خانه زینت الملک قوامی در شیراز

همشهری سرنخ: در انتهای خیابان لطفعلی خان زند شیراز در بین ده ها خانه معمولی خانه ای واقع شده که نظر هر رهگذری را به خود جلب می کند. خانه ای با معماری بی نظیر که چشم انداز خیابان لطفعلی خان زند را زیباتر کرده است.

اهالی شیراز به خوبی می دانند که این خانه زمانی متعلق به زینت الملک قوامی، دختر قوام الملک چهارم بوده است و همه، این خانه را به نام خانه زینت الملک قوامی می شناسند. کاشیکاری های هفت رنگ، منبت کاری های خانه، حجاری ها، آینه کاری ها و ... زیبایی خانه را صد چندان کرده است اما امروزه، علاوه بر معماری خاص این عمارت، بازدیدکنندگان به هوای زیرزمین این خانه، پایشان به اینجا باز می شود.

زیرزمین بزرگ که دو عمارت تاریخی زینت الملک قوامی و نارنجستان قوام که به فاصله کمی از یکدیگر قرار دارند را به یکدیگر متصل کرده است. خانه ای که به دست علی محمدخان قوام الملک در سال 1290 ساخته شد.

حالا اگر این روزها برای سفر و تفریح عازم عمارت اعیانی زینت الملک قوام بشوید و پا در زیرزمین این خانه بگذارید، با صحنه عجیبی روبرو خواهید شد. «زینت الملک» خانم صاحبخانه، در کنار جمعی از مشاهیر ایران به استقبال شما ایستاده اند، در واقع این مجسمه های مومی توسط بنیاد فارس شناسی شیراز ساخته شده اند و شما فرصت این را دارید که چهره خیلی از مشاهیر شیراز را از نزدیک ببینید.

حتما برای یک بار هم که شده از طریق تلویزیون یا نشریات و سایت ها با موزه مادام توسو آشنا شده اید، موزه ای که در آن می توانید با خیلی از افراد سرشناس دنیا که در قالب مجسمه های مومی ساخته شده اند ملاقات کنید. با آنها دست بدهید و حتی عکس بگیرید، با مجسمه هایی که با چهره واقعی شان مو نمی زنند.

حالا در نزدیکی خودمان یعنی در شهر شیراز، در زیرزمین خانه زینت الملک قوامی، مجسمه های جمعی از مشاهیر شیراز دور یکدیگر جمع شده اند، از مجسمه مومی خانم صاحبخانه گرفته تا مجسمه کریم خان زند، شهید دوران، آیت الله میرزای شیرازی، نصیر الملک، سعدی و ... این مجسمه ها توسط بنیاد فارس شناسی و در مدت 4 سال توسط گروهی از هنرمندان مجسمه ساز به سرپرستی استاد «شانس» ساخته شدند، برای همین شما به راحتی می توانید افراد سرشناس شهر شیراز که تا به امروز چهره شان را ندیده اید را از نزدیک تماشا کنید.

مجسمه های خانه زینت الملک

خانه زینت الملک قوامی همیشه شلوغ است اما بعدازظهرها رفت و آمدها در این عمارت بیشتر می شود. به غیر از اهالی شیراز، هر تازه واردی که پایش به این شهر تاریخی باز می شود برای یک بار هم که شده به خانه زینت الملک سر می زند. خانه ای که پاتوق خیلی از اهالی هنر است.

این خانه از قبل طرفداران زیادی داشت و معماری بی نظیر این عمارت، حیاط اندرونی اش، آینه کاری های استادانه و اتصال این خانه از طریق زیرزمین به عمارت نارنجستان قوام باعث شده بود که خیلی ها برای دیدن این بنای زیبا و منحصر به فرد به اینجا بیایند اما از سال 82 بود که با حضور هنرمندان و اساتید هنر، 37 تندیس در زیرزمین این خانه اعیانی قرار گرفت و زیبایی خانه را بیش از پیش کرد: «بعد از اینکه ما مجسمه ها را به این خانه انتقال دادیم از اوایل اسفند ماه همان سال بازدید را برای عموم آزاد گذاشتیم.»

