز ۱۶ تیر برابر با ۷ جولای تقویم میلادی است. روزی که در تاریخ آبستن وقایع و اتفاقات زیادی در ایران و جهان بوده است. به مرور برخی از این وقایع می‌پردازیم.

رویداد ها:

۱۰۷۱ - روزي كه «حسن صبّاح» كار مبارزه را آغاز كرد

مورّخان ـ متفق القول، هفتم جولای ۱۰۷۱ (۱۶ تيرماه ۴۵۰) را روزي مي دانند كه حسن صبّاح كار ديواني [امور اداري دولتي] را رها كرد تا راه مبارزه با فساد، تجاوز، سلطه گري و زورگويان را در پيش گيرد و جهان بهتري بسازد. وي از نظر فلسفي معتقد به آزادي اجتماعي، تعاون، برادري، عدم تصرف مناطق و برتري بر ملل ديگر با توسل به نيروي مسلح بود و بخشودن پشيمان شدگان را تشويق و «حرص مال زدن» را نهي مي كرد.

ورود حسن به دنياي مبارزه، يك سال پيش از كشته شدن آلپ ارسلان، سلطان سلجوقي وقت، و به حكومت رسيدن پسرش ملكشاه، و جنگ ملكشاه با عموي خود «قاورد» حاكم كرمان بر سر قدرت انجام گرفت. حسن پس از كناره گيري از دستگاه دولت كه به نوشته خود او «در آن ضعيف كشي و حق را ناحق کردن» رواج داشت به «ري» زادگاه خود رفت و به تفكر درباره آينده نشست. او برخی سران و بزرگان را عامل این فساد و کارهای مغایر تعاریف انسانیّت تشخیص داده بود که به زعم او، با از میان بردن آنان مسائل حل می شد.

حسن صباح كه ۹۰ سال عمر كرد و چهارشنبه بيست و سوم ماه مه سال ۱۱۳۴ ميلادي درگذشت مردي تحصيلكرده و هوشمند بود كه تا ۳۵ سالگي كار دولتي داشت و يک مدير ماهر و فردي سازمان دهنده بود. وي در اين سن به سوريه و مصر سفر كرد. در آن زمان، فاطميه در مصر حكومت داشتند. شيعه هفت امامي كه در آنجا رواج داشت در همان ايام به فرقه هاي مختلف و از جمله «دروزي» منشعب شده بود و حسن صباح راه اسماعيليه (به نوشته مورخان اروپايي Ismailism) را در پيش گرفت و به ايران بازگشت تا در اينجا، مردم را به افکار خود و نيز گرايش به اين فرقه دعوت كند.


وي پس از بازگشت به ميهن، كار «حقيقت يابي» را از اصفهان آغاز كرد؛ سپس به يزد، كرمان و آنگاه به تبرستان (مازندران) و از آنجا به ري و قزوين رفت. حسن از اين سفرهاي داخلي توشه بزرگ براي رسيدن به هدف برگرفت، ولي در برابر خود امپراتوري توانمند سلجوقيان را مي ديد. حسن سرانجام در كار مبارزه، روش كاملا تازه اي در پيش گرفت [روشي مشابه آن چه كه در جهان امروز - دهه آخر قرن 20 و دهه اول قرن 21 - جريان دارد] و تصميم گرفت كه خوي از جان گذشتگي در پيروان خود كه آنها را «فدايي» مي خواند ايجاد كند، نخست به مخالفان اخطار دهد و چنانچه به زورگويي و ... ادامه دهند، براي براندازي شان از زهر و خنجر استفاده كند، و به جاي تصرف شهرها، بر دژهاي كوهستاني مسلط و در آنجا مستقر شود، و از داخل اين دژها به تبليغ عقايد خود، گردآوري پيروان و آموزش آنان و ايجاد کتابخانه بپردازد. با اين برنامه، حسن متوجه مناطق كوهستاني شد، و قلعه (دژ) الموت را در قزوين تصاحب كرد. برنامه دوم او همدست كردن مردم روستاهاي اطراف اين قلاع بود و به زودي بر 74 قلعه در سراسر ايران و شمال عراق مستولي شد. پيروانش او را «سيدنا» مي خواندند. درباره كارهاي او، نوشته هاي عطاملك جويني، رشيدالدين فضل اله، ابن اثير، دكتر ايوانف و دكتر برنارد لويس Lewis دقيقتر هستند.

دولت سلجوقيان از سركوب پيروان حسن صباح كه مبارزه انتحاري، و به صورت «شبح» عمل مي كردند عاجز مانده بود. [صباح نام خانوادگي «حسن» است كه اسم جد پنجم او بود]

حسن براي نشان دادن قدرت خود به سلطان سنجر که او را تهديد مي کرد، يكي از فدائيان را مامور مي كند كه شب هنگام به خوابگاه سنجر وارد شود و بدون اين که به او آسيب برساند يک خنجر در كنار سر او بر زمين فرو كند و نامه اي که قبلا آماده شده بود در آنجا باقي بگذارد. سنجر به حسن صباح پيغام فرستاده بود كه داراي قلمروي پهناور و دو كرور (يك ميليون) مرد جنگي است و حسن در آن نامه به او پاسخ داده بود كه وي، تنها داراي هفتاد هزار پيرو «زن و مرد» است، که همه از جان گذشته اند، اما آدمهاي تو براي مزد و مقامشان همراهت هستند و جانشان را دوست دارند و ....

از نوشته هاي مورخان چنين بر مي آيد كه حسن صباح علاوه بر بنياد گذاري اسماعيليه ايران و هند (پاكستان) از نظر فلسفي مردي بود كه اعتقاد به زندگاني ساده (بدون تجمل) داشت. به عقيده او، معاش هر كس بايد از طريق كار مفيد تامين شود و «فدائيان» عمدتا كشاورز بودند. وي که معتقد به آزادي اجتماعي، اقتصاد تعاوني و نيز گذشت بود پس از هر پيروزي، از شكست خوردگان انتقام نمي گرفت و آنها را شماتت نمي كرد. به نوشته برخي مورخان متأخر، دشمني او با خواجه نظام الملك تنها به خاطر مخالفت خواجه با نظام اسماعيليه نبود، بلكه براي اين هم بود كه خواجه خدمت اجنبي (تركمانان سلجوقي) را مي كرد و به زبان عربي بيش از فارسي توجه داشت.

در اروپا درباره حسن صباح به جاي تاريخ نويسي داستان نويسي كرده اند از جمله اين كه به فدائيان پيش از فرستادن به ماموريت ترور، حشيش مي داد و برخي ريشه واژه Assassin (ترور) را از كلمه حشاشين (Hashshashin) سفرنامه ماركوپولو مي دانند. حال آن كه معدودي از زبانشناسان ريشه اين واژه را در كلمه عسس (پاسبان - نگهبان - داروغه) و چند تن ديگر باز هم آن را به نام حسن صبّاح بسته اند كه به پيروان او در اروپا حسنين (Hassaneen) مي گفتند.

پس از مرگ حسن صباح و افتادن كار به دست جانشين او «كيا بزرگ رودباري»، گروههاي مشابهي در سوريه پديد آمدند و «پيرمرد كوهستان» كه درباره اش داستانها در اروپا نوشته اند كسي جز «رشيدالدين سنان» نبوده است و ربطي به حسن صباح ندارد؛ با وجود اين، مورخان فرنگ اين گروهها را هم شعبه عرب پيروان حس صباح نوشته اند زيرا که اخطاري مشابه اخطار حسن به سلطان سنجر، به صلاح الدين ايوبي داده بودند.

قلاع اسمعيليه در سالهاي ميان 1256 تا 1260 ميلادي به دست هلاكوخان مغول فتح شدند، ولي روش كار او در مبارزه (به تعبير تازه، نوعي تروريسم ) و فرقه اسماعيليه باقي مانده اند.

از همان زمان تا به امروز هر گروه و فرقه ايدئولوژيك كم جمعيت در مقابله با معارض نيرومند و بسيار مجهّز، در كنار تبليغات، از روش حسن صباح هم استفاده كرده است؛ از آنارشيست هاي قرن نوزدهم گرفته تا القاعده و .... همه اين گروهها همانند حسن صباح 9 قرن پيش «تبليغات»، ازجان گذشتگي و «مبارزه تا حد خودكشي» را به صورت ابزارهاي اصلي مبارزه بكار برده اند. حسن مي گفت: هنگامي كه «دانش آموختگان» در راه ما قرار گيرند، وقوع دگرگوني جهاني قطعي است و به همين دليل بوده است كه ورود دسته اي از دكترها به اين نوع مبارزه كه در جولاي 2007 در انگلستان كشف شد، تا حد زياد مورد توجه افكار عمومي قرار گرفته بود.

1811 - اعزام نخستين دانشجويان ايراني به انگلستان

دولت وقت ايران (دوران فتحعلي شاه) هفتم ژوئيه سال 1811 ميلادي دو ايراني را به عنوان دانشجو روانه انگلستان كرد. اين تصميم كه از سوي عباس ميرزا وليعهد وقت گرفته شده بود به تاييد وزير اعظم هم رسيده بود و سبب اتخاذ اين تصميم افزايش رفت و آمد فرستادگان انگلستان به ايران و نياز مبرم به مترجم ماهر و مورد اعتماد بود و نيز كساني بود كه انگلستان را ديده و از اوضاع واقعي آن آگاه باشند.

سه سال بعد (1814) به همين ترتيب پنج دانشجوي ديگر از سوي عباس ميرزا به انگلستان اعزام شدند.


مروري بر تاريخ قاجاريه نشان مي دهد كه عباس ميرزا بيش از هر شاه و شاهزاده اين دودمان نگران وطن، منافع آن و آينده اش بود. خاطرات ژنرال گاردان فرستاده ناپلئون به ايران كه براي مدتي مديد همنشين عباس ميرزا بود حكايت از وطندوستي و علاقه عميق وليعهد فتحعلي شاه به پيشرفت وطن و حفظ تماميت و حاكميت آن مي كند.

گاردان نوشته است كه عباس ميرزا به خوبي مي دانست كه تا اكثريت مردم باسواد، روشن و خواستار ترقي نشوند كشور پيشرفت نخواهد کرد. به نوشته گاردان، عباس ميرزا بارها گفته بود که مردم به همان اندازه كه در انديشه خانواده خود هستند بايد به وطن و جامعه ملي نيز بيانديشند. گاردان نوشته است كه يك بار عباس ميرزا از او پرسيد كه چه بكند تا ايرانيان به پاي اروپاييان برسند ، آيا خواب و خوراك در پيشرفت انسان نقش دارد؟.

عباس ميرزا پيش از پدر درگذشت و نتوانست شاه شود و به آرزوهايش جامه عمل بپوشاند.

797 - ايرن سنگدل، زني كه به خاطر قدرت پسرش را كور كرد

هفتم جولاي سال 797 ميلادي، ايرن Irene كه پس از مرگ شوهرش «لئون Leo چهارم»، نايب السلطنه روم شرقي (بيزانتيوم يا Byzantine ) شده بود تا پسرش به سن لازم (اصطلاحا؛ قانوني) براي پادشاهي برسد و سلطنت را به او بسپارد، تحت تاثير حس خودخواهي، فرزند را كور كرد كه تا آخر عمر قدرت را منحصرا در دست داشته باشد!


يك روز پيش از اين واقعه (کور کردن فرزند)، ژنرالهاي ارتش و مقامات تراز اول كشوري در ملاقاتي به «ايرن» توصيه كرده بودند، حال كه سن پسرش به نصاب مقرر رسيده است بهتر است كه اختيارات را به او بدهد و وي همان شب با ترفندي فرزند را كور كرد كه تا پايان عمر نايب السلطنه «پادشاه نابينا» باقي بماند و با بر خود نهادن لقب Empress عملا امپراتور باشد. چند سال بعد وي چون متوجه محبوبيت «پادشاه نابينا» كه به نام كنستانتين ششم تاجگذاري كرده بود ميان مردم و ارتش شد اورا ترغيب به گرفتن زن دوم كرد و سپس محرمانه قضيه را به سران كليسا اطلاع داد و آنان را وادار به تكفير فرزند کرد كه با ارتکاب تعدّد زوجات، آيين مسيح را ناديده گرفته است. اما، دسيسه هاي ايرن بر ارتش فاش شد و ژنرالها وي را مجبور به كناره گيري كردند كه بعداً چون خانه نشيني، اورا كه شيفته بي قرار قدرت بود رنج مي داد خودكشي كرد. ايرن که در شهر آتن به دنيا آمده بود و در تاريخ، «ايرن آتني Irene The Athenian» هم نوشته شده است قبل از کور کردن پسر، برادر شوهر خودرا مجبور به اُردين Ordain شدن کرده بود تا عنوان کشيش Priest بدست آورد و نتواند ادعاي پادشاهي کند که عنوان کشيشي داشتن يک شاهزاده مانع از پادشاه شدن او (که مقامي دنيوي است) مي شد. ايرن که نگران قدرت گرفتن خلفاي عباسي بود براي داشتن يک متحد نيرومند، يکبار حتي در صدد برآمده بود که دختر شارلماني پادشاه مقتدر فرانک ها را براي پسرش بگيرد!.

برخي ژنرالهاي روم شرقي و بزرگان اين امپراتوري که علاوه بر آناتولي غربي و مرکزي، بر بخش هايي ازبالکان و منطقه مديترانه حکومت داشت چون از رفتار ايرن و حرص قدرت داشتن او به تنگ آمده و بيزار شده بودند به هارون الرشيد خليفه عباسي در بغداد پناه بردند و اورا تشويق به تصرف قسطنطنيه (استانبول ـ پايتخت ايرن) کردند که ايرن از بيم شکست خوردن با پرداخت پول و ادامه اين پرداخت تا سه سال هارون را که نگران وضعيت خراسان و بپاخيزي ايرانيان استقلال طلب بود راضي به بازگردانيدن سپاه کرد.

«ايرن» جمعاً 15 سال ملکه (از سال 802 تا 797)، 7 سال (از زمان مرگ شوهرش در سپتامبر 780 تا 797 زمان کورکردن پسر) نايب السلطنه روم شرقي و 5 سال (از797 تا 802) امپراتور Empress اين کشور به پايتختي قسطنطنيه (استانبول) بود. در تاريخ از او به عنوان «ايرن سنگدل» نيز نام برده مي شود.


1856 - ساخت ساعت معروف "بيگ بن" در انگلستان

برج ساعت بیگ بن (Big Ben)، بزرگ‌ترین و معروف ترین برج ساعت جهان است که در شهر لندن واقع است. برج ساعت کاخ وست منیستر که در ضلع شمال شرقی ساختمان پارلمان بریتانیا قرار دارد، به نام برج بیگ بن یا ساعت بیگ بن، شهرت جهانی دارد. در واقع، بیگ بن، نام زنگ بزرگ سیزده تنی است که در داخل برج قرار دارد و سر هر ساعت هم به صدا در می‌آید. برج ساعت بیگ بن، در بریتانیا، رسمأ به نام "برج سنت استفان کاخ وست منیستر"، شناخته می‌شود. پس از آنکه کاخ وست منیستر، در یک آتش سوزی ویرانگر در تاریخ ۲۲ ماه اکتبر سال ۱۸۳۴ میلادی از بین رفت، چارلز باری، معمار معروف انگلیسی، ساخت مجدد این کاخ را شروع کرد و یک برج ساعت برای ضلع شمال شرقی کاخ درنظر گرفت. با وجود اینکه ته‏بنای برج بیگن بن، به همراه ساختمان کاخ، در سال ۱۸۳۴ نهاده شد، اما خود برج، ۱۳ سال بعد از آن، در سال ۱۸۵۶ ساخته شد. برج ساعت بیگ بن لندن، از سطح زمین، ۹۳.۳ متر ارتفاع دارد. ساعت این برج که دارای چهار جهت است، ۵۵ متر از سطح زمین ارتفاع دارد.


زادروزها

۱۸۴۳ - زادروز کامیلو گولگی زیست‌شناس ایتالیایی ، برنده جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی سال ۱۹۰۶
۱۸۶۰ - زادروز گوستاو مالر رهبر ارکستر و آهنگساز


۱۸۸۷ - زادروز مارک شاگال نقاش فرانسوی - روسی و از پیشگامان سبک اکسپرسیونیسم انتزاعی
۱۹۰۱ - زادروز ویتوریو دسیکا کارگردان، بازیگر ایتالیایی و از پیشگامان نئورالیسم سینمای ایتالیا


۱۹۴۰ - زادرور رینگو استار، آهنگساز، خواننده، ترانه سرا و بازیگر انگلیسی و نوازنده درام معروف گروه بیتلز ، برنده جایزه اسکار
۱۹۲۲ - زادرور پیر کاردین، طراح لباس فرانسوی.


درگذشت‌ها

۱۳۰۷ - درگذشت ادوارد یکم پادشاه انگلستان
۱۹۰۱ - درگذشت یوهانا اشپیری نویسنده داستان‌های کودکان ، خالق رمان هایدی


۱۹۳۰ - درگذشت آرتور کانن دویل نویسنده و پزشک اسکاتلندی ، خالق شخصیت شرلوک هولمز
۱۹۷۲ - درگذشت طلال بن عبدالله از پادشاهان کشور اردن


۱۹۷۳ - درگذشت ماکس هورکهایمر فیلسوف آلمانی و از اعضای مکتب فرانکفورت
۲۰۰۶ - درگذشت سید برت خواننده، آهنگساز، گیتاریست و هنرمند بریتانیایی، پایه گذار و عضو اصلی گروه موسیقی پینک فلوید


۲۰۱۴ - درگذشت آلفردو دی‌استفانو،بازیکن فوتبال آرژانتینی-اسپانیایی که دوبار درسال‌های ۱۹۵۷ و ۱۹۵۹ توپ طلای اروپا را برد.
۱۳۹۱ - درگذشت فخری گلستان، سفالگر ایرانی


*****
منابع:

-پايگاه نوشيروان کيهاني زاده
-ویکی پدیای فارسی
-صفحه امروز در تاریخ در توئیتر
-راسخون