کشف آثار تاریخی در قعر خلیج فارس
بیشتر از ٢٠ قطعه خمره و کوزه سفالین در سواحل بوشهر پیدا شده است؛ بازمانده‌هایی از عصر ساسانیان. پس از سال‌های طولانی، باستان شناسان زیر آب، به دل دریا زده‌اند، تاریخ زیر آب را بیرون کشیده‌اند و حالا دنبال کشتی‌ای می‌گردند که در عصر ساسانیان به گل نشسته و موج‌ها آن را از هم گسسته و بارش را در دریا پخش کرده‌اند.
روزنامه شهروند:چند باری خبر دادند که در ساحل، کوزه پیدا شده تا دست آخر پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور پیگیر شد تا باستان‌شناسان زیر آب راهی دریا شوند و بعد از یک دهه خاموشی، جست‌وجو در خلیج فارس را از سر بگیرند.
راه دریایی جاده ابریشم از خلیج فارس می‌گذشت و زمانی دور، مردمان بین النهرین برای تجارت به این‌جا می‌آمدند؛ شاهراه تجاری دریایی که در آن ادویه و پارچه‌های ابریشمی و نوشیدنی با عنبر و سنگ‌هایی قیمتی و کاغذ و عطریات رد و بدل می‌شد. نخستین گروه باستان شناسان زیر آب ایرانی از ٢٥سال پیش، این گوشه از تاریخ سرزمینمان را که با کشتی‌های به گل نشسته و خانه‌های ساحلی قدیمی به زیر آب رفته و گم شده است، کاوش می‌کنند. حالا در عمق ٥ متری ساحل بوشهر، جایی در نزدیکی ساختمان شورای شهر، اشیای تاریخی بازمانده از کشتی‌هایی که روزگاری به این ساحل می‌آمدند، از دریا بیرون کشیده شده است: سفال‌های اژدری شکل و انواع خمره‌های کوچک و بزرگ نوشیدنی‌های الکلی.
در جست‌وجوی کشتی غرق شده
در دوره ساسانی، بازرگانی در خلیج فارس برقرار و فرمانروایان ساسانی سبب این برقراری بودند. «اردشیر»، بنیانگذار سلسله ساسانی زمانی دور، بنادری در سواحل خلیج فارس و در کنار رودخانه‌هایی که به آن می‌ریخت برپا کرد. چنان شد که در قرون سوم و چهارم اسلامی تجارت در خلیج فارس به بالاترین درجه پیشرفتش رسید بود. در این شاهراه تجاری دریایی، ادویه و پارچه‌های ابریشمی و کالاهای لوکس برای عرضه به بازارهای شرق نزدیک و اروپا وارد بنادر خلیج فارس می‌شد و عنبر، سنگ‌هایی قیمتی، چوب بامبو، عاج، چوب آبنوس، کاغذ، چوب صندل، انواع عطریات از آنها خارج و صادر می‌شد.
«این خمره‌ها را خوب می‌شناسیم، خاص تجارت دریایی‌اند.» حسین توفیقیان، مدیر نخستین گروه باستان‌شناسی زیر آب و سرپرست هیأت کاوش سواحل بندر بوشهر که یک ماه از تشکیلش می‌گذرد، قطعه‌های تاریخی کشف شده را خوب می‌شناسد. پایه خمره‌ها «خلاف تمام سفال‌ها» تیز و مخروطی است و اینطور که او می‌گوید، «به این شکل طراحی شده تا به تعداد زیاد در کشتی که روی امواج پر تلاطم حرکت می‌کند، ردیف به ردیف و روی هم چیده و در هم چفت شوند و حرکت کشتی آنها را نیندازد.» این تنها شگفتی بازمانده‌های عصر ساسانی نیست. درون ظرف‌ها قیر اندود است و براساس بررسی‌ها به این شکل طراحی شده تا درون آن نوشیدنی حمل شود و «مایعات به بیرون نشت نکند.» عضو هیأت علمی پژوهشکده باستان شناسی جزییات جنس ظروف یافت شده را اینچنین شرح می‌دهد: «سفال جنسی متخلخل دارد و به همین خاطر ظروف را قیراندود کرده‌اند تا مایعات از آن خارج نشود.»
