فرح بخش: به عرب نیا که نمی گویند ستاره!

تماشا: شما هم یادتان می آید. همین 10 سال پیش را می گوییم. دورانی که هر سال می توانستیم از یک جوان نام ببریم که پایش تازه به سینما یا تلویزیون باز شده بود و می شد صدایش کرد «ستاره» یا همان پدیده سال!

بعد از آن هم روی هر دکه مطبوعاتی پر می شد از عکس ستاره مربوطه با انواع و اقسام تیترها؛ از اینکه استقلالی است یا پرسپولیسی، می خواهد ازدواج کند یا نه؟!

ستاره آن روزها، آنقدر ستاره بود که هر آنچه مربوط به او می شد، برای طرفدارانش مهم بود. اما این روزها، دیگر روزهای ستاره سازی نیست. هنوز که هنوزه، ستاره های سینمایی ما، همان هایی هستند که نزدیک به 10 سال پیش گل کرردند.

دیگر سینما ستاره جدیدی معرفی نمی کند. ستاره ای که به یکباره گیشه را بترکاند و هواداران بی شمارش را به سالن های تاریک سینما بکشد. هر چند تلویزیون در این سال ها کمی توانسته این بار را بر دوش بکشد.

سریال هایی همچون دلنوازان، فاصله ها، ستایش و ترانه مادری، جوان هایی مثل شاهرخ استخری، سیاوش خیرابی، محسن افشانی، نرگس محمدی و سحر قریشی را پدیده کردند که البته بیشتر در همان مدیوم تلویزیون جواب دادند و در سینما، دیده نشدند. اما دلیل اینکه این سال ها سینما و تلویزیون یک ستاره و پدیده را معرفی نمی کند، چیست؟

ماهواره و این همه کانال نبود که «سلطان» شد سلطان!

از بازیگرانی که در اوایل دهه هشتاد تبدیل به پدیده شدند، می توان به مهناز افشار و بهرام رادان اشاره کرد. این دو بازیگر هر دو با «شور عشق» سر زبان ها افتادند. آن سال ها عده ای اعتقاد داشتند که مهناز افشار به دلیل شباهتش به یکی از خواننده هاست که بازیگر شده اما درباره رادان نمی شد هیچ شائبه ای را مطرح کرد.


به خاطر اینکه همه چیز دست به دست هم داده بود تا او به عنوان یک «پدیده» معرفی شود. داریوش باباییان، تهیه کننده و مجری طرح آن فیلم بود. از او که یکی از بانیان معرفی دو ستاره به سینما بود که هنوز هم جواب می دهند، درباره عدم تولد پدیده های جدید در سینما پرسیدیم.

او در این باره گفت: «در سال هایی ما کانال های تلویزیونی کمتری داشتیم. ماهواره کمتر در خانه ها بود و تله فیلمی ساخته نمی شد. فیلم ها را می توانستیم ارزان تر بسازم و هزینه ای که صرف می کردیم، در فروش برمی گشت.

در آن زمان که ما فیلم «سلطان» را با آقای کیمیایی ساختیم، راحت تر می توانستیم بازیگر بیاوریم. یا در «شور عشق» ما ۵ تا بازیگر معرفی کردیم یا حتی در فیلم «تانازی» یا در فیلم های دیگر. مثلا کارگردان هایی که ما در دهه ۸۰ آوردیم، کارگردان های کار اولی و جوان بودند و قدرت ریسک زیادی داشتند اما امروزه به دلیل اینکه ساخت فیلم یک میلیارد هزینه می برد، ما مجبوریم که از بازیگران معروف تر استفاده کنیم که مخاطبان را به سینما بیاورد و ریسک مان درباره معرفی چهره های تازه پایین آمده است».


