چگونه براي كودكان كفش انتخاب كنيم؟

دكتر شهرام صادقي، متخصص طب فيزيكي از عوارض انتخاب كفش نامناسب براي بچه‌ها مي‌گويد، باور مي‌كنيد، بيش از نصف كفش‌هاي موجود در مغازه‌ها براي كودكان زير ۲ سال نامناسبند؟ اين گفته دكتر آذرخش كدخدايي، فيزيوتراپيست كه در خبرگزاري ايرنا منتشر شده بود، ما را هم مثل شما شوكه كرد! به همين دليل تصميم گرفتيم اين‌بار گفت‌و‌گوي ‌ويژه سلامت كودك را به اين موضوع اختصاص بدهيم و شما بدانيد براي خريد كفش مناسب براي نخستين گام‌هاي فرشته كوچولوي‌تان كه تازه تاتي‌تاتي ياد گرفته، چه معياري را بايد درنظر بگيريد؟ اصلا چه كفشي مناسب است و كدام نامناسب؟ اگر مي‌خواهيد جواب اين سوالات‌تان را بدانيد با ما همراه شويد و گفت‌وگوي ما را با دكتر شهرام صادقي، متخصص طب فيزيكي و عضو هيئت علمي دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي با دقت بخوانيد!


فسقلي شما هم راه‌رفتن ياد گرفته؟ حتما هر بار كه تاتي‌تاتي كنان شروع مي‌كند به راه‌رفتن، شما هم شروع مي‌كنيد به قربان صدقه رفتن! خب همه پدر و مادرها همين كار را مي‌كنند ديگر! حتما كلي انتظار كشيده‌ايد تا ني‌ني دلبندتان قدم برداشتن را ياد بگيرد تا هر چه زودتر از دنياي رنگ و وارنگ كفش‌هاي خوشگل بچه‌گانه برايش نخستين كفش‌ها را انتخاب كنيد. اين روزها آن قدر كفش‌هاي جور واجور و قشنگ با شكل‌ها و قيمت‌هاي مختلف در بازار هست كه حتما مي‌مانيد كدام‌شان را براي قند عسل‌تان بخريد: «كفشي كه زيرش چراغ دارد؟! آن يكي كه موقع قدم برداشتن صدا مي‌دهد؟! صندل‌هاي خوشگل تابستاني؟! يا كفش‌هاي ورني براق و گل‌دار؟!»
انتخاب كار آساني هم نيست! ولي اگر بدانيد همين انتخاب شما چقدر روي راه رفتن صحيح فرزندتان در آينده تاثير دارد و اگر بدانيد به گفته متخصصان ايراني بيشتر از نصف كفش‌هايي كه در بازار ايران موجود است، براي بچه‌هاي زير 2 سال نامناسب است، انتخاب سخت‌تر هم مي‌شود! كودك نوپا وقتي شروع به قدم برداشتن مي‌كند، گام‌هايي سست و لرزان دارد. اگر با كمك و حمايت شما همچنين انتخاب كفش مناسب پاهايش، قدم‌هاي اول را درست بردارد‌، در آينده از بسياري از مشكلات مربوط به كف پا و ساق پا و بسياري ازعادت‌هاي نادرست راه رفتن مصون مي‌ماند. به همين دليل مصاحبه اين شماره از صفحات سلامت كودك سيب سبز را به اين موضوع مهم اختصاص داده‌ايم: انتخاب كفش مناسب براي كودكان نوپا. توصيه ما به شما اين است كه خواندن اين صفحات را از دست ندهيد.
و اما مطالب ديگر صفحات سلامت كودك اين شماره هر كدام مي‌توانند پاسخي باشند به پرسش‌هاي مادران جوان: «نوزادم چقدر بايد در شبانه‌روز بخوابد؟ چطور گريه دخترم را ساكت كنم؟ اگر نوزادم تب كرد چه كنم؟ پسر من خروپف مي‌كند. آيا بايد او را درمان كنم؟ چطور داروهاي كودكم را به او بخورانم و...»
اگر شما هم مادر يك فرشته كوچولو هستيد حتما با خواندن اين صفحات به جواب بسياري از سؤالات‌تان مي‌رسيد. اميدوارم مطالب صفحات سلامت كودك براي شما و فرشته‌تان كاربرد داشته باشد.



