دو «۱۳ آبان» در سرنوشت ایران و آمریکا

محمدهادی جعفرپور؛ حقوقدان در روزنامه همدلی نوشت: عملکرد و اقدامات دولت آمریکا اعم از عدم استرداد شاه به کشور تا طراحی کودتای نوژه به فرماندهی ارتشبد اویسی با همکاری آژانس مرکزی اطلاعات آمریکا، زمینه‌ساز حرکتی انقلابی در مقابله با دخالت‌های گسترده دولت کارتر در امور داخلی کشور شد تا این‌که دانشجویان موصوف به پیرو خط امام در۱۳آبان۵۸ اقدام به تصرف سفارت آمریکا و به گروگان گرفتن اعضای سفارت کردند.

یک روز پس از این اتفاق امام(ره) در سخنرانی خویش اقدام دانشجویان را تایید و دو عبارت لانه جاسوسی و شیطان بزرگ در وصف کشور آمریکا وارد ادبیات انقلابی نیروهای انقلاب و سپس آحاد مردم شد. اما آنچه که از وقایع سیزده آبان می‌توان برداشت کرد، پیامدهایی است که تا به امروز به انحای مختلف ادامه دارد. نکته مهم و قابل توجه مرتبط با واقعه سیزده آبان بیانیه‌ای‌است موصوف به بیانیه‌ الجزایر که می‌توان آن‌را اولین توافق دوطرفه دولت آمریکا و جمهوری اسلامی ایران دانست! مذاکره با دولتی که امام(ره) آن را شیطان بزرگ لقب داده است، چگونه انجام شد؟

پس از آنکه امام خمینی حرکت دانشجویان را در اشغال سفارت تایید کردند، غالب نیروهای انقلابی و جریانات سیاسی هم‌صدا با مردم عملکرد دانشجویان را مورد حمایت و تایید خود قرار دادند، به گونه‌ای که مسئله مذکور از یک حرکت صرفا سیاسی به موضوعی ملی بدل شد، به موازات این امر آمریکا اقدامات متعددی در واکنش به موضوع انجام داد: از قبیل ماجرای طبس، تحریم‌های نفتی، مراجعه به مراجع بین‌المللی و... که هیچ یک از این اقدامات نتوانست رضایت دانشجویان را جلب کند...

تا این‌که اولین مجلس شورای ملی شکل گرفت و امام خمینی تصمیم‌گیری درباره مسئله گروگان‌های آمریکایی را به مجلس محول فرمودند، تقارن زمانی تفویض اختیار امام به مجلس با ماه‌های پایانی ریاست جمهوری کارترِ دموکرات و نامزدی ریگان از حزب جمهوری‌خواه سبب مباحث جدی در خانه ملت شد که تا به امروز ادامه دارد، این‌که چهل سال پیش عده‌‌ای به اصطلاح رجل سیاسی مدعی بودند روی کارآمدن ریگان از حزب جمهوری‌خواه سبب افزایش تنش بین دولت ایران و آمریکا می‌شود لذا بهتر است آزادسازی گروگان‌ها در زمان دولت کارتر باشد تا در دور بعد انتخابات آمریکا، دموکرات‌ها از این پیروزی دیپلماتیک سود برده مجدد بر مسند قدرت باشند تا مقدمات عادی‌سازی روابط دوکشور فراهم شود اما یک سوال مهم آن بود که بازی در زمین حریف و برای حریف، چه منفعتی برای تیم خودی داشت؟

شوربختانه امروز نیز همین مباحث در قالب رقابت بایدن و ترامپ مطرح است این‌که انتخاب رئیس جمهور آمریکا پس از چهار دهه از انقلاب کماکان یکی از مباحث به ظاهر جدی سیاسیون کشور است، امری است به شدت نیازمند آسیب‌شناسی که چگونه از یک‌سو شعار و ادعای عدم تاثیر اقدامات آمریکا بر سرنوشت سیاسی و اقتصادی مردم گوش فلک را کر کرده از سویی دیگر کم‌شدن فشارهای اقتصادی و درمان درد معیشت مردم را به زلف بایدن گره می‌زنیم؟

آیا به واقع به آنچه می‌گویید باور دارید؟ بنا بر اسناد تاریخی موجود مجلس شورای ملی در اولین سال حیات خویش به حکم امام خمینی پس از بحث و مذاکرات فراوان اقدام به تصویب مواردی به عنوان محور مذاکره با آمریکا کرد و این امور به دولت شهید رجایی ابلاغ و مهندس نبوی مشاور در امور اجرایی نخست‌وزیر مسئول انجام مذاکرات از طریق دولت الجزایر با آمریکا شد. در فاصله زمانی سخنرانی امام که آمریکا را شیطان بزرگ معرفی فرمودند تا تشکیل پارلمان چه واقعه‌ای روی می‌دهد که ایشان تصمیم‌گیری پیرامون مذاکره با آمریکا را به مجلس واگذار کردند؟ چرایی و دلیل چنین تصمیمی در کدام بخش از نگرش‌های سیاسی حاکمیت قابل جست‎وجو است؟