به گفته توفیقیان این قیر از چشمه‌های قیر جوشان طبیعی در خوزستان برداشت شده و به سفال‌های ساسانی زده شده تا ضد آب و عایق شوند و «مناسب برای تجارت دریایی». او از مطالعات پیشینی حرف می‌زند که نشان می‌دهد این خمره‌ها که مخصوص حمل مایعات است به شبه قاره هند، سریلانکا و کشورهای نظیر زنگبار در شرق آفریقا صادر می‌شده است. همین خصوصیت «مناسب بودن برای تجارت دریایی» باعث شده سرپرست گروه باستان شناسی به دنبال کشتی غرق شده‌ای در این گوشه از خلیج فارس باشد چرا که این فرضیه محتمل است که عمق کم آب در سال‌های طولانی کشتی را متلاشی کرده و بقایای آن را در منطقه گسترده‌ای پخش کرده باشد. «اگر کشتی در عمق بالای آب غرق می‌شد، سالم می‌ماند اما تخریب محیطی و انسانی در این بخش از ساحل چیزی از آن باقی نگذاشته است.»
کاوش تا پایان مرداد ادامه دارد
کشف تازه برای گروه، نشان‌دهنده وجود یک سایت باستانی زیر آب در سواحل کم عمق شبه جزیره بوشهر است. براساس برنامه پژوهشی- میدانی با مشارکت دانشگاه علوم پزشکی این شهر مورد بررسی‌های باستان‌شناسی زیر آب قرار گرفته است و قطعه‌های یافت شده به سازمان میراث فرهنگی استان بوشهر سپرده خواهند شد. تحقیقات از همین حالا شروع شده است و با ادامه بررسی‌های باستان شناسی زیر آب و شناسایی مواد فرهنگی بستر دریا، علاوه بر تعیین محدوده و گستردگی این محوطه باستانی زیرآب، هویت واقعی آن هم روشن خواهد شد.
با ادامه برنامه بررسی باستان‌شناسی زیر آب سواحل بوشهرکه برای نخستین بار صورت می‌گیرد، اطلاعات با ارزشی درخصوص تاریخ دریانوردی، کشتی رانی و تجارت دریایی خلیج فارس در دوره ساسانی به‌دست خواهد آمد که با پایان پژوهش میدانی و مطالعات تکمیلی، در غالب گزارش، مقاله و کتاب ارایه خواهد شد. تیم ٥ نفره کاوش امیدوارند که به‌زودی زود سرنخ‌هایی از کشتی مغروقه پیدا کنند.
از بین گروه ٥ نفره کاوش باستان‌شناسی، یک نفر نماینده پژوهشگاه میراث فرهنگی است و باقی غواصان حرفه‌ای دانشگاه علوم پزشکی بوشهر. کاوش‌ها در گرمای روزهای آخر تیرماه آغاز شد، گرمایی که در روزهای پیش به اوج رسید و رکورد زد. «بعضی روزها نشستن بر قایق و در آب رفتن آسان نبود. آفتاب سوختگی و گرمازدگی محتمل بود اما عشقی که به تاریخ‌مان داریم باعث شد در گرما دل به آب بزنیم و با علاقه ادامه بدهیم. گرما هنوز آزاردهنده است اما کاوش ادامه دارد.» سرپرست کاوش اینطور می‌گوید؛ بناست که کاوشگران ٤٥ روز در این منطقه جست‌وجو کنند و تا آخر مرداد ماه مهلت دارند.
بالاخره کارمان رسمی شد
بخشی از کاوش‌های زیر آب در ایران سال‌هاست که در خلیج فارس آغاز شده است، جایی که راه ابریشم را در دل دارد و از هزاره دوم پیش از میلاد مسیر تحولات تاریخی بوده است. کاوش باستان‌شناسان زیر آب در این سال‌ها به کشف قدیمی‌ترین محوطه‌های جلگه بوشهر در هزاره پنجم قبل از میلاد و کشتی ساسانی بندر سیراف انجامیده و حقایق قلعه پرتغالی قشم، هرمز و دیگر جزایر هرمزگان و کشتی تجاری غرق شده قاجاری در آب‌های بنـدر امیـرآبـاد لاهیجان را روشن کرده است. سواحل غنی ایران که مدت‌ها بدون کاوش رها شده بود، اکنون با آغاز کاوش در بوشهر، تاریخ گمشده از زیر آب سرک خواهد کشید و حالا این نخستین کار میدانی و رسمی گروه باستان شناسی زیر آب ایران است. «آخرین کاوش‌ها به قبل از دولت نهم بر می‌گردد» حسین توفیقیان اینچنین می‌گوید و اضافه می‌کند: «در دولت جدید تصمیم بر این شد که باستان‌شناسی زیر آب دوباره راه بیفتد. حمیده چوبک، رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی خیلی حمایت‌مان کرد و چارت جدیدی به پژوهشگاه با عنوان گروه باستان شناسی زیر آب اضافه و ابلاغ شد.»