تحقيقات نشان داده، هرچه بچه‌ها بيشتر پابرهنه بمانند، زودتر هم راه مي‌افتند! حتي خيلي از متخصصان مي‌گويند، براي بچه‌هايي كه راه مي‌روند هم بايد فقط بيرون از منزل و آن هم براي محافظت از پاي‌شان كفش پوشيد. شايد براي‌تان جالب باشد كه بدانيد براساس پژوهش جديدي كه در هندوستان انجام شده است، پژوهشگران، قبيله‌اي را مورد بررسي قرار داده‌اند كه در آن بچه‌ها تا ۱۷ يا حتي ۲۰ سالگي هم كفش نمي‌پوشيدند و ثابت شد مشكلات مربوط به پا مانند صافي كف پا يا انحراف انگشت شست پا در اين كودكان بسيار كمتر از كودكان آمريكايي يا اروپايي است كه از سنين خيلي پايين كفش مي‌پوشند. بنابراين تحقيق، متخصصان اعلام كردند، پا در مسير خودش، خيلي‌خوب و بدون دردسر رشد مي‌كند و مشكلي برايش پيش نمي‌آيد و بيشتر مشكلات مربوط به پا در كودكان به نوع كفش آن‌ها برمي‌گردد.



خيلي‌وقت‌ها، والدين از سر دلسوزي فرزند خود را كه مشكلي در راه رفتن دارد، نزد افراد غيرمتخصص مي‌برند و آن‌ها هم براي بچه‌ها پوشيدن كفش‌هاي طبي را تجويز مي‌كنند تا به اين ترتيب مشكل راه رفتن آن‌ها را حل كنند، درصورتي‌كه اصلا اينطور نيست. بهتر است همين‌جا خيال‌تان را راحت كنم كه مشكل راه رفتن بچه‌ها با كفش طبي و غيرطبي حل نمي‌شود و همان طور كه گفتم، كفش‌ها فقط براي محافظت از پاي ما هستند و هيچ قانوني وجود ندارد كه بگويد كفش طبي مي‌تواند به بچه‌ها راه رفتن را ياد بدهد يا طرز راه رفتن آن‌ها را اصلاح كند!



خيلي از والدين پيش از اين‌كه فرزندشان راه بيفتد، برايش كفش مي‌پوشانند تا او راحت‌تر و شايد زودتر راه‌رفتن را شروع كند. اما بهتر است بدانيد كه براساس توصيه آكادمي طب اطفال آمريكا، بچه‌ها تا زماني كه قدم‌هاي اول‌شان را برنداشته‌اند و به‌اصطلاح، راه نيفتاده‌اند، نياز به پوشيدن كفش ندارند. يعني شما بايد براي كودك نوپاي‌تان، تا وقتي كه در خانه است، فقط و فقط جورابي با كفي مناسب كه روي سنگ و سراميك سر نمي‌خورد، بخريد و تنها بيرون از منزل براي او كفش بپوشانيد. به‌طور كلي، كفش‌ها فقط براي محافظت از پاي ما هستند و هيچ كفشي نمي‌تواند باعث تسريع در راه رفتن بچه‌ها شود. به علاوه، حتي اگر شما كفش مناسبي را براي فرزندتان انتخاب نكنيد، ممكن است باعث ايجاد مشكل در راه رفتن او هم بشويد.