این حرف ها را منصور طبیعی به زبان می آورد، مدیر بنیاد فارس شناسی شیراز، در واقع طبیعی و همکارانش برای شناساندن جنبه های فرهنگی، مذهبی و علمی شهر فارس و معرفی بزرگان و مفاخر استان فارس تصمیم گرفتند نمونه هایی از مجسمه های مومی را ساخته و به معرض نمایش بگذارند: «به همین خاطر ما دو سال وقت گذاشتیم تا درباره این افراد اطلاعات کامل و جامعی را به دست آوریم و بر اساس این اطلاعات، گروه هنری ما در بنیاد فارس شناسی به سرپرستی استاد شان شروع کردند به ساخت و قالب گیری اینه مجسمه ها.»

در ابتدا 37 تندیس برای نمایش دادن در موزه آماده شدند اما طولی نکشید که به خاطر استقبال مردم، گردشگران و هنرمندان، 22 تندیس دیگر هم پس از یک سال ساخته شده و به موزه زینت الملک منتقل شد.


مجسمه های پرابهت، اما شکننده

شاپور اول ساسانی در گوشه ای از موزه ایستاده. لباس هایی مخصوص دربار به تن دارد و یک دستش را به کمر خود گرفته و موهای بلندی دارد و کلاه بزرگ قرمزرنگی را روی سرش قرار داده است. در گوشه ای دیگر کریم خان زند روی دو زانو نشسته و لباس کرم و زردی به تن دارد و متفکرانه به بازدیدکنندگان زل زده.

خیلی ها دوست دارند کنار کریم خان بایستند و عکس بیندازند اما به گفته مدیر بنیاد فارس شناسی شیراز این کار در گذشته انجام می شد اما امروزه به خاطر صدماتی که مجسمه ها دیده اند عکسبرداری ممنوع شده: «افراد زیادی برای عکس گرفتن کنار مجسمه می رفتند و گاها آنها را لمس می کردند تا ببینند از چه چیزی ساخته شده. به همین خاطر بارها اتفاق افتاد که مجسمه ها زمین افتاده و قسمتی از آنها آسیب می دید.»

با وجود اینکه در ظاهر مجسمه های اینجا می توانید قدرت و عظمت را مشاهده کنید اما همگی شان شکننده هستند و حتی به خاطر عکسبرداری، به مرور زمان چهره آنها رنگ می بازد: «بخش زیادی از این مجسمه ها از موم ساخته شده و در اثر سرما و گرما ممکن است خراب شوند اما گرفتن عکس زیاد هم برای مجسمه ها خوب نیست و از کیفیت اثر به مرور زمان می کاهد.»


منصور حلاج پایین دار

در زیر یک طاق ایستاده است، چشمانش بدجوری تو را جذب می کند. او یکی از عرفای قرن سوم بود که بعد از بازگشت از سومین سفر حج خود، به اتهام کفر حکم قتلش را از قاضی بزرگ بغداد «ابن داوود اصفهانی» گرفتند.

حالا منصور همانند گذشته یک طناب دار روبرویش قرار گرفته و انگار می خواهد برود بالای چوبه دار اما بازدیدکنندگانی که امروز برای دیدن مجسمه منصور حلاج می آیند، می توانند معنا و عمق «انا الحق» او را درک کنند.

این مجسمه هم یکی از تندیس های پرطرفدار در خانه زینت الملک قوامی است. البته در خانه زینت الملک قوامی ۵۹ مجسمه و ۵ سردیس وجود دارد که همگی به نوعی جذابیتهای خودشان را دارند و پشت هر چهره ای یک داستان نهفته است.

منصور طبیعی در این باره می گوید: «سردیس ها، مجسمه هایی هستند که تنها از قسمت سر افراد ساخته شده و از جنس گچ و رزین است. البته در کنار اینها، ۲۶ تابلوی گچی و مسی که بیانگر حوادث تاریخی فارس است هم قرار گرفته.»