فروردین‌ماه امسال بود که خبر رسید، برای کاوش‌ها و مطالعات گسترده باستان‌شناسی در آب‌ها و سواحل جنوبی کشور، در سراسر خلیج‌فارس و دریای مکران پایگاه‌های مهم باستان‌شناسی راه‌اندازی می‌شود. رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی همان زمان گفت: «این پایگاه‌ها راه‌اندازی و فعال می‌شوند، زیرا در سال‌های گذشته در نبود پایگاه‌های فعال به کاوش‌های باستان‌شناسی زیرآب در این حوزه توجهی نمی‌شد.» این خبر برای کشف تاریخ سواحل ایران امیدبخش بود و عملی شد، هرچند در ماه‌های اول، نخستین گروه باستان‌شناسی زیر آب ایران از آن بی‌خبر بودند و امیدی به ادامه کاوش نداشتند.
کاوش‌های منسجم باستان‌شناسی زیر آب در ایران به سه نام گره خورده است: علی طیبی، حسین توفیقیان و محمود میراسکندری. آنها فارغ‌التحصیلان رشته باستان‌شناسی هستندکه در سال‌های پایانی دهه ٧٠، به استخدام سازمان میراث فرهنگی درآمدند و فعالیت خود را جدی کردند و آغاز فعالیت‌شان پروژه‌های بندر صیراف، بندر امیرآباد لاهیجان، کشف کشتی مغروق دوران مظفرالدین‌شاه و عملیات دریاچه تخت سلیمان تا اعماق ٣٥ متری بود.
حالا این نخستین‌بار است که گروه باستان‌شناسی زیر آب رسما و قانونا فعالیت می‌کند و برای آن در پژوهشگاه میراث فرهنگی نامی ثبت شده و مجوز کاوش‌های باستان‌شناسی زیرآب سواحل بندر بوشهر توسط رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و کردشگری صادر شده است. زمانی تجهیزات کاوش زیر دریا کافی نبود و لباس‌های قواصی در گنجه‌های صاحبانشان خاک می‌خورد اما حالا دانشگاه علوم پزشکی بوشهر شرایط خوبی مهیا کرده و تجهیزاتشان کامل شده است. هرچند توفیقیان می‌گوید: « اوضاع مثل سابق نیست و به خوبی از ما حمایت می‌شود اما باید تلاش بشود تا خود گروه باستان‌شناسی پژوهشکده تجهیز شود.»
راه دریایی جاده ابریشم از خلیج فارس می‌گذشت و زمانی دور، مردمان بین النهرین برای تجارت به این‌جا می‌آمدند؛ شاهراه تجاری دریایی که در آن ادویه و پارچه‌های ابریشمی و نوشیدنی با عنبر و سنگ‌هایی قیمتی و کاغذ و عطریات رد و بدل می‌شد. نخستین گروه باستان شناسان زیر آب ایرانی از ٢٥سال پیش، این گوشه از تاریخ سرزمینمان را که با کشتی‌های به گل نشسته و خانه‌های ساحلی قدیمی به زیر آب رفته و گم شده است، کاوش می‌کنند. حالا در عمق ٥ متری ساحل بوشهر، جایی در نزدیکی ساختمان شورای شهر، اشیای تاریخی بازمانده از کشتی‌هایی که روزگاری به این ساحل می‌آمدند، از دریا بیرون کشیده شده است: سفال‌های اژدری شکل و انواع خمره‌های کوچک و بزرگ نوشیدنی‌های الکلی.
در جست‌وجوی کشتی غرق شده
در دوره ساسانی، بازرگانی در خلیج فارس برقرار و فرمانروایان ساسانی سبب این برقراری بودند. «اردشیر»، بنیانگذار سلسله ساسانی زمانی دور، بنادری در سواحل خلیج فارس و در کنار رودخانه‌هایی که به آن می‌ریخت برپا کرد. چنان شد که در قرون سوم و چهارم اسلامی تجارت در خلیج فارس به بالاترین درجه پیشرفتش رسید بود. در این شاهراه تجاری دریایی، ادویه و پارچه‌های ابریشمی و کالاهای لوکس برای عرضه به بازارهای شرق نزدیک و اروپا وارد بنادر خلیج فارس می‌شد و عنبر، سنگ‌هایی قیمتی، چوب بامبو، عاج، چوب آبنوس، کاغذ، چوب صندل، انواع عطریات از آنها خارج و صادر می‌شد.