صافي كف پا يكي از علل شايع مراجعه بيماران به پزشك است . در دوره نوزادي و شيرخوارگي، به‌علت وجود چربي زياد در پا، قوس كف پا قابل مشاهده نيست و به‌تدريج كه اين چربي كاهش مي‌يابد، قوس كف پا نيز خودش را نشان مي‌دهد. به عبارت ساده‌تر تا حدود 2 سالگي قوسي در كف پاي فرزندتان نخواهيد ديد ولي به‌تدريج و با افزايش سن، قوس كف پا پديدار مي‌شود. بايد توجه داشت تعيين اين‌كه كف پاي كودكي صاف است يا نه حتما بايد توسط پزشك صورت گيرد. هنگام معاينه، قوس پا در وضعيت ايستاده مورد بررسي قرار مي‌گيرد. بيشتر افراد وقتي نشسته‌اند و روي پاي آن‌ها وزني وارد نمي‌شود، قوس پاي ظاهرا عادي دارند ولي وقتي مي‌ايستند و وزن‌شان روي پاي آن‌ها وارد مي‌شود، قوس كف پاي آن‌ها صاف مي‌شود.


بهترين جنس كفشي كه براي بچه‌هاي نوپا تا دبستاني و حتي بزرگ‌تر وجود دارد، جنس چرم است، چون كفش‌هايي با جنس‌چرم، انعطاف‌پذير و قابل شست‌وشو هستند و معمولا بچه‌ها در آن‌ها احساس راحتي مي‌كنند. البته بايد هنگام خريد به تخت يا زير كفش هم نگاهي بيندازيد تا مطمئن شويد تخت آن صاف نيست و بچه با پوشيدن آن سر نمي‌خورد. كفش‌هايي با جنس پلاستيكي يا حتي پارچه‌اي، اگر از مارك‌هاي معروف هم باشند، به درد بچه‌ها نمي‌خورند، چون هم تميز كردن‌شان سخت است و هم پاي بچه‌ها در آن‌ها احساس راحتي نمي‌كند. كفش چرمي بايد به قدري انعطاف‌پذير باشد كه شكل پاي بچه را به‌خود بگيرد. كفشي كه پاي بچه شكل خود را به آن بگيرد، اصلا مناسب و قابل توصيه نيست.



كفش بچه‌ها تا 4 يا 5 سالگي بايد بدون پاشنه باشد. برخي خانواده‌هايي كه دختربچه دارند، حتما خوب مي‌دانند كه فرزند آن‌ها از كودكي عاشق پوشيدن كفش‌هاي پاشنه‌دار است. توصيه من به اين خانواده‌ها اين است تا جايي كه مي‌توانند از خريدن يا پوشيدن كفش‌هاي پاشنه‌دار براي بچه‌ها حتي تا سن دبستان هم خودداري كنند، چون بچه‌هايي در اين سن تعادل چنداني در راه رفتن ندارند و ممكن است خيلي راحت پاشنه كفش‌شان بلغزد و به زمين بيفتند و كار دست خودشان و شما بدهند.



هميشه به والدين توصيه مي‌شود‌ تا پيش از ۴ سالگي، براي راحتي خودشان هم كه شده براي فرزندشان كفش چسب‌دار بخرند، اما بهتر است بعد از ۴ سالگي براي فرزندتان كفش بنددار تهيه كنيد و مسئوليت بستن بند كفش را هم به‌خودش بسپاريد تا او مهارت‌هاي لازم را در سن رشد ياد بگيرد. فقط حواس‌تان به بستن بند كفش‌هاي او باشد تا يك وقت در اين كار سهل‌انگاري نكند و بندهاي باز، باعث زمين خوردن و آسيب ديدن او نشو‌د.



