بررسی انواع زباله ها و ماهیت آنها

مجله دانشمند - فاطمه کاظمی: شاید امروزه هیچ پدیده دیگری مانند زباله، فراگیرترین تعریف را از تمدن امروزی ما نشان ندهد. رد پایی که امروزه بشر از خود در طبیعت به جای گذاشته، زباله است و زباله، حاصل عطش سیری ناپذیر بشر برای مصرف بیشتر است. اما این رد پا، بسیار متنوع است. امروزه مقدار زیاد زباله ها و مواد زیاد جامد شهری به یکی از مهم ترین مشکلات زیست محیطی در شهرها و روستاها تبدیل شده و مخارج و هزینه مدیریت این زباله ها (از جمله جمع اوری و دفن زباله) بودجه بسیاری را مصرف می کند.

در ادامه مهم ترین انواع زباله ها را با هم مرور می کنیم. زباله مجموعه موادی است که پس از مصرف یا استفاده، دیگر کارآیی ندارد و دور ریخته می شود. زباله ها را معمولا در چهار دسته کلی زباله های شهری، زباله های صنعتی، زباله های خطرناک و زباله های بیمارستانی تقسیم می کنند.

زباله های شهری

تعریف ها و طبقه بندی های مختلفی برای توضیح اجرای مواد موجود در زباله های شهری ارائه شده است. گفته می شود از لحاظ اجزای تشکیل دهنده زباله، زباله های شهری شامل 79.5 درصد مواد آلی فاسدشدنی، 9.38 درصد کاغذ و مقوا، 2.5 درصد پلاستیک، 2.5 درصد چوب، 3.33 درصد شیشه و سفال و 1.43 درصد منسوجات است.. با توجه به درصد بالای مواد فسادشدنی، تهیه کود آلی گیاهی به عنوان یک گزینه سودآور و کارآمد مطرح است. علاوه بر این بازیافت کاغذ، پلاستیک و شیشه هم از جمله مواردی است که در بسیاری از کشورهای پیشرفته به آن توجه می کنند.

زباله های بیمارستانی

یکی از مهم ترین انواع زباله ها که دفع آنها حتما باید بهداشتی و با رعایت اصول ایمنی صورت گیرد، زباله های بیمارستانی هستند. به کلیه پسماندهای عفونی و زیان آور بیمارستان ها، مراکز بهداشتی- درمانی، آزمایشگاه های تشخیص طبی و سایر مراکز مشابه، زباله های بیمارستانی گفته می شود.

خود زباله های بیمارستانی با توجه به منشا آنها، انواع گوناگونی دارند. مثلا زباله بخش عفونی یا اتاق عمل، با مواد زاید آزمایشگاه یا بخش رادیولوژی، بسیار تفاوت محسوسی دارد و طبق یک بررسی، زباله بخش های مختلف بیمارستان ها به چند گروه تقسیم می شوند که مهم ترین آنها عبارتند از:

زباله های معمولی: زباله های مربوط به بسته بندی مواد و دیگر زباله های پرسنل.

زباله های پاتولوژیکی: شامل بافت ها، اندام ها، قسمت های مختلف بدن و پنبه های آغشته به خون.

مواد پرتوزا: شامل جامدات، مایعات و گازهای رادیواکتیو

جمع آوری این نوع از پسماند به عهده وزارت بهداشت و درمان است.

زباله های صنعتی

هرگونه زایدات خانگی، صنعتی، تجاری، بهداشتی، لجن تصفیه خانه ها و حوضچه های تثبیت خاکستر و بقایای زباله سوزها، زائدات حیوانی، مواد قابل اشتعال و رادیواکتیو و... زباله صنعتی نام دارند. زباله های صنعتی، مواد زاید ناشی از فعالیت های صنعتی هستند و معمولا شامل فلزات، مواد پلاستیکی، مواد شیمیایی و بالاخره زباله های ویژه و زباله های خطرناک هستند. برای جمع آوری، حمل و نقل و دفع آن ها ضوابط خاص و مقررات ویژه ای تعریف شده است که باید حتما آنها را رعایت کرد.