حالا بازدیدکنندگان و کسانی که پایشان را به شهر تاریخی شیراز می گذراند می توانند از ساعت ۹ صبح تا ۲۰ به بازدید از این خانه و مجسمه های مومی آن بروند.



از سعدی تا قاآنی و نمازی

البته مجسمه سازان برای بخش های دیگری مثل چشم، از چشم های مصنوعی استفاده کرده اند، موی سر مجسمه ها، سبیل و ریش ها از موی طبیعی است که روی تور بافته شده و سپس روی سر مجسمه نصب شده است: «ما بر اساس عکس هایی که از اشخاص بوده سعی کردیم چهره ای شبیه به آنها را بسازیم. البته در این میان، چهره سعدی را در آوردیم اما چهره حافظ را خیر. به این خاطر که حافظ در میان مردم از قداست زیادی برخوردار است. به همین خاطر ما نخواستیم تصویری ذهنی که مردم از حافظ ساخته اند را برهم بزنیم. این است که مجسمه ای از حافظ نساختیم اما در زیرزمین خانه زینت الملک قسمتی را به حافظ اختصاص دادیم یعنی یک جلد کتاب حافظ قرار دادیم و فضای آن بخش را سعی کردیم عرفانی درست کنیم.»

جالب است بدانید چیدمان تندیس ها در زیرزمین خانه زینت الملک، بر اساس دوره های مختلف تاریخی است. یعنی از پیش از اسلام تا دوره معاصر. تندیس بزرگانی همچون سیبویه، ابن مقفع، منصور حلاج، روزبهان، سعدی شیرازی، شهید سپاسی، شهید دوران، قاآنی، صورتگر شیرازی، دکتر محمد نمازی و ... حالا روزانه مردم از دور و نزدیک خودشان را به این خانه تاریخی می رسانند تا هم عمارت زینت الملک قوامی و نارنجستان قوام را ببینند و هم مجسمه ها را، 2 عمارتی که از طریق زیرزمین به یکدیگر متصل شده اند و گویا قسمت خانه زینت الملک برای سکونت اهل و عیال بوده و نارنجستان قوام محل اتراق مهمانان. اما همین اتصال دو خانه از طریق زیرزمین باعث شده که زیرزمین فضای بزرگی داشته باشد. فضایی که بالاخره تصمیم بر این شد که مجسمه ها به آنجا منتقل شوند و مردم بتوانند در فضای باز و به راحتی آنها را ببینند.



فاتحه ای برای مجسمه ها

خیلی از مجسمه ها دستشان را به صورت اشاره به جلو آورده اند. همین موضوع باعث شده که بازدیدکنندگان کنجکاو شوند و دست مجسمه را لمس کنند تا ببینند از چه چیزی درست شده است. به همین خاطر در جریان همین اتفاقات مجسمه ها دچار آسیب شده اند: «بخشی از مجسمه های آسیب دیده تا قبل از عید نوروز بازسازی و مرمت شدند و بخشی دیگر هم در دست مرمت هستند.»

حالا اگر به دیدن مجسمه ها بروید باید از پشت زنجیری که دور آنها قرار گرفته شده به تماشای آنها بایستید و عکس گرفتن هم ممنوع شده است: «یکی از اتفاقات جالبی که ما بعد از ساخت مجسمه ها شاهد آن بودیم بازدید خانواده ها و نزدیکان یا وابستگان برخی از این مشاهیر بود. مثلا اقوام جهانگیرخان صور اسرافیل یا شهید سپاسی و شهید دوران بعد از ساخت ای نجسمه ها خیلی خوشحال شدند و حتی گاها ایراد مجسمه ها را هم می گفتند و ما آن را برطرف می کردیم.» بعضی ها هم با دیدن تصویر این افراد، یک فاتحه برای شادی روحش می خواندند که این برای خیلی ها جالب بود.

خیلی از مجسمه هایی که در عمارت زینت الملک واقع شده اند آسیب دیده اند برای همین باید تعمیر شوند. مثل مجسمه روزبهان، زمانی که یکی از بازدیدکنندگان برای گرفتن عکس کنار این مجسمه رفته بود، این مجسمه زمین افتاد و قسمتی از آن آسیب دید.