برخي افراد بر اين باورند پوشيدن كفش‌هاي ساق‌دار براي بچه‌ها بهتر است و چنين كفش‌هايي باعث جلوگيري از پيچ خوردن مچ پاي آن‌ها مي‌شود. مسئله پيچ خوردن يا نخوردن پاي بچه‌ها در اثر پوشيدن كفش ساق‌دار يا ساده، يك ادعاي جنجالي است كه در نگاه اول خيلي هم منطقي به‌نظر مي‌رسد اما حقيقت چيز ديگري است. وقتي بچه كفش ساق‌دار نپوشد، خودش سعي مي‌كند بيشتر تعادلش را حفظ كند و به اين ترتيب، عضلاتش قوي‌تر شده و امكان بر هم خوردن تعادل او هنگام راه رفتن و پيچ خوردن پايش هم كمتر مي‌شود. ولي اگر هميشه كفش ساق‌دار پاي بچه باشد، او هيچ‌وقت حفظ تعادلش راهنگام رفتن ياد نمي‌گيرد. شايد بتوان گفت، همان‌طور كه بچه تا زمين نخورد، راه رفتن ياد نمي‌گيرد، تا كفش ساده هم نپوشد، برقرار كردن تعادلش هنگام راه رفتن را نمي‌آموزد! از طرف ديگر، پاي بچه وقتي پيچ مي‌خورد كه يك نيروي اضافه به آن وارد شود و او نتواند تعادلش را حفظ كند. حالا اگر ما كفش ساق‌دار براي فرزندمان بپوشيم، اين نيروي اضافي به زانوي او وارد مي‌شود و ممكن است در درازمدت مشكلات بسيار بزرگ‌تري را براي زانوهاي او پيش بياورد. درصورتي كه اگر كفش ساده پاي بچه باشد، شايد او بتواند به هر ترتيب تعادلش را حفظ كند و اين‌طوري آسيبي به مچ يا زانويش هم نرسد.



گاهي والدين در تعويض و نو كردن كفش بچه‌ها خيلي افراط مي‌كنند و مي‌گويند به دليل رشد بچه‌ها بايد ماهي يك‌بار كفش آن‌ها را عوض كنيم! اما بهتر است بدانيد، شما بايد تا ۳ سالگي، هر ۳ ماه يكبار براي فرزندتان كفش تازه بخريد و بعد از ۳ سالگي كه سرعت رشد كمتر مي‌شود، اين كار را ديرتر انجام دهيد.



بهتر است بدانيد، پا از 3 قسمت پاي پشتي (پاشنه)، وسط پا و جلوي پا (سينه و پنجه) تشكيل شده است و امكان دارد به‌نظر شما فرزندتان تا 3 سالگي پنجه‌هاي پهني داشته باشد ولي از 3 و نيم سالگي به بعد، شكل پايش متعادل‌تر شود. آن وقت كفشي شما با يك مارك خاص، 6ماه پيش براي او خريده بوديد و حالا هم دوباره همان مارك را مي‌خريد برايش مناسب نباشد و شما فكر كنيد كه مشكل از آن مارك خاص كفش است. درحالي‌كه ممكن است رشد پاي فرزند شما نامتعادل باشد و شما به جاي مراجعه به متخصص، مدام مارك و مدل كفش بچه را عوض كنيد. در ضمن، خريدن كفش از حراجي‌ها براي 6 ماه يا يكسال آينده بچه‌ها كار چندان درستي نيست چون پاي بچه‌هاي زير 3 سال، رشد منطقي ندارد اما شايد اين كار بعد از 4 سالگي كه پا رشد متعادل و يكنواختي پيدا مي‌كند، مشكل چنداني را براي‌تان پيش نياورد.


ممكن است پزشك به هر دليلي براي فرزند شما پوشيدن كفش‌هاي طبي را لازم دانسته باشد. پس اگر مي‌خواهيد كفش طبي بخريد، بايد حتما به مراكز ارتوپدي فني يا هلال احمر براي خريد اين كفش‌ها مراجعه كنيد.



متاسفانه خيلي‌ها كفه و تخت كفش را با هم اشتباه مي‌گيرند و بنابراين نمي‌توانند به توصيه‌هاي خريد كفش براي خود و فرزندشان درست عمل كنند. بهتر است بدانيد، كفه كفش، همانجايي از كفش است كه در داخل آن قرار دارد و پاي ما در مجاورت آن قرار مي‌گيرد. كفي كفش بچه‌ها و حتي بزرگ‌ترها بايد كاملا نرم و راحت باشد و نيازي به قوس‌دار بودن كفي كفش بچه‌ها نيست. ضمن اين‌كه لزومي هم ندارد كه كفي كفش به‌صورت كامپيوتري طراحي شده باشد. از طرف ديگر، تخت كفش كه با زمين و آسفالت خيابان در تماس است، بايد برخلاف كفه آن، كاملا سفت و محكم باشد و از پاي بچه‌ها در برابر سنگريزه‌ها، ميخ، فرورفتگي يا برآمدگي‌هاي خيابان محافظت كند و طوري طراحي شده باشد كه در برف، باران و سطوح لغزنده ليز نخورد.



