فراستی: «فروشنده» ماقبلِ فیلم بد است!

وب‌سایت آی سینما: پرحاشیه ترین بخش برنامه «هفت» و در بخش میزگرد سعید قطبی زاده منتقد، روبروی مسعود فراستی نشست تا درباره سینمای اجتماعی صحبت کنند، به گفته قطبی زاده قبل از انقلاب سینمای اجتماعی با اقبال روبرو بوده، بعد از انقلاب هم با همین روند جلو رفته است، اما در سال های اخیر به دلیل فقر امکانات به یک مدل خاص از سینمای اجتماعی رسیده ایم که تبدیل به یک ژانر شده است.


او این اتفاق را یک آفت برای سینمای ایران دانست در غیاب ژانرهایی مثل علمی تخیلی و ... شکل گرفته است. فراستی هم در تکمیل صحبت های قطبی زاده گفت در یک دهه اخیر فیلم هایی ساخته شده که هم اجتماعی هستند و هم هیچ چیز نیستند، یعنی اجتماعی اند اما قهرمان ندارند، اجتماعی اند اما رویداد اجتماعی ندارند. به گفته فراستی فیلمساز اجتماعی و ژانری به نام سینمای اجتماعی را نه او می شناسد و نه آنقدر اساسی است. او ادامه داد فیلمسازی در ژانر اجتماعی تبدیل به یک پز روشنفکرانه شده است.

سپس آن ها نظرات خود را درباره سه فیلم اجتماعی مهم سال های اخیر به زعم خودشان یعنی دربند، هیس دخترها فریاد نمی زنند و یه حبه قند بازگو کردند.

فراستی درباره «هیس دخترها فریاد نمی زنند» گفت از نظر او فیلم خوبی نیست اما سعی می کند چیزی را بگوید و در فیلم هم جامعه تا حدی ساخته می شود که از با توجه به سوژه های نخ نمایی که دیگران می دهند این فیلم نمونه است، اما نحوه پرداخت به آن مهم است. قطبی زاده هم در باره