فرآیند پرماجرای صلح در سوریه

«فرآیند پرماجرای صلح در سوریه» عنوان سرمقاله روزنامه ابتکار نوشته محمدرضا ستاری است که آن را در ادامه می‌خوانید.

مدیریت بحران سوریه و فرآیند صلح‌سازی در این کشور به مانند شروع و تداوم جنگ داخلی همچنان درگیر معادلاتی پیچیده است. روند تحولات در این کشور اکنون به گونه‌ای رقم خورده که زمین سوریه را تبدیل به عرصه بازی‌های خرد و لایه‌لایه کرده است. این روند از سال گذشته تاکنون و همزمان با شکست سرزمینی داعش در سوریه آنچنان حالتی پرشتاب به خود گرفته که برای تحلیل، تفسیر و ارائه یک دورنمای کلی، باید به سراغ فرآیندهای خرد و لایه‌های مختلف رفت.

در همین راستا، از سال گذشته تاکنون دولت سوریه توانست با پیشروی‌های قابل توجه، بخش اعظمی از خاک این کشور را از دست مخالفان خارج ساخته و 70 درصد آن را در اختیار خود بگیرد. این مهم اما در استان ادلب به عنوان آخرین پایگاه مخالفان و گروه‌های تروریستی با یک گره کور مواجه شده است، به طوری که با گذشت چند ماه از اعلام عملیات آزادسازی ادلب همچنان قدرت‌های غربی و متحدان منطقه‌ای آنها نسبت به انجام چنین عملیاتی ابراز نگرانی کرده و حتی تهدیدهایی نیز مبنی بر حمله به نیروهای دولتی صورت گرفته است.

از سوی دیگر از سال گذشته ترکیه با حمله به شمال سوریه دو منطقه الباب و عفرین را اشغال کرده است. ترک‌ها همچنین در حال تدارک برای حمله به شرق فرات برای بیرون راندن یگان‌های مدافع خلق که تحت حمایت آمریکا قرار دارند، هستند. این مساله باعث شده تا بسیاری از ناظران و بازیگران حاضر در بحران سوریه با اعلام نگرانی، آن را مقدمه بروز درگیری‌های تازه‌ در این کشور تلقی کنند.

زیرا اکنون در حدود دو هزار نیروی آمریکایی و هزاران شبه نظامی کرد در شرق فرات قرار دارند و ممکن است این عملیات به رویارویی میان نیروهای ترکیه و آمریکا منجر شود.

در همین حال، کردهای شمال سوریه در حدود 30 درصد مساحت این کشور را در اختیار داشته و تحت حمایت نیروهای آمریکایی در حال تدارک برای ایجاد یک منطقه خودمختار میان سه کانتون کردی در شمال هستند. امری که به میزان زیادی باعث نگرانی آنکارا از ژئوپلتیک مرزهای جنوبی خود شده و در همین رابطه با حمله و اشغال عفرین و در نهایت منبج قصد دارند علاوه بر مهار این مسئله با دستان بازتری به مذاکرات آتی در فرآیند سیاسی صلح در سوریه وارد شوند.

از سوی دیگر روس‌ها با ورود خود به بحران سوریه به میزان قابل ملاحظه‌ای معادلات این کشور را تغییر دادند. آنها در طول این چند سال با حمایت از بشار اسد، علاوه بر نقش قابل توجه در حمایت او برای بازپس‌گیری استان‌های درعا، حماء، حمص، قنیطره و سویدا، دو پایگاه مهم دریایی و هوایی را در طرطوس و حمیمیم در اختیار گرفته و مقدمات حضور و نفوذ طولانی‌مدت خود را در منطقه تضمین کرده‌‌اند.

مسکو همچنین با گذار به سیاست خارجی به مانند دوران اتحاد جماهیر شوروی، این بار این سیاست را بدون ایدئولوژی دنبال کرده و به همین دلیل توانسته‌ در عرصه تحولات میدانی سوریه نوعی موازنه‌سازی را اجرایی کند. طی این موازنه‌سازی روس‌ها علاوه بر مهار بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، در عین حال با تمامی آنها همکاری نیز دارند و در این رهگذر نسبت به هرگونه خلل در موازنه‌سازی صورت گرفته مقاومت می‌کنند.

در این بحبوحه و همزمان با جریان یافتن این پیچیدگی‌ها در سوریه، روند تعیین اعضای کمیته تدوین قانون اساسی سوریه نیز با دشواری‌های خاص خود همراه است. این کمیته قرار از با انتخاب 150 نفر متشکل از 50 نفر از دولت، 50 مخالف و 50 نفر دیگری که سازمان ملل از جامعه جهانی معرفی می‌کند، ضمن اصلاحات قانون اساسی، فرآیند سیاسی صلح و نیز انتخابات آزاد آینده را بر عهده داشته باشد.

در این میان اما بین کشورهای روند آستانه (ایران، روسیه و ترکیه) که ضامن آتش‌بس در مناطق چهارگانه این کشور هستند و کشورهای گروه کوچک شامل آمریکا، انگلیس، عربستان، اردن و فرانسه اختلاف نظر وجود دارد. علاوه بر این نماینده ویژه سازمان ملل نیز تاکید دارد هرگونه روند تعیین کمیته قانون اساسی خارج از تایید سازمان ملل را به رسمیت نخواهد شناخت.

در خلال این تحولات مذاکرات ژنو روز سه‌شنبه میان وزیران خارجه ایران، ترکیه، روسیه و استفان دی‌میستورا نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل برگزار شد. هر چند پیش از این ابراز امیدواری در گشایش‌ها برای این کمیته وجود داشت اما در این مذاکرات سه کشور ضامن آتش‌بس بر حفظ تمامیت ارضی سوریه تاکید کردند و قرار شد تا اوایل سال جدید میلادی مذاکراتی دیگر در ژنو برگزار شود.

تمامی این پیچیدگی‌ها در حالی رقم می‌خورد که همچنان قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای حاضر در صحنه تحولات سوریه به توافق اولیه برای آینده سیاسی این کشور دست نیافته و هنوز تکلیف گروه‌های پرتعداد تروریستی ناشناخته در این کشور مشخص نشده است. از سوی دیگر همچنان وضعیت دولت و گروه‌های داخلی سوریه مبهم است و به عقیده کارشناسان علاوه بر جدال بازیگران خارجی در مذاکرات آتی، وضعیت داخلی سوری‌ها ممکن است در مرحله بعد منجر به یک جدال قدرت و آغاز دور جدیدی از درگیری‌ها در این کشور باشد.