دولت باید یارانه بدهد تا پدیده سازی کنیم

داریوش باباییان که در این سال ها دیگر کمتر پدیده ای به سینما معرفی و بسنده کرده به چهره های دم دستی که نه گیشه را جذب می کنند نه از طایفه بازیگران هنرمند هستند، اعتقاد دارد که دولت باید یارانه هایی به تهیه کننده ها بدهد تا بتوانند در کنار بازیگران ستاره، پدیده هایی را هم معرفی کنند و ادامه می دهد: «بخش خصوصی دیگر توانایی معرفی بازیگر ندارد. شما ببینید همین الان روی پرده سینماها فیلمی وجود دارد که نقش اصلی اش یکی از پدیده های تلویزیون است اما فروش خوبی ندارد. حتی بازیگران 250 میلیون تومانی هم دیگر نمی فروشند. قبل از اینکه ما بخواهیم کاری کنیم باید ابتدا مخاطب با سینما آشتی کند که این معرفی بازگشت سرمایه هم داشته باشد. الان اکثر بازیگرها خودشان را با بازی در تله فیلم ها هدر می کنند. ما برای همین سریالی که داریم کار می کنیم از حدود 40 بازیگر تست گرفتیم که در نهایت 6 نفر آنها را انتخاب کردیم. در تلویزیون به خاطر بودجه و حمایت ها دست افراد بازتر است. اگر این جوانانی که مشتاق بازی هستند و پارامترهای ابتدایی پدیده شدن را دارند اما به کارگردانان کاربلد یا تهیه کننده های حرفه ای برخورد کنند، حتما می توانند موفق بشوند».


ممیزی، مهم ترین دلیل نبود بازیگر


«برای محمدرضا گلزار و هشت فیلم اولش هیچ اتفاقی نمی افتد. فیلم هایی مثل سام و نرگس، بالای شهر، پایین شهر و چشمان سیاه. اما آن اتفاق با فیلم «کما» برایش می افتد. در فیلم کما داستان شرایطی داشت که بتواند از بازیگر، پدیده و ستاره بسازد. خود امین حیایی هم همین طور. او تا قبل از فیلم «تیکه بر باد» بازیگر مطرحی نبود. قبل از اینکه بازیگر پتانسیل بازی و قیافه داشته باشد، جذابیت قصه تعیین کننده است.

دلیل دیگرش هم این است که در سال های اخیر فیلم های ما به شدت خنثی شده اند. به خاطر ممیزی های فراوان که ضربه می خورند. خصوصا این اتفاق از سال ۸۳ شروع شد. سینما از قصه های رویاپردازی و اجتماعی فاصله گرفت. گلزار فیلم های زیادی بازی کرد اما در ابتدای حضورش در سینما هیچ اتفاقی برایش نیفتاد. اگرچه همه چیز به خودش برمی گشت با همان فیلم اول اتفاق پدیده شدن، می افتاد». این حرف ها را حسین فرحبخش تهیه کننده و کارگردان سینما، می گوید اما «آقای فرحبخش کما اگر دوباره ساخته بشود، ممیزی فراوانی می خورد» این سوالی است که از او می پرسیم که او این طور پاسخ می دهد: «ما همین الان کما را نوشتیم اما به ما اجازه ساخت نمی دهند چون فیلم به شدت سیاسی - اجتماعی است. شما فکر می کنید چرا بهرام رادان شد بهرام رادان؟ این فیلم است که از بازیگر پدیده می سازد. این اصلا ربطی به این ندارد که بازیگر چشم هایش سبز یا آبی یا خیلی خوشگل و جذاب است. فیلم بعد از «آواز قو» در کارنامه رادان که خیلی هم خوب فروخت، «ساقی» نفروخت و سروصدا نکرد؟ چون «آواز قو» داستان خوبی داشت اما «ساقی» نداشت».