زباله های خطرناک

زباله های خطرناک مانند انواع دیگر زباله ها تعریف های متفاوتی دارند. سازمان حفاظت و بازیابی، زباله های خطرناک را اینگونه توصیف کرده است: ضایعاتی که در اثر مدیریت نامطلوب (جمع آوری، حمل و نقل، تصفیه و دفع) باعث مرگ ومیر موجودات یا شیوع بیماری های جبران ناپذیر و بالقوه خطرناک برای انسان، موجودات زنده یا محیط زیست شوند. سازمان بهداشت جهانی نیز در تعریف زباله های خطرناک گفته است مواد زایدی که به دلیل خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و یا بیولوژیکی، جمع آوری، جابه جایی و دفع آنها مستلزم تدابیر خاصی است تا از بروز هر گونه تاثیر سوء بر محیط زیست و سلامت انسان جلوگیری کند. زباله های خطرناک معمولا یکی از مشخصات قابلیت انفجار، احتراق، خوردگی، واکنش پذیری و سمی بودن را دارند و اغلب تحت عنوان مواد زاید پرتوزا، پس مانده های شیمیایی، زایدات قابل اشتعال، زایدات بیولوژیکی و مواد منفجره دسته بندی می شوند.

زباله الکترونیک

این دسته از زیاله ها، از خطرناک ترین زباله ها هستند که متاسفانه در بسیاری از موارد می توان آنها را در زباله های شهری هم دید. زباله های الکترونیک شامل دستگاه های الکترونیکی مصرف شده و قطعات آنهاست؛ دستگاه هایی مانند تلفن و کامپیوتر، لوح فشرده و... که حاوی فلزات خطرناکی مانند سرب، کادمیوم و جیوه هستند. در صورتی که این زباله ها را پس از پایان عمر مفید، به شکل صحیح بازیافت نکنیم وب ه همین شکل در طبیعت رها سازیم، موجب آلودگی محیط ریست می شود. با توجه به سرعت پیشرفت تکنولوژی در عرصه کامپیوتر و الکترونیک، عمر مفید بسیاری از این ابزارها در جهان به 2 تا 3 سال کاهش یافته و این عدد در ایران احتمالا 5 سال است. در نظر داشته باشید که هم اکنون تعداد موبایل های موجود بسیار بیشتر از افراد است.

بازیافت زباله های الکترونیک

با بازیافت زباله های الکترونیک می توان مقدار کمی فلزات باارزش مانند طلا، نقره و مس را بازیافت کرد، همچنین می توان با بازیافت آنها، آلیاژ لحیم استخراج کرد. به همین دلیل بسیاری از کشورهای در حال توسعه به امید دست یابی به این ثروت ناچیز، زباله های الکترونیکی را از کشورهای توسعه یافته وارد می کنند. ولی باید در نظر داشت بازیافت غیراصولی زباله های الکترونیک در کشورهای جهان سوم به آلودگی های گسترده منجر شده است. هم اکنون 70 درصد کامپیوترها و موبایل های جهان در چین بازیافت می شود.

در سال ۲۰۰۸ وزرای ۱۷۰ کشور جهان در بالی اندونزی گردهم آمدند تا راه های بازیافت زباله های خطرناک از جمله زباله های الکترونیک را بررسی کنند. هم اکنون هیچ آماری از وضعیت زباله های الکترونیک در ایران در دست نیست و هیچ سازمانی نیز متولی رسیدگی به زباله های الکترونیک نیست. گفته می شود به تازگی اولین کارخانه بازیافت زباله های الکترونیک در کشور راه اندازی شده است.

زباله های فضایی

فناوری فضایی در همه عرصه ها فعال است حتی در عرصه تولید زباله. زباله های فضایی، بخش هایی از فضاپیماست که به عمد یا به سهو در فضا رها شده اند و اکنون دیگر کاربردی ندارند. اهمیت زباله های فضایی در این است که با توجه به تعداد زیاد این قطعات و همچنین روند رشد سریع این ماهواره ها و فضاپیماها، احتمال برخورد این زباله ها با ماهواره ها زیاد می شود. با توجه به اینکه بیش از ۲۰ هزار قطعه بزرگتر از توپ تنیس و بیش از نیم میلیون قطعه بزرگتر از توپ تنیس و بیش از نیم میلیون قطعه بزرگتر از تیله در مدار زمین پراکنده اند و همچنین سرعت زیاد این زباله ها در می یابیم احتمال برخورد و خسارت چقدر زیاد است. با توجه به قیمت زیاد ماهواره ها، هرگونه تصادفی بین زباله های فضایی و ماهواره ها، هزینه زیادی را بر صاحبان ماهواره ها تحمیل می کند.