با آمدن روزهاي گرم، همان‌طور كه بزرگ‌ترها به پوشيدن صندل و كفش‌هاي باز رو مي‌آورند، دوست دارند براي بچه‌ها هم از اين نوع كفش‌ها تهيه كنند، اما نگراني خيلي از والدين آن است كه نكند صندل براي بچه‌ها مضر باشد! تا‌كنون تحقيق يا پژوهش علمي و خاصي درباره مضر بودن كفش‌هاي صندل و باز براي بچه‌ها صورت نگرفته است و به‌نظر نمي‌رسد پوشيدن چنين كفش‌هايي براي بچه‌ها ضرر داشته باشد. اما والديني كه كفش صندل پاي كودك‌شان مي‌كنند بايد حواس‌شان به ۲ نكته مهم باشد؛ اول اين‌كه ممكن است كفش صندل بدون جوراب باعث ايجاد خراشيدگي پاي فرزندشان در اثر برخورد با زمين و سنگريزه‌ها شود و دوم اين‌كه امكان ليز خوردن پاي بچه‌ها درحالي‌كه صندل را با جوراب مي‌پوشند، بيشتر از وقتي است كه كفش‌هاي پوشيده را با جوراب به پا مي‌كنند.



حتما براي‌تان پيش آمده كه وقتي مي‌خواهيد براي فرزندتان كفش بخريد، او مي‌گويد، كفش برايش كمي تنگ است اما فروشنده ادعا مي‌كند اين كفش بعد از مدتي جا باز خواهد كرد. در چنين مواردي شما بايد به حرف فرزندتان اعتماد كنيد چون قانوني براي باز شدن كفش وجود ندارد و كفش بايد از همان روز اول در پاي فرزند شما راحت باشد.


مشكل خريدن كفش براي بچه‌هايي كه نمي‌توانند حرف بزنند و بگويند كه پاي‌شان در كفش احساس راحتي مي‌كند يا نه، براي خيلي‌ها مشكل بزرگي است اما دانستن يك نكته ظريف و البته ساده مي‌تواند در اين زمينه به شما كمك بسيار بزرگي بكند. شما مي‌توانيد پاشنه پاي فرزند خود را كاملا به عقب كفش بچسبانيد و انگشت خود را روي قسمت جلويي كفش فشار دهيد، اگر جلوي كفش به اندازه پهناي يك انگشت شما جا داشت، يعني اين‌كه شما كفش مناسبي را براي فرزندتان انتخاب كرده‌ايد. اين آزمايش براي بچه‌هاي كمي بزرگ‌تر، ‌مثلا ۷-۸ ساله هم جواب مي‌دهد.



تا‌كنون تحقيقي در مورد اين‌كه آيا بد گذاشتن پاها در دفرميتي زانو‌ي بچه‌ها تاثيري دارد يا نه، هنوز انجام نشده است اما تحقيق برعكسي در اين زمينه انجام شده و محققان به اين نتيجه رسيده‌اند كه پوشيدن كفش‌هاي طبي در درمان بچه‌هايي كه زانوي پرانتزي يا ضربدري دارند، تاثير چنداني ندارد و وارد كردن نيروي خلاف جهت به زانوي پرانتزي و ضربدري كمكي به رفع مشكل بچه‌ها نمي‌كند.





به تازگي دستگاه‌هايي به كشور وارد شده‌اند كه مي‌توانند پاي بچه‌ها را از همه نظر به‌صورت كامپيوتري اسكن كنند و بگويند دقيقا چه سايز كفشي براي بچه‌ها مناسب است. متاسفانه بايد بگويم اين كار كاملا بي‌فايده است و تنها باعث اضافه شدن يك هزينه بيخود براي خانواده‌ها مي‌شود. به‌دليل اين‌كه اولا بيشتر كساني كه اين كار را مي‌كنند، ‌اصلا سررشته‌اي از آن ندارند و حتي تكنسين هم نيستند و دوما اين‌كه تا 2 يا 3 ماه پيش، اصلا دستگاهي براي ساخت كفش مناسب براي پاهاي اسكن‌شده بچه‌ها وجود نداشت و افرادي كه پاي بچه‌ها را اسكن مي‌كردند، به‌صورت دستي كار ساخت كفش را انجام مي‌دادند و اين كار ارزش اسكن را عملا از بين مي‌برد. از طرف ديگر هم فقط 2 تا 3 ماه است كه دستگاه مخصوص ساخت كفش آن هم به‌صورت بسيار محدود وارد كشور شده است و در هيچ‌يك از منابع علمي به توليد كفش‌هايي با دقت ميلي‌متري اصلا اشاره‌اي نشده است. حتي متخصصان مي‌گويند كوتاه و بلندي نيم سانتي‌متري پاها هم نمي‌تواند مشكل خاصي را ايجاد كند و اصلا نياز به درمان ندارد، چه برسد به اين‌كه ما بخواهيم اختلاف يك ميلي‌متري پاهاي بچه‌ها را درنظر بگيريم و براي آن كفش مخصوص تهيه و پاي آن‌ها كنيم!



در حقيقت بايد بگوييم اطلاعات كافي در اين زمينه وجود ندارد ولي تحقيقات موجود نشان مي‌دهد برخلاف تصور عموم، صافي كف پا يك بيماري خطرناك و عارضه‌دار تلقي نمي‌شود. به‌عنوان مثال در كانادا، مطالعه‌اي كه روي ۳هزار و ۶۰۰ سرباز انجام گرفت، نشان داد صافي پا مشكل خاصي ايجاد نكرده است. عقيده رايج ديگري كه بين مردم وجود دارد، اين است كه تصور مي‌شود صافي كف پا سبب انحراف انگشت شست مي‌شود البته بد نيست بدانيد تحقيقي كه در انگليس انجام گرفت، اين فرضيه را رد كرد.

درمان صافي كف پا چيست؟

درمان‌هاي مختلفي براي صافي كف پا وجود دارند ولي جالب است بدانيد اكثر آن‌ها علمي نيستند و بر پايه تجربيات يا نظرات شخصي قرار دارند و تحقيقات علمي معتبري براي اثبات اثربخشي آن‌ها وجود ندارد.
در دانشگاه تگزاس يك تحقيق جالب انجام شد، به اين صورت كه كودكان دچار صافي كف پا به 3 گروه تقسيم شدند. به يك گروه، كفش طبي به گروه ديگر كفي ساده و به گروه ديگر كفي تخصصي تجويز شد و اين افراد به‌مدت 3 سال تحت نظر متخصص قرار گرفتند. نتيجه بسيار جالب بود، هر 3 گروه شبيه هم بودند! بنابراين محققان نتيجه گرفتند استفاده از كفش يا كفي، نقشي در درمان كف پاي صاف ندارد.
بهترين درماني كه مي‌توان براي صافي كف پاي انعطاف‌پذير بدون درد پيشنهاد كرد عبارت است از توجيه والدين. همانطور كه ذكر شد در برخي‌ موارد كف پاي صاف، به‌تدريج قوس طبيعي خود را پيدا مي‌كند و در ساير موارد نيز (يعني اگر قوس پديدار نشود و كف پا صاف باقي بماند) عمدتا مشكل خاصي براي بچه ايجاد نمي‌كند. گاهي كوتاهي تاندون آشيل نيز وجود دارد كه بايد كشش عضله مربوطه را به والدين آموزش داد. گفتيم كه در اكثر موارد، پاهاي صاف انعطاف‌پذير بدون درد هستند؛ ولي در برخي موارد، فرد دچار درد پا، زانو يا كمر مي‌شود؛ در اين موارد، پس از بررسي‌هاي لازم مي‌توان استفاده از كفش يا كفي طبي را توصيه كرد.

و بالاخره اين‌كه جراحي هم در موارد زير قابل توصيه است:

۱- درد پا كه با تجويز كفش يا كفي بهبود نيابد.
2- زخم شدن سطح داخلي پا