طنز؛ جایگاه مرغ در ادبیات پارسی

ماهنامه خط خطی - مهدی استاد احمد: سر سفره دو نوع مرغ وجود دارد، ران و سینه. در بازار دو نوع مرغ وجود دارد، مرغ روز و مرغ منجمد. در مرغداری ها دو نوع مرغ وجود دارد، مرغ گوشتی و مرغ تخمی. هر کسی، بر اساس سلیقه و وسع و شانس، سراغ یکی از اینها می رود. اما در ادبیات با انواع و اقسام مرغ سر و کار داریم. وقتی سعدی می گوید مرغ بر بام تو ره دارد و من بر سر کوی/ حبذا مرغ که آخر پر و بالی دارد و به مرغ حبذا می گوید، معلوم است که مرغ در ادبیات جایگاه مهمی دارد.

البته سعدی در جای دیگر نیز می گوید دیگر این مرغ کی از بیضه بر آمد که چنین/ بلبل خوش سخن و طوطی شکرخا شد و انسان را در فهم جایگاه مرغ مردد می کند. همچنین حافظ نیز با گفتن آن دم که کار مرغ سحر آه و ناله بود/ دیدیم شعر دلکش حافظ به مدح شاه، علاوه بر ایجاد شبهه در جایگاه خودش، به جایگاه مرغ نیز آسیب می زند. ولی وقتی جای دیگری می گوید مرغ زیرک چون به دام افتد تحمل بایدش و سپس می گوید رند عالم سوز را با مصلحت بینی چه کار و مرغ را با رند عالم سوز مقایسه می کند، می توان نتیجه گرفت که در مجموع، مرغ در ادبیات جایگاه بسیار ویژه ای دارد. با توجه به آنچه گفته شد بررسی مرغ در ادبیات مهم ترین کار امروز کشور است. پس در ادامه مطلب، جایگاه انواع مرغ را بررسی می کنیم.

مرغ سحر

مرغ سحر روزگاری هر روز صبح زود از خواب بیدار می شد و دیگران را بیدار می کرد اما به دلیل شرایط سیاسی - اجتماعی، کم کم از این کار خسته شد و صبح ها گرفت مثل چی خوابید. کم کم کار به آنجا کشید که انسان ها مجبور شدند او را از خواب بیدار کنند و از او خواهش کنند که ناله سر کند. هر چند که وقتی هم ناله سر می کرد، داغ شان تازه تر می شد و از وی توقع داشتند ز آه شرربار قفس را بر شکند، سپس وز نفسی عرصه خاک توده را پر شرر کند. در حالی که مرغ سحر توان این همه کار را نداشت. به همین دلیل، از آن به بعد، مردم به قوقولی قوقول، روز اومد فردای دیروز اومد اکتفا کردند. البته بر اساس یک نظریه کمتر ارائه شده، مرغ سحر همان مرغ چمن بوده اما از بس به جمله لطفا وارد چمن نشوید توجه نشده وی برای حفظ آبرو، نام خود را به مرغ سحر تغییر داده.

مرغ آمین

مرغ آمین، روزگاری در آسمان پرواز می کرد و آرزوهای مردم را برآورده می کرد اما کم کم به دلیل رشد جمعیت، افزایش فشار در زندگی روزمره، آشنا شدن انسان ها با حقوق اجتماعی خود و در نتیجه بالا رفتن حجم مطالبات اجتماعی، نتوانست مانند گذشته موفق عمل کند و بیکار شد. نام برده پس از سال ها، در یکی از شعرهای نیما یوشیج استخدام شد. البته در آن شعر هم از او این گونه یاد شد که مرغ آمین، درد آلودی است، کآوازه بمانده. رفته، تا آن سوی این بیدادخانه، بازگشته و رغبتش دیگر ز رنجوری، نه سوی آب و دانه. نوبت روز گشایش را در پی چاره بمانده.

پس از این بازگشت ناموفق، او خود را بازخرید کرد و باز بیکار بود تا سال ها بعد از او برای ساخت سریال شهرزاد استفاده شد، اما از بخت بد وی، در صندوق ذخیره فرهنگیان اختلاس شد و او باز هم بیکار شد. آخرین خبرها حاکی از آن است که در حال حاضر، در بدلی فروش ها، وی را به قیمت سه تا هزار تومان می فروشند.

سیمرغ

سیمرغ روزگاری پرنده ای افسانه ای و اسطوره ای بود که انسان ها همواره یک فقره از پرهای وی را در اختیار داشتند و در مواقع بسیار ضروری و خطیر، آن پر را آتش می زدند تا سیمرغ فی الفور، حتی سریع تر از پلیس ۱۱۰، به کمک شان بیاید و غائله را ختم کند اما کم کم به دلیل افزایش تجهیزات آتش نشانی، بالا رفتن ایمنی شهر، نصب سیستم های ضد حریق و استفاده از آخرین فناوری های اطفای حریق توسط شهرداری ها، امکان هر گونه آتش زدن سیمرغ از شهروندان سلب شد و وی از کار و کاسبی افتاد و خانه نشین شد.

پس از مدتی آشیانه نشینی، از طرف وزارت ارشاد از وی برای خدمت در جشنواره فیلم دعوت شد و وی دوباره پا به عرصه گذاشت و سودای سیمرغ در دل و جان آدمیان نشست. اما دولت بخت وی دیری نپایید و کم کم مضحکه دست مسعود کیمیایی و منصور لشگری قوچانی و بهروز افخمی و مسعود فراستی و محمود گبرلو شد.

تا اینجا جایگاه ۳۲ نوع مرغ در ادبیات بررسی شد، اما هزاران مرغ دیگر نیز در ادبیات وجود دارند که از سویی به دلیل محدودیت صفحه و از سویی به دلیل عبرت گرفتن از بیت فراوان مرغ زیرک دیده ایام که افتادند بهر دانه در دام، از بررسی بقیه مرغ ها صرف نظر می شود. اما در مجموع از این مطلب نتیجه می گیریم که ما در طول تاریخ با مرغ خوب تا نکردیم.