مصطفی زمانی فقط در همان یوسف پیامبر درخشید


یکی از بازیگرانی که در این سال ها به عنوان پدیده از طریق تلویزیون به سینما معرفی شد، مصطفی زمانی بود که به واسطه سریال یوسف پیامبر سر زبان ها افتا. فرح بخش اما برخلاف ما معتقد است که زمانی اصلا پدیده نیست و می گوید: «او در همان سریال یوسف پیامبر خوب بود و درخشید و اصلا نمی توان به او گفت پدیده! او بعد از آن در فیلم های به شدت خنثی بازی کرده. فیلم هایی که اصلا مخاطبان با آن ارتباط برقرار نکردند. او بازیگر خوبی است اما هیچ وقت نمی تواند پدیده بشود».


نرگس محمدی: چهره زیبا برای پدیده شدن تاثیر ندارد!


قطعا اگر بپرسند یکی از سریال هایی که در سال ۸۹ و ۹۰ خیلی گل کرد، کدام سریال بود، متفق القول خواهید گفت سریال «ستایش» به کارگردانی سعید سلطانی و قطعا همه شما خواهید گفت که پدیده آن سریال نرگس محمدی در نقش ستایش است. زیاد هم مهم نیست که او شمایل یک بازیگر تمام عیار را دارد یا نه. بازیگر خیلی خوبی است یا نه و سوال های فنی دیگر؛ مهم برای ما در این گزارش این است که او به خاطر بازی در نقش ستایش در ذهن همه ماند و حالا دیگر به خاطر آن نقش مخاطبان میلیونی این سریال او را می شناسند و مصاحبه ها و حتی بازی های او را دنبال می کنند.

در اصل محمدی با «ستایش» پدیده شد. محمدی درباره اینکه چه عاملی باعث می شود که یک بازیگر پدیده شود، گفت: «قطعا این فقط نتیجه تلاش یک نفر نیست و اگر من به گفته شما در ستایش پدیده شدم، گروهی باعث شدند که این اتفاق برای من بیفتد. هر بازیگری اتفاق خوب برایش افتاده، یک تیمی کمک کردند اما بازیگرها قطعا در چشم هستند و توجه را جلب می کنند. انتخاب آن پدیده ها در ادامه خیلی مهم است. اگر انتخاب درستی نداشته باشند قطعا دیگر کسی رغبتی به دنبال کردن کارهای آنان ندارد اما اگر درست راهشان را ادامه بدهند می توانند همیشه یک پدیده باقی بمانند. همه اینها در حالی است که آن جوان علاقه مند به بازیگری «شانس» داشته باشد و بتواند رل اصلی یا نقشی تعیین کننده بازی کند و توجه آدم ها را به خودش جلب کند».

محمدی اضافه می کند: «به نظرم چهره بازیگر تاثیری ندارد. شاید بتواند کمک کند اما مهم تر از فن و کیفیت بازی بازیگر نیست. مهم آن صداقتی است که بازیگر دارد، چون اگر صداقت در بازی از بین برود دیگر کسی نمی تواند او را بپذیرد».


طالبی نژاد: با این بازیگران کج و کوله انتظار پدیده دارید؟

حدود 10 سال است که هیچ اتفاقی نیفتاده. نه شور عشقی راه افتاده، نه دیگر جوان های دلداده ای که با هم به شمال فرار کنند، دل کسی را می برد نه بر سر دار رفتن جوانی بی گناه؛ احمد طالبی نژاد، منتقد سینمایی، در این باره می گوید: «به طور کلی سطح بازیگری در سینمای ایران متاسفانه در حال نزول پیدا کردن است. جدا از بازیگرانی که از قدیم داشتیم بقیه بیشتر از آنکه بر مبنای توانایی یا استعداد یا حتی ویژگی های خاص وارد این عرصه بشوند بر اساس روابط وارد می شوند. یکی پسر کارگردان است یکی دخترخاله تهیه کننده است در نتیجه این اتفاق نمی افتد. در دهه 60 به خاطر آن محدودیت هایی که وجود داشت بازیگران زن خوش سیما نبودند و سن های بالایی داشتند اما به ناگاه نیکی کریمی می آید و با فیلم «عروس» تبدیل به پدیده می شود! خب این محصول آن شرایط است یا حتی در دهه های بعد هدیه تهرانی این تلاطم را به وجود آورد. در حال حاضر همه چیز یکنواخت است و رغبتی برای هیچ کاری وجود ندارد، عرصه هم باید برای به وجود آمدن پدیده ها مهیا باشد. با این همه محدودیت و ممنوعیت چه پدیده ای می تواند ظهور کند؟ وقتی یک مشت بازیگر کج و کوله بازیگر فیلم ها می شوند که حتی پتانسیل معمولی بودن را هم ندارند، چطور می توانند پدیده بشوند؟ معلوم است که با این وضعیت نباید منتظر تولید یک ستاره جدید یا پدیده باشیم».


کدام ستاره؟ عرب نیا تمام شد!


جالب ترین اظهار نظر فرح بخش درباره عرب نیاست. او اعتقاد دارد تلویزیون نمی تواند تحت هیچ شرایطی پدیده سازی کند. او می گوید: «بازیکران مان هم خودشان را هدر می دهند یعن اینکه در هر فیلمی بازی می کنند. بازیگر سینما که نباید برود در تلویزیون بازی کند. شما ببینید بازیگران قبل از انقلاب اصلا نمی رفتند در تلویزیون بازی کنند. تلویزیون جایگاه خودش را دارد، سینما هم جایگاه خودش را. کسی از تلویزیون برود سینما دیگر نباید به تلویزیون برگردد مگر اینکه یک استثناهایی به وجود بیاید مثل سریال مختارنامه اما الان بازیگران از سینما می آیند تلویزیون و بعد از آن می روند در این فیلم های آبکی بقالی ها بازی می کنند چون تلویزیون نمی تواند یک بازیگر را ستاره و پدیده واقعی کند ستاره یکی از پارامترهایش این است که زیاد در دسترس مردم نباشد که برای آنها عادی شود. پدیده اگر قرار است که هر دقیقه جلوی چشم مردم باشد که دیگر پدیده نخواهد بود.»

از او پرسیدیم که آیا به این اعتقاد ندارد که عرب نیا به واسطه بازی در مختارنامه دوباره رو آمد و تلویزیون او را احیا کرد. فرح بخش در پاسخ به این سوال می گوید: «کدام ستاره؟ عرب نیا تمام شد. به عرب نیا که نمی گویند ستاره. از روی ناچاری مجبور می شوند این انتخاب ها را بکنند. من یادم می آید خود کاراکتر مختار از روی ناچاری به فریبرز عرب نیا رسید چون قرار بود برای این نقش جمشید هاشم پور بازی کند. مثلا ما از مهدی هاشمی بازیگر بهتر نداریم اما او هیچ وقت نمی تواند ستاره شود. باید آدم ها به سرنوشت کاراکترهایشان علاقه مند شوند وگرنه در ذهنشان نمی ماند و طبیعتا از دل آن پدیده ای بیرون نمی آید که بعد از فیلم بازیگرش نقل محافل شود».

او همچنین می گوید: «فیلم «وقتی همه خوابیم» به کارگردانی بهرام بیضایی از لحاظ کارگردانی عالی است و بیضایی اصلا کم نگذاشته است اما چرا این فیلم و بازیگرانش زیاد مهم نمی شوند؟ چون داستان این فیلم برای مردم جذابیت ندارد. من، مهناز افشار، سارا خویینی ها و یوسف مرادیان را به واسطه همین داستان های خوب بازیگر کردم. همه فکر می کنند که اولین بازی مهناز افشار «شور عشق» است. در حالی که او ابتدا در فیلم «دوستان» بازی کرد. در همین ۴-۳ ساله هم خیلی ها را آوردم. مثلا در همین «پس کوچه های شمرون» دو نفر را معرفی کردم که بازیگران خوبی هستند».