«این خمره‌ها را خوب می‌شناسیم، خاص تجارت دریایی‌اند.» حسین توفیقیان، مدیر نخستین گروه باستان‌شناسی زیر آب و سرپرست هیأت کاوش سواحل بندر بوشهر که یک ماه از تشکیلش می‌گذرد، قطعه‌های تاریخی کشف شده را خوب می‌شناسد. پایه خمره‌ها «خلاف تمام سفال‌ها» تیز و مخروطی است و اینطور که او می‌گوید، «به این شکل طراحی شده تا به تعداد زیاد در کشتی که روی امواج پر تلاطم حرکت می‌کند، ردیف به ردیف و روی هم چیده و در هم چفت شوند و حرکت کشتی آنها را نیندازد.» این تنها شگفتی بازمانده‌های عصر ساسانی نیست. درون ظرف‌ها قیر اندود است و براساس بررسی‌ها به این شکل طراحی شده تا درون آن نوشیدنی حمل شود و «مایعات به بیرون نشت نکند.» عضو هیأت علمی پژوهشکده باستان شناسی جزییات جنس ظروف یافت شده را اینچنین شرح می‌دهد: «سفال جنسی متخلخل دارد و به همین خاطر ظروف را قیراندود کرده‌اند تا مایعات از آن خارج نشود.»
به گفته توفیقیان این قیر از چشمه‌های قیر جوشان طبیعی در خوزستان برداشت شده و به سفال‌های ساسانی زده شده تا ضد آب و عایق شوند و «مناسب برای تجارت دریایی». او از مطالعات پیشینی حرف می‌زند که نشان می‌دهد این خمره‌ها که مخصوص حمل مایعات است به شبه قاره هند، سریلانکا و کشورهای نظیر زنگبار در شرق آفریقا صادر می‌شده است. همین خصوصیت «مناسب بودن برای تجارت دریایی» باعث شده سرپرست گروه باستان شناسی به دنبال کشتی غرق شده‌ای در این گوشه از خلیج فارس باشد چرا که این فرضیه محتمل است که عمق کم آب در سال‌های طولانی کشتی را متلاشی کرده و بقایای آن را در منطقه گسترده‌ای پخش کرده باشد. «اگر کشتی در عمق بالای آب غرق می‌شد، سالم می‌ماند اما تخریب محیطی و انسانی در این بخش از ساحل چیزی از آن باقی نگذاشته است.»
کاوش تا پایان مرداد ادامه دارد
کشف تازه برای گروه، نشان‌دهنده وجود یک سایت باستانی زیر آب در سواحل کم عمق شبه جزیره بوشهر است. براساس برنامه پژوهشی- میدانی با مشارکت دانشگاه علوم پزشکی این شهر مورد بررسی‌های باستان‌شناسی زیر آب قرار گرفته است و قطعه‌های یافت شده به سازمان میراث فرهنگی استان بوشهر سپرده خواهند شد. تحقیقات از همین حالا شروع شده است و با ادامه بررسی‌های باستان شناسی زیر آب و شناسایی مواد فرهنگی بستر دریا، علاوه بر تعیین محدوده و گستردگی این محوطه باستانی زیرآب، هویت واقعی آن هم روشن خواهد شد.
با ادامه برنامه بررسی باستان‌شناسی زیر آب سواحل بوشهرکه برای نخستین بار صورت می‌گیرد، اطلاعات با ارزشی درخصوص تاریخ دریانوردی، کشتی رانی و تجارت دریایی خلیج فارس در دوره ساسانی به‌دست خواهد آمد که با پایان پژوهش میدانی و مطالعات تکمیلی، در غالب گزارش، مقاله و کتاب ارایه خواهد شد. تیم ٥ نفره کاوش امیدوارند که به‌زودی زود سرنخ‌هایی از کشتی مغروقه پیدا کنند.
از بین گروه ٥ نفره کاوش باستان‌شناسی، یک نفر نماینده پژوهشگاه میراث فرهنگی است و باقی غواصان حرفه‌ای دانشگاه علوم پزشکی بوشهر. کاوش‌ها در گرمای روزهای آخر تیرماه آغاز شد، گرمایی که در روزهای پیش به اوج رسید و رکورد زد. «بعضی روزها نشستن بر قایق و در آب رفتن آسان نبود. آفتاب سوختگی و گرمازدگی محتمل بود اما عشقی که به تاریخ‌مان داریم باعث شد در گرما دل به آب بزنیم و با علاقه ادامه بدهیم. گرما هنوز آزاردهنده است اما کاوش ادامه دارد.» سرپرست کاوش اینطور می‌گوید؛ بناست که کاوشگران ٤٥ روز در این منطقه جست‌وجو کنند و تا آخر مرداد ماه مهلت دارند.
بالاخره کارمان رسمی شد
بخشی از کاوش‌های زیر آب در ایران سال‌هاست که در خلیج فارس آغاز شده است، جایی که راه ابریشم را در دل دارد و از هزاره دوم پیش از میلاد مسیر تحولات تاریخی بوده است. کاوش باستان‌شناسان زیر آب در این سال‌ها به کشف قدیمی‌ترین محوطه‌های جلگه بوشهر در هزاره پنجم قبل از میلاد و کشتی ساسانی بندر سیراف انجامیده و حقایق قلعه پرتغالی قشم، هرمز و دیگر جزایر هرمزگان و کشتی تجاری غرق شده قاجاری در آب‌های بنـدر امیـرآبـاد لاهیجان را روشن کرده است. سواحل غنی ایران که مدت‌ها بدون کاوش رها شده بود، اکنون با آغاز کاوش در بوشهر، تاریخ گمشده از زیر آب سرک خواهد کشید و حالا این نخستین کار میدانی و رسمی گروه باستان شناسی زیر آب ایران است. «آخرین کاوش‌ها به قبل از دولت نهم بر می‌گردد» حسین توفیقیان اینچنین می‌گوید و اضافه می‌کند: «در دولت جدید تصمیم بر این شد که باستان‌شناسی زیر آب دوباره راه بیفتد. حمیده چوبک، رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی خیلی حمایت‌مان کرد و چارت جدیدی به پژوهشگاه با عنوان گروه باستان شناسی زیر آب اضافه و ابلاغ شد.»
فروردین‌ماه امسال بود که خبر رسید، برای کاوش‌ها و مطالعات گسترده باستان‌شناسی در آب‌ها و سواحل جنوبی کشور، در سراسر خلیج‌فارس و دریای مکران پایگاه‌های مهم باستان‌شناسی راه‌اندازی می‌شود. رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی همان زمان گفت: «این پایگاه‌ها راه‌اندازی و فعال می‌شوند، زیرا در سال‌های گذشته در نبود پایگاه‌های فعال به کاوش‌های باستان‌شناسی زیرآب در این حوزه توجهی نمی‌شد.» این خبر برای کشف تاریخ سواحل ایران امیدبخش بود و عملی شد، هرچند در ماه‌های اول، نخستین گروه باستان‌شناسی زیر آب ایران از آن بی‌خبر بودند و امیدی به ادامه کاوش نداشتند.
کاوش‌های منسجم باستان‌شناسی زیر آب در ایران به سه نام گره خورده است: علی طیبی، حسین توفیقیان و محمود میراسکندری. آنها فارغ‌التحصیلان رشته باستان‌شناسی هستندکه در سال‌های پایانی دهه ٧٠، به استخدام سازمان میراث فرهنگی درآمدند و فعالیت خود را جدی کردند و آغاز فعالیت‌شان پروژه‌های بندر صیراف، بندر امیرآباد لاهیجان، کشف کشتی مغروق دوران مظفرالدین‌شاه و عملیات دریاچه تخت سلیمان تا اعماق ٣٥ متری بود.
حالا این نخستین‌بار است که گروه باستان‌شناسی زیر آب رسما و قانونا فعالیت می‌کند و برای آن در پژوهشگاه میراث فرهنگی نامی ثبت شده و مجوز کاوش‌های باستان‌شناسی زیرآب سواحل بندر بوشهر توسط رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و کردشگری صادر شده است. زمانی تجهیزات کاوش زیر دریا کافی نبود و لباس‌های قواصی در گنجه‌های صاحبانشان خاک می‌خورد اما حالا دانشگاه علوم پزشکی بوشهر شرایط خوبی مهیا کرده و تجهیزاتشان کامل شده است. هرچند توفیقیان می‌گوید: « اوضاع مثل سابق نیست و به خوبی از ما حمایت می‌شود اما باید تلاش بشود تا خود گروه باستان‌شناسی پژوهشکده تجهیز شود.»
پ
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان
اپلیکیشن برترین ها
را نصب کنید.
ارسال نظر