نمایندگان آن دوره مجلس چه شناختی از سیاست‌های آمریکا داشتند که حاضر به تصویب مجوز مذاکره با آمریکا شدند؟ کدام‌یک از نمایندگان حاضر به جنبه‌های حقوقی، بین‌المللی و ضمانت اجرای تعهدات آمریکا اشراف داشته و راهکار مقابله با خلف وعده‌های آمریکایی را که شیطان بزرگ تعریف شده بود، پیش‌بینی کرده بودند؟ با توجه به این امر که غالب تعهدات آمریکا در بیانیه الجزایر عملی نشد، برخی فعالان سیاسی به دو نکته اشاره دارند که یک مورد آن مربوط به مسائل داخلی و اختلافات بنی‌صدر و شهید رجایی و... است. اما نکته اساسی و مهم نقش اندیشمندان حقوق خاصه حقوق بین‌الملل در این واقعه تاریخی است، نقل است که از آغاز گروگان‌گیری تا زمان مبادله اسناد بین‌المللی بالغ بر ۹۰۰موسسه حقوقی در آمریکا راجع به موضوع تحقیق داشته، هر هفته یک مجله خاص با موضوعات مرتبط به چگونگی اجرای بیانیه و... چاپ می‌شده تا اعضای تیم مذاکره‌کننده بتوانند در بندهای بیانیه‌های الجزایر مواردی را لحاظ کنند تا به راحتی از تعهدات خویش شانه خالی کنند که اتفاقا موفق هم شدند.قطعا ارکان سیاسی و روابط دیپلماتیک کشور در آغازین روزهای انقلاب به نسبت موقعیت سیاسی امروز کشور قابل مقایسه نیست، اما این سوال مطرح است که از۱۳ آبان ۵۸تا۳۰دی ماه ۵۹ که گروگان‌های آمریکایی بنا به توافق و مذاکرات طرفین به واسطه دولت الجزایر آزاد شدند، انقلابیون و سیاسیون کشور جهت پیشبرد اهداف نظام چه اقدام عملی انجام دادند؟

چه تعداد مقاله، پژوهش، جلسات علمی وکاربردی با صاحبان علم حقوق برگزار شد؟ یا این‌که تمامی تصمیمات و برنامه‌های منجر به قبول و امضای بیانیه‌های الجزایر با ضرب‌الاجل طرف مقابل رخ داده؟ این شیوه تنظیم معاهدات بین‌المللی در اوایل انقلاب اگر چه توجیه منطقی ندارد، اما با اغماض قابل بخشایش است، ولی در شرایط فعلی که حاکمیت نظام جمهوری اسلامی برای تمام کشورهای دنیا تعریف شده، ثبات سیاسی برقرار است، استادان و وکلای دادگستری کشور در اقصی نقاط دنیا شناخته شده و دارای کرسی استادی هستند، برخی قدرت‌های بزرگ دنیا ولو به ظاهر همراه و هم‌صدا با سیاست‌های بین‌المللی کشور هستند، چه دلیلی دارد که هنوز نگران روی کار آمدن جمهوری‌خواهان باشیم یا دموکرات‌ها؟ تجربه بیانیه‌های الجزایر و برجام موید این موضوع است که پیش از دل بستن به نرمش سیاست‌های دموکرات‌ها باید روی خودمان حساب کنیم وگرنه امروز دموکرات‌ها امضا می‌کنند فردا جمهوری‌خواهان نقض می‌کنند. در شرایطی که رئیس جمهور کشور آمریکا به راحتی یک سند بین‌المللی را پاره می‌کند، باید به فکر راهکارهای علمی و عملی باشیم که ضمن اشراف به زبان دیپلماسی روز، قادر به بازی‌خوانی سیاسی بوده و از موضع قدرت و اقتدار باب مذاکره فراهم شود.

اگر روزگاری گروگان‌های آمریکایی سبب افزایش قدرت سیاسی ایران در مذاکره با آمریکا بوده که متاسفانه از این فرصت هیچ بهره عملی برده نشد، امروز نیز می‌توان با معادل‌سازی شرایطی فراهم آورد تا همان موقعیت شکل گیرد، جهان امروز جهان تخصص‌گرایی است، دوره‌ای که با آزمون و خطا سرنوشت یک ملت تعیین می‌شد گذشته است، لذا به جای این‌که نگران انتخاب مجدد ترامپ و آرزوی ریاست بایدن را در سر بپرورانیم بهتر است فکری به حال مشق دیپلماسی خودمان کنیم.