تولید زباله در ایران و جهان به زبان آمار

• ایرانیان روزانه 50 ملیون کیلو (سالانه، 18 میلیون تن) زباله خانگی تولید می کنند که تنها 5 درصد از آن بازیافت می شود.
• برای درک بهتر میزان تولید زباله در ایران (۱۸ میلیون تن، بهتر است مقدار آن را مقدار تولید گندم در ایران (کمتر از ۱۵ میلیون تن) و تولید برنج در کشور (حدود دو میلیون و ۳۰۰ هزار تن) مقایسه کرد.
• سرانه تولید پسماند در شبانه روز در کشورهای اروپایی 300 تا 250 گرم اما این مقدار در استان تهران در چهرا سال اخیر از 900 گرم به 967 گرم رسیده است. به بیان دیگر هر شهروند تهرانی هر سال تقریبا 5 برابر وزن خود زباله تولید می کند.
• روزانه یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون تومان برای جمع آوری و دفن زباله و پسماند شهر تهران هزینه می شود. این مقدار در کنار یک میلیارد تومان ثروتی که با دفن زباله زیر خاک می رود، نشان می دهد روزانه بیش از ۲ میلیارد تومان بر اثر زباله سازی تهران ها از بین می رود.
• در شهرهای ایران سهم تفکیک زباله از مبدا 7 و در کلان شهرها معادل 14 درصد است ولی سهم این روش جمع آوری زباله در شهر تهران فقط 5 درصد است.
• فقط ۲۰ درصد پسماندهای شهری بازیافت می شود. از این مقدار دو درصد به شکل بهداشتی و بقیه به صورت عادی دفن می شود.
• سالانه 60 میلیون تن نخاله ساختمانی در کشور تولید می شود. علاوه بر این، ایرانیان سالانه، 50 هزار تن گاز گلخانه ای، 10 میلیون متر مربع شیرابه نیز از زباله های خود تولید می کنند که موجب از بین رفتن هکتارها زمین و جنگل و بارش باران های اسیدی می شود.

آمار هدرروی غذا در ایران و جهان

سال گذشته فائو اعلام کرد برآوردهایش نشان می دهد هر سال ۱.۳ میلیارد تن غذا در جهان هدر می رود که این رقم معادل تولید ۲۸ درصد از کل زمین های کشاورزی است. از مقدار ۱.۳ میلیارد تن گفته شده، ۳۵ میلیون تن معادل ۲.۷ درصد در ایران دور ریخته می شود. با توجه به اینکه حدود یک درصد از جمعیت جهان در ایران زندگی می کنند، در می یابیم ایرانیان ۲.۷ برابر متوسط جهانی، غذا را دور می ریزند.

براین اساس 30 درصد غلات، 20 درصد لبنیات، 35 درصد ماهی و غذاهای دریایی، 45 درصد میوه و سبزی، 20 درصد دانه های روغنی و 20 درصد گوشت تولیدی جهان به هدر می رود. از 1.3 میلیارد تن غذایی که به هدر می رود، حدود 450 میلیون تن غلات، 300 میلیون تن میوه، 50 میلیون تن گوشت و 20 میلیون تن ماهی است.

فائو می گوید در جهانی که ۹۰۰ میلیون نفر از جمعیت آن گرسنه اند، یک سوم از مواد غذایی تولیدشده هدر می رود. همچنین گزارش های غیررسمی نشان می دهد ۳۵ درصد محصولات کشاورزی تولیدی در ایران به هدر می رود. بر این اساس از ۱۰۰ میلیون تن محصول کشاورزی تولیدی در کشور ۳۵ میلیون تن در سال دور ریخته می شود.