فیلم‌های ماندلایی!

همشهری جوان: مرگ نلسون ماندلا برای اهالی سینما هم تکان دهنده بود چون او یکی از سینمایی ترین سیاستمداران دنیا به شمار می رفت.

وقتی اکران فیلم «ماندلا، راه طولانی آزادی» آغاز شد، قلب قهرمان واقعی آن از حرکت بازایستاد. مرگ ماندلا که در میانه دهه نهم عمرش زندگی می کرد، اتفاق عجیبی نبود؛ به خصوص که ماه ها عملا به صورت نباتی زندگی می کرد و کسی از او تصویری نمی دید. اتفاقا همین مقطع که بارها خبر مرگ ماندلا اعلام و بعد تکذیب می شد، فرصت خوبی به فیلمسازان داد تا بار دیگر سراغ این اسطوره ضد آپارتاید و نژاد پرستی بروند. ساخته شدن همین فیلم «ماندالا، راه طولانی آزادی» جاستین چادویک که پرهزینه ترین فیلم آفریقای جنوبی است و احتمالا با مرگ ماندلا به دریافت اسکار فیلم غیرانگلیسی زبان امسال نزدیکتر شده، گواه همین ماجرا است. چنانچه مستندی از او هم در جشنواره کن آینده روی پرده می رود تا تعداد مستندهای ساخته شده درباره او از مرز 30 فیلم مستقل بگذرد.

زندگی دراماتیک ماندلا که 27 سالدر زندان ماند و از حضیض ذلت زندان به عزیز ریاست جمهوری رسید و نژادپرستی را در جنوبی ترین کشور قاره سیاه از بین برد، آنقدر فراز و نشیب دارد که نه تنها بیشتر از 6 بار در سینما که بارها در مستندها، ترانه ها، کتاب ها، کنسرت ها و .... بعنتوان قلب ماجرا مطرح شود. در میان همه سیاستمداران بدون شک ماندلا، ماندگارترین شخصیت سیاسی است که سینمایی شده است. در این مجموعه به مهمترین آثار سینمایی درباره ماندلا نگاهی انداخته ایم.

ماندلا * بازیگر نقش ماندلا: دنی گلوور

کارگردان: فیلیپ ساویل * محصول 1987

اولین فیلم قابل توجه درباره ماندلا در سال هایی که ماندلای 69 ساله در زندان آپارتاید بود، انگلیسی ها فیلمی درباره او ساختند که گلوور برای بازی در نقش ماندلا، نامزد امی شد. ماجرای فیلم 135 دقیقه ای که توسط شرکت Hbo در زیمبابوه فیلمبرداری شد، درباره دوران جوانی و زندان بودن ماندلا بود. استقبال جهانی از این فیلم باعث شد تا مسیر برای ساخت ادامه کارهای ماندلایی هموار شود. گلوور هم در کنار بازی در این نقش مانند خود ماندلا به فعالیت های ضد آپارتایدی ادامه می داد.

ماندلا و دکلرک * بازیگر نقش ماندلا: سیدنی پوآتیه

کارگردان: جوزه سارجنت * محصول: 1977


گام آخر ماندلا برای پیروزی. این فیلم که در زمان ۷۹ سالگی ماندلا ساخته شد، صحنه رویارویی ماندلا با دکلرک، آخرین رئیس جمهور رژیم آپارتاید است. تقابل پوآتیه و مایکل کین که دکلرک شده، صحنه هایی عجیب در این فیلم ۱۱۴ دقیقه ای خلق کرد.

پوآتیه اولین سیاهپوست اسکار گرفته بود و کین کارکشته نشان دادند دود از کنده بلند می شود. هر دوتایشان برای بازی در این فیلم، نامزد امی شدند. فیلم از اوج فشار بر ماندلا وبرتری دکلرک تا برعکس شدن ماجار را به تصویر کشید و به شدت به چشم آمد. به خصوص که ماندلا و دکلرک به دلیل جمع و جور کردن بدون درد غده آپارتاید، ۴ سال قبلش جایزه صلح نوبل گرفته بودندو حالا ماندلای ۷۹ ساله شاهد بازی پوآتیه به جای خودش بود.

مالکوم ایکس * وقتی ماندلا، بازیگر شد

کارگردان: اسپایک لی * محصول: ۱۹۹۲

اولین و آخرین بازی سینمایی خود نلسون ماندلا. در صحنه آخر این فیلم آمریکایی، ماندلا بعد از ۲۷ سال از زندان آزاد می شود و نقش یک معلم مدرسه را بازی می کند. او در سن ۷۴ سالگی به دلیل علاقه شخصی به مالکوم ایکس و با دعوت اسپایک لی، حاضر شد تا بلافاصله بعد از پایان زندان ۲۷ ساله اش در این فیلم بازی کند.

او در بخشی از فیلم سخنرانی مالکوم ایکس را تکرار می کند: «اعلام می کنیم که حق داریم مانند دیگر انسان های زمین باشیم و باید به عنوان انسان مورد احترام قرار بگیریم و باید در این جامعه، روی این زمین و د راین دوره، از هرگونه حقوق انسانی که خواهان احیای آن هستیم، برخوردار بشویم...»

آخرین جمله عبارت مذکور این بود: «به هر طریق لازم» که ماندلا حاضر به گفتن آن در برابر دوربین نشد زیرا ممکن بود دولت آپارتاید از این جمله به ضرر او استفاده کند. بنابراین در آخرین لحظات جمله «به هر طریق لازم» توسط خود مالکوم ایکس ادا شد. علاوه بر این فیلم، ماندلا که عاشق بوکس بود، به فیلم علی ساخته مایکل مان هم علاقه زیادی داشت، طوری که بعد از تماشای آن از دست اندرکاران آن تشکر و قدردانی ویژه به عمل آورد.

خداحافظ بافانا * بازیگر نقش ماندلا: دنیس هایزبرت

کارگردان: بیل آگوست * محصول ۲۰۰۷

رابطه زندانبان و زندانی همیشه سوژه جذابی بوده و هست؛ مثل سریال فرار از زندان یا پاپیون. ۲۷ سال در بند بودن ماندلا هم بهانه خوبی به بیل آگوست ۵۹ ساله دانمارکی داد تا رابطه ماندلا را با جیمز گریگوری زنبدانبان سفید پوستش که ۲۰ سال مراقبش بود موشکافی کند. داستانی واقعی از تغییر زندگی و جهان بینی جیمز با بازی جوزف باینس که به مرور از مزدوری خشن به مریدی مهربان تبدیل می شود.

این فیلم براساس بخش هایی از کتاب خاطرات خود گریگوری ساخته شدو روایت زندگی شخصی او را با زن و دو بچه اش به تصویر می کشد. این فیلم ۱۱۸ دقیقه ای جایزه صلح فیلم برلین را به دست آورد و در آمریکا به نام «رنگ آزادی» اکران شد چون خیلی هایشان نمی دانستند بافانا در زبان بومی آفریقای جنوبی به معنای پسران است.

وینی ماندلا * بازیگر نقش ماندلا: ترنس هوارد

کارگردان: دارل روت * محصول ۲۰۱۱


فیلم، ماجرای زندگی همسر ماندلا است که تلاش می کند تا همسر در بندش را آزاد کند. این فیلم در حقیقت یک جور نگاه از بیرون به ماجرای ماندلا است. ۳۸ سال زندگی مشترک با نلسون ماندلا که سرانجام در سال ۱۹۹۶ به طلاق کشید. جنیفر هادسون، وینی ماندلا شد و توانست تلاش یک زن انقلابی سیاه پوست تنها را به تصویر بکشد. دارل روت، فیلمساز انگلیسی الاصل مقیم آفریقای جنوب این فیلم را با هزینه ۱۵ میلیون دلار در خود آفریقای جنوبی ساخت. وینی ماندلا بدون مشورت با خود وینی ماندلا جلوی دوربین رفت و برای همین با حرف و حدیث های طرفداران وینی همراه شد.

علاوه بر این فیلم، یک سال قبلش، یک فیلم تلویزیونی به نام «خانم ماندلا» به کارگردانی مایکل ساموئلز از تلویزیون انگلیس پخش شد. داستان اصلی این فیلم، تغییرات وینی از یک دختر معصوم روستایی به یک فعال سیاسی ضد نژادپرستی را نمایش می دهد و اینکه چگونه از یک زن عاشق و شیفته نلسون ماندلای زندانی، به یک انقلابی آتش بیار تبدیل شد. دیوید هروود هنرپیشه انگلیسی، ماندلا شد و «سوفی اکوندو» دیگر هنرپیشه انگلیسی نقش وینی ماندلا را بازی کرد. اوکوندو برای بازی در این فیلم، نامزد دریافت بهترین هنرپیشه نقش اول زن در جشنواره تلویزیونی بفتا شد.

شکست ناپذیر * بازیگر نقش ماندلا: مورگان فریمن

کارگردان: کلینت ایستوود * محصول: ۲۰۰۹

مهمترین فیلم درباره ماندلا. مورگان فریمن بازیگر سیه چرده و نام آشنای هالیوودی، بیشترین شباهت را به ماندلا دارد. شباهتی که در همان نگاه اول هم کاملا به چشم می آید. کلینت ایستوود کارکشته در ۸۰ سالگی و در شکست ناپذیر، سراغ استفاده از این شباهت شد. اتفاقی که باعث شد تا ماندلا در ۹۱ سالگی شبیه ترین بازیگر به خودش را بر پرده سینما ببیند.

فریمن و ایستوود قبل از این در دو فیلم نابخشوده و دختر میلیون دلاری با هم همکاری کرده بودند و این فیلم که با هزینه ۵۰ میلیون دلار ساخته شد، سومین کار مشترک بود. ضلع سوم این فیلم هم مت دیمون بود. دیمون، نقش یک بازیکن سفیدپوست راگبی به نام فرانسیس را بازی می کند.

بعد از نابودی آپارتاید است و ماندلا با بازی فریمن که حالا رئیس جمهور شده تلاش می کند تا با رفاقت و دعوت از فرانسیس، جو منفی علیه سفیدپوستان را بشکند. فیلم براساس رمان «بازی با دشمن» نوشته جان کالین ساخته شد و اسم فیلم هم از شعر «شکست ناپذیر» نوشته ویلیام ارنست هنلی گرفته شد؛ شعری که ماندلا آن را روی تکه ای کاغذ نوشته بود و در سال های زندان به همراه داشت.

فریمن و دیمون برای بازی در این فیلم نامزد اسکار شدند اما این فیلم توانست از جشنواره گلدن گلوب جوایز بهترین هنرپیشه نقش اول مرد، بهترین هنرپیشه نقش مکمل مردو بهترین کارگردانی را به دست بیاورد. قبل از ساخت فیلم، فریمن ۷۳ ساله گفت ماندلا از اینکه او نقشش را بازی کند، راضی است.

راه طولانی تا آزادی * بازیگر نقش ماندلا: ادریس آلبا

کارگردان: جاستین چادویک * محصول: ۲۰۱۳

فیلم درست در زمان مرگ ماندلا اکران شد تا موج احساسی آن در فروش اش موثر باشد. راه طولانی تا آزادی که براساس کتابی که ۲۰ سال پیش به همین نام منتشر شد، جلوی دوربین رفت تا ماندلا را شخصیتی ورای امور سیاسی، شخص علاقمند به بوکس و ماشین و وکالت نشان بدهد.


پرفروش ترین فیلم تاریخ سینمای آفریقای جنوبی با زمان طولانی ۱۴۶ دقیقه تا به حال فروش خوبی داشته است. جالب اینجاست که تا چند سال قبل، فریمن تلاش ناموفقی برای ساخت این فیلم داشت تا اینکه قرعه به نام چادویک جوان افتاد.

نایش این فیلم در مراسم اکران خصوصی در لندن با حضور زیندزی و زنانی، دختران ماندلا با اعلام درگذشت نلسون ماندلا همزمان شد که به به درخواست دختران او نمایش آن ادامه پیدا کرد. به عقیده کارشناسان، آلبای ۴۰ ساله که در این فیلم بازی قابل توجهی داشته، بیشتر از قبل دیده خواهد شد. چیزی شبیه فارست ویتاکر که نقش ایدی امین، دیکتاتور اوگاندا را در فیلم آخرین پادشاه اسکاتلند بازی کرد و اسکار گرفت.

نگاهی به چند چهره سیاسی جهان که سینمایی شده اند

سینما سیاست

پرداختن به چهره های سیاسی معاصر هم جذاب است و هم مخاطرات دارد. نگاهی به فیلم های ماندگار این حوزه نشان می دهد که بازیگران این نقش ها، اگر درست انتخاب و گریم شوندو خوب بازی کنند، نزدیکترین گزینه برای شکار اسکار و بقیه جوایزند. ملاحظات مختلف در کشور ما باعث شده تا سینمای ما چندان به این فضا نزدیک نشود و فقط سراغ شخصیت های قدیمی تر مثل مدرس، امیر کبیر، قائم مقام و ... برویم اما در جهان، فیلم هایی درباره شخصیت های سیاسی زیادند. شخصیت هایی مثل چه گوارا، گاندی، استالین، هیتلر، صدام، موسولینی، نیکسون، کندی و ... اینجا به چند نمونه که بازیگران نقش های سیاسی، اسکار گرفته اند اشاره می کنیم.

گاندی * ریچارد آتنبرو * ۱۹۸۱

بازیگر نقش گاندی: بن کینگزلی

فیلمی که ۳۲ سال قبل درباره قهرمان استقلال هند ساخته شد، ۸ اسکار گرفت که یکی از آنها به بن گینگزلی رسید. او با گریمی عجیب، گاندی شد. ساخته شدن این فیلم توسط انگلیسی ها و مهربان نشان دادن استعمارگران هند، با واکنش هایی روبرو شد. در این فیلم ۳ ساعته، حدود ۳۳۰ هزار سیاهی لشگر حاضر بودند که رکورددار بیشترین تعداد سیاهی لشگر در تاریخ سینماست. این فیلم چند بار از تلویزیون خودمان هم پخش شد.

لینکلن * استیون اسپیلبرگ * ۲۰۱۲

بازیگر نقش لینکلن: دنی دی لوئیس


نامزد ۱۲ جایزه اسکار در مراسم پارسال که ۲ اسکار گرفت. یکی از ۲ اسکار، اسکار بهترین بازیگر مرد بودکه دنی دی لوئیس برد. او در این فیلم با گریمی سنگین نقش رئیس جمهور آمریکا در زمان جنگ داخلی این کشور را بازی کرد؛ فیلمی که با زمان ۱۵۰ دقیقه، فیلمی طولانی و با بودجه ۶۵ میلیون دلاری، پرخرج بود. لینکلن، ریتم کندی دارد و واقعا راست کار آنهایی است که جزئیات را در کار تاریخی می پسندند.

آخرین پادشاه اسکاتلند * کوین مک دونالد * ۲۰۰۶

بازیگر نقش ایدی امین: فارست ویتاکر

بازی خیره کننده ویتاکر در نقش دیکتاتور اوگاندا، آنقدر مبهوت کننده بود که با وجود شباهت نه چندان زیاد ویتاکر و ایدی امین، اسکار به او رسید. فیلم براساس کتاب خاطرات پزشک اسکاتلندی امین نوشته شده بود و ویتاکر، روحیات جنون آمیز و ناگهانی امین را به قدری خوب درآورده بود که مورد تحسین منتقدان و مخاطبان قرار گرفت.

بانوی آهنین * فیلیدا لوید * ۲۰۱۱

بازیگر نقش تاچر: مریل استریپ

استریپ برای بازی در نقش تاچر، سه جایزه اسکار، گلدن گلوب و بفتا را شکار کرد تا معلوم شود او چطور توانسته فضای متناقض قدرتمندی و کهولت نخست وزیر انگلیس در دهه ۸۰ را از آب دربیاورد. ترکیب صحنه های جنگ افروزی در حمله به جزایر فالکلند و نگاه مادرانه تاچر، جالب توجه بود. بانوی آهنین مثل ماندلا، راه طولانی آزادی در زمانی مورد اقبال قرار گرفت که قهرمان واقعی آنها تازه فوت کرده بود.