۲۵ آبان - ۱۶ نوامبر؛ در تاریخ چه گذشت؟

برترین ها: امروز ۲۵ آبان هجری شمسی برابر با ۱۶ نوامبر تقویم میلادی است. روزی که در تاریخ آبستن وقایع و اتفاقات زیادی در ایران و جهان بوده است. به مرور برخی از این وقایع می‌پردازیم.

رویداد ها:

۶۳۶ - نبرد قادسيه، تغيير مسير تاريخ

نبرد قادسيه ميان عرب های مسلمان و ايران ۱۶ نوامبر ۶۳۶ ميلادي آغاز شد و تا نيمروز ۱۹ نوامبر بطول انجاميد. اين نبرد به شكست نظامیان ايران انجاميد و متعاقب آن، عرب ها تيسفون پایتخت ایران را تصرف كردند و سپس به تعقيب يزدگرد سوم شاه وقت كه از تيسفون عقب نشيني كرده بود پرداختند و در دو جنگ ديگر، در مناطق جلولا و نهاوند، نيز اورا شكست و به خراسان فراري دادند كه در ناحیه «مرو» ترور شد. عرب ها سپس ايران را شهر به شهر تصرف کردند و سه قرن در اشغال خود داشتند.

در پي سقوط تيسفون در قرن هفتم میلادی بود كه اعراب از جزيرةالعرب به بين النهرين (عراق) مهاجرت كردند و شهرهاي كوفه و بصره را ساختند. پيش از نبرد قادسيه، تنها منطقه «حيره» در عراق جنوبی عرب نشين بود. در حيره، که در آن زمان منطقه اي وسيع شامل بخش هايي از جنوب عراق، کویت و كشور سعودي امروز بود قبیله مسیحی لخميون زندگی می کرد و «عربستان ايران» خوانده مي شد.

شکست نظامی ایران که یکی از دو قدرت جهان آن روز بود از عرب ها نتیجه جنگهای غیر ضروری خسروپرویز [لشکرکشی تا دروازه های قسطنطنیه، تصرف اسکندریه در مصر، انتقال صلیبی که مسیح بر آن مقتول شده بود از اورشلیم به تیسفون، درافتادن با اسپهبد بهرام مهران ـ چوبین ـ از نوابغ نظامی جهان و چند ژنرال دیگر ایران و ...]، ندانمکاریهای دیگر و بمانند روس های امروز افراط در مصرف الکل و خوشگذرانی بود و پس از او، تضعیف مدیریت کشور نتیجه مبارزه برسر قدرت میان بزرگان، فساد دولتی و در نتیجه یأس و دلسردی و عدم رضایت مردم از دستگاه اداری ـ قضایی و به همچنین گسترش شکاف طبقاتی در جامعه بود. پس از افتادن ایران به دست عرب ها، گروهی از خراسانیان ـ امروزه معروف به تاجیکان ـ بودند که از زبان پارسي و فرهنگ ايراني پاسداري و محافظت کردند و سیستانیان (افغانهای امروز) بر ضد عرب مسلحانه بپاخاستند و استقلال و حاکمیت ایران تامین شد.


سقوط ایران مهاجرت عرب ها و سپس اقوام آلتائیک به این کشوررا به دنبال داشت. حکومت این اقوام که فرهنگ و تمدنی دیگر داشتند بر ایرانیان تغییراتی در منش و روانشناسی ایرانیان و حتی مدنیّت آنان بوجود آورد. همین تغییرات و به علاوه اختلاط نژادی بود که «سِر جان ملکم» پس از چند سفر به ایران و مدتی اقامت، در کتاب خود (منتشر شده در دهه دوم قرن نوزدهم) ايرانيان را مردماني خودخواه، متلّون و ظاهرنما خوانده و «هنري مارتين» مروج مذهب انگليكن در ايران در يادداشتهاي روزانه اش در ذيل روز 15 نوامبر سال 1804 نوشته است: نماز بامدادي ايرانيان كه آن را تَرك نمي كنند مانع از آن نمي شود كه در طول روز دروغ نگويند، اجحاف و گناه نكنند. کُنت دو گوبینو فرانسوی پژوهشگر نژادشناسی در طول اقامت خود در ایران (قرن نوزدهم) به بررسی میزان اختلاط نژادی ایرانیان که نتیجه مهاجرت ها و تهاجم اقوام دیگر بوده است فرضیه «نسبت مستقیم نژاد با تمدن» را نوشت که مورد توجّه قرارگرفته است. صفویان که از نژاد خالص ایرانی نبودند با عثمانی جنگ شیعه و سُنّی براه انداختند و وقتی که نوبت به قجرهای مغول نژاد رسید حکومت ایران آلتی در دست مسکو و لندن شد و از قافله پیشرفت عقب ماند، کوچک و کوچکتر شد و پسرفت کرد و ....

1729 - آزادي اصفهان پايتخت صفويه از سيطره افغان‏ها

موهوم پرستي و خرافات، اختلافات عقيدتي و فرقه‏اي، تعصبات گوناگون همراه با بي‏كفايتي آخرين پادشاه سلسله صفوي، دست به دست هم داد تا اين‏كه كار به جايى رسيد كه سپاهيان افغانستان به فرماندهي محمود افغان به اصفهان يورش برده و با فتح پايتخت صفوي، اين پادشاهي چهارصد ساله را منقرض ساختند. با اين حال، سلطه افاغنه عمر چنداني نداشت و سرداران ايراني درصدد بيرون راندن متجاوزان بودند. در اين ميان، به دنبال پيروزي‏هاي نادر قلي‏افشار در خراسان و هرات و تحكيم مواضع وي، اين جنگجوي ايراني در نخستين نبردي كه در 29 سپتامبر 1729م در منطقه مهمان‏دوست دامغان با افغان‏ها داشت، سپاه دشمن را شكست داد.


در دومين رويارويى طرفين در دهم نوامبر آن سال كه در مورچه خورت در نزديكي اصفهان درگرفت، نيروهاي افغان باز هم منهزم شدند و به سمت اصفهان عقب‏نشيني كردند. در اين هنگام، اشرف افغان، فرمانده افاغنه، با خزائن پادشاه صفوي و اموالي كه در اين مدت به دست آورده بود به سوي شيراز فرار كرد و از درگيري با نادر افشار اجتناب نمود. از اين رو، نادر شاه افشار، در شانزدهم نوامبر ۱۷۲۹م، وارد اصفهان شد و پايتخت صفويه را كه پس از ۷ سال استيلاي افغان‏ها به‏صورت مخروبه‏اي درآمده بود، تصرف كرد. نادر بي‏درنگ به دنبال افغاني‏هاي فراري رفت و در سومين و آخرين نبردي كه در زرقان فارس صورت گرفت، افغان‏ها را به سختي شكست داد و با فرار اشرف افغان به سوي قندهار، فتنه افاغنه كه سالياني اين مرزوبوم را مورد تاخت و تاز و غارت قرار داده بودند، فرونشست.

۱۸۶۶ - انتشار نخستين شماره روزنامه "فيگارو" در پاريس

روزنامه فيگارو كه به زبان فرانسه و در پاريس منتشر مى شود، در سال ۱۸۲۶م به عنوان يك هفته نامه طنز و انتقادى تاسيس شد و به همين دليل از ابتداى تاسيس مخاطبين بسيارى پيدا كرد. اين روزنامه نام خود را از شخصیت «فیگارو»در نمايشنامه های ازدواج فيگارو، آرايشگر شهر سويل و مادر گناهکار نوشته «پير بو مارشه» اقتباس كرد. شعار اين نمايشنامه ها نیز اين بود: « Sans la liberté de blâmer, il n'est point d'éloge flatteur ». یعنی مدح چاپلوس بدون آزادى انتقاد، معنايى ندارد. فيگارو تا سال ۱۸۵۴م به طور نامنظم و نامرتب به چاپ مى رسيد اما در سال ۱۸۶۶م انتشار آن منظم شد و توانست بالاترين تيراژ را نسبت به ساير روزنامه هاى فرانسه به دست آورد. اولين شماره فيگارو به صورت روزنامه در ۱۶نوامبر ۱۸۶۶م به چاپ رسيد كه ۵۶ هزار نسخه بود. فيگارو ازسال ۱۸۸۶م از حالت طنز خارج شد و به مسائل جدى تر پرداخت. در سال ۱۹۷۵م فيگارو به وسيله «روبر هرسان» خريدارى شد و در سال ۱۹۹۹ م گروه كارلايل ۴۰ درصد از سهام اين روزنامه را به دست آورد كه بعداً آن را در سال ۲۰۰۲م فروخت. از سال ۲۰۰۴م تاكنون فيگارو تحت مالكيت «سرژ داسول» Serge Dassault است. سرژ داسول يك بازرگان و سياستمدار محافظه كار است و اداره صنايع هواپيماسازى «هوانوردى داسول» را نيز برعهده دارد. گروه داسول مالك چندين روزنامه و مجله مهم فرانسه از جمله اكسپرس و فيگارو است.از سوم اکتبر ۲۰۰۵م شکل ظاهری این روزنامه پس از سی سال تغییر کرد و عنوان روزنامه با رنگ آبی چاپ می شود. فيگارو در حال حاضر به موضوعات گوناگونى از جمله سياست، فرهنگ، بين الملل، ورزش، سرگرمى، سينما و تلويزيون مى پردازد و عمدتاً در ۲۸ صفحه و به صورت رنگى در صفحات اول و آخر، تك رنگ و دو رنگ در صفحات داخل و در قطع متوسط و بر روى كاغذ كاهى منتشر مى شود. تيراژ اين روزنامه طبق آخرين آمار در سال ۲۰۰۷ م بالغ بر ۳۲۷۵۰۰ نسخه در روز است. روزنامه فيگارو داراى ضمايم زيادى با مضامين گوناگون است كه مهمترين آنها عبارتند از: فيگارو اقتصادى، فيگارو سرمايه ها، راهنماى فيگارو، فيگارو موسسات، فيگارو ادبى، فيگارو اسكاپ و مادام فيگارو.


۱۸۹۴ - كشتار ارامنه توسط ترک های عثمانی

۱۶ نوامبر سال ۱۸۹۴ نظاميان دولت عثماني (تركيه امروز) در منطقه كردستان دست به كشتار ارمنيان ساكن آن منطقه زدند كه دولت عثماني نسبت به وفاداري آنان ترديد داشت و به اين صورت دراين روز دست كم شش هزار ارمني- مسيحي و مسلمان - کشته شدند. كشتار ارامنه قلمرو عثماني و تبعيد آنان به ويژه به سوريه و لبنان در سالهاي بعد نيز تكرار شد كه يك فاجعه انساني بشمار آورده شده است. در قديم، مناطق شرقي تركيه تا «درياچه وان» ارمني نشين بود و ارمنستان خوانده مي شد كه اينك تنها شمال اين منطقه جمهوري ارمنستان است. ارمنيان كه از لحاظ نژاد عموزادگان ايرانيانند در طول تاريخ، تنها ملتي بوده اند كه به ايران خيانت نكردند و دشمني نورزيدند.


۱۹۴۵ - آغاز قيام ملت ويتنام عليه سلطه استعماري فرانسه به رهبري هوشي ‏مينه

فرانسوي‏ها از اوايل قرن نوزدهم ميلادي، پس از پيروزي در مقابل ديگر رقيبان استعمارگر در جنوب شرقي آسيا، تقريباً تمام سرزمين‏هايى كه امروزه سه كشور ويتنام، لائوس و كامبوج را تشكيل مي‏دهند، تحت سلطه خود قرار دادند و آن را هندوچين فرانسه ناميدند. در فاصله جنگ جهاني اول و دوم، شورش‏هاي پراكنده‏اي عليه سلطه فرانسويان به رهبري هوشي‏مينِ، كمونيست معروف ويتنامي آغاز گرديد. اين شورش‏ها در حين جنگ جهاني دوم به شهرهاي بزرگ ويتنام راه يافت و پس از وقفه‏اي ۲ ساله به دليل دستگيري هوشي‏مينِ، ادامه پيدا كرد. با پايان جنگ، نيروهاي انقلابي ويتنام، بخش بزرگي از شمال ويتنام را در دست گرفتند و هوشي‏مينِ نيز در دوم سپتامبر ۱۹۴۵م، تشكيل حكومت دموكراتيك ويتنام را اعلام كرد. در اين حال علي‏رغم پيشنهاد مذاكره، دوستي و اتحاد ويتنام با فرانسه از جانب هوشي‏مينِ، فرانسوي‏ها كه مطامع استعماري گذشته خود را دنبال مي‏كردند، حاضر به مصالحه نشدند. از اين رو، جنگ‏هاي ويتنام بين فرانسويان و انقلابيون ويتنامي از شانزدهم نوامبر ۱۹۴۵م آغاز شد كه طي نه سال، صدها هزار نفر از نيروهاي طرفين كشته و زخمي شدند و در جريان آن خسارات سنگين مالي به بار آمد. فرانسوي‏ها سرانجام پس از تحمل چند شكست خفت بار، حاضر به مصالحه و مذاكره شدند و جنگ‏هاي دو طرف پس از امضاي قرارداد ژنو در ۲۰ ژوئيه ۱۹۵۴م، در اول نوامبر ۱۹۵۴م پايان يافت. در اين ميان، هنگامي كه مذاكره درباره شرايط متاركه جنگ و تقسيم موقت ويتنام به دو بخش شمالي و جنوبي و انجام انتخابات پارلماني در حال انجام بود، با تحريك امريكايي‏ها بر ضد ويتنام شمالي، جنگي ديگر دامن‏گير اين سرزمين گرديد كه آن نيز با شكست مفتضحانه امريكا روبرو شد.


1955 - ترور ناموفق حسین علا

25 آبان 1334 (16 نوامبر 1955) حسين علاء نخست وزير وقت در مجلس ترحيم «سید مصطفی کاشانی» فرزند آيت الله كاشاني و نماينده مجلس که در مسجد سلطانی برگزار شده بود هدف گلوله مظفر ذوالقدر از فدائيان اسلام قرارگرفت ولي گلوله در لوله سلاح گير كرد و ذوالقدر سلاح را بر سر علاء کوبید كه مجروح شد.

حمله به حسین علاء يك روز پيش از سفر به پايتخت عراق براي شركت در اجلاس سران دولتهاي عضو پيمان بغداد صورت گرفت ولی وی با همان جراحت به بغداد رفت که همزمان، دولت مسکو با یادآوری معاهدات دو جانبه با ایران از عضویت ایران در پیمان بغداد [که بعدا به سنتو تغییر داد] که هدف از آن تکمیل حلقه اتحادیه های نظامی غرب بر گرد شوروی است انتقاد کرد.


مقامات مربوط بعدا اعلام کردند که مظفر ذوالقدر ازجانب جمعیت فدائیان اسلام مامور ترور کردن علاء شده بود. در پی انتشار این اعلامیه، نواب صفوي رئيس، عبدالحسین واحدی نایب رئیس و بسياري از اعضاي جمعيت فدائيان اسلام از جمله خليل طهماسبي كه به راي مجلس آزاد شده بود دستگير و چندی بعد اعدام شدند.

خليل طهماسبي 16 اسفند سال 1329 سپهبد رزم آرا نخست وزير وقت را كه براي شركت در مراسم ترحيم آيت الله فيض به مسجد رفته بود با شليك گلوله كشته بود ولی بعدا با مصوبه مجلس از مجازات معاف و آزاد شده بود.

حسين علاء متولد 1882 و متوفي در 1964 تحصيلات عمومي و دانشگاهي را در انگلستان گذرانيده بود و باينکه مدرک حقوق قضايي داشت کار خودرا از وزارت امور خارجه ايران آغاز و در طول عمر مشاغلي ازجمله سفير ايران در واشنگتن، نمايندگي مجلس، وزارت و نخست وزيري داشت.

زادروزها

۱۷۱۷ - زادروز ژان لروند دالامبر، ریاضیدان و فیزیکدان فرانسوی
۱۸۹۵ - زادروز پل هیندمیت آهنگساز، رهبر ارکستر و نوازندۀ آلتو آلمانی


۱۹۲۲ - زادروز ژوزه ساراماگو نویسندۀ پرتغالی، برندهٔ جایزه نوبل ادبیات سال ۱۹۹۸
۱۹۳۰ - زادروز چینوآ آچه‌به نویسنده و شاعر نیجریه‌ای


۱۹۷۴ - زادروز پل اسکولز فوتبالیست انگلیسی
۱۹۷۷ - زادروز مگی جیلنهال بازیگر آمریکایی، خواهر جیک جیلنهال بازیگر سینما


درگذشت‌ها

۵۶۵ - درگذشت ژوستینین یکم امپراتور روم شرقی
۱۲۷۲ - درگذشت هنری سوم پادشاه انگلستان و لرد ایرلند از ۱۲۱۶ تا زمان مرگ


۱۸۳۱ - درگذشت کارل فون کلاوزویتس اندیشمند نظامی ، از ارتشیان پروس
۱۹۶۰ - درگذشت کلارک گیبل بازیگر مشهور آمریکایی، برندۀ جایزه اسکار


۱۳۷۷ - درگذشت علامه محمد تقی جعفری، عالم و فیلسوف و ادیب مشهور معاصر.
۲۰۰۵ - درگذشت هنری تاب شیمیدان آمریکایی کانادایی، برندۀ جایزه نوبل شیمی سال ۱۹۸۳


۲۰۰۶ - درگذشت میلتون فریدمن اقتصاددان آمریکایی ، برنده جایزه نوبل اقتصاد سال ۱۹۷۶


*****
منابع:

-پايگاه نوشيروان کيهاني زاده
-ویکی پدیای فارسی
-صفحه امروز در تاریخ در توئیتر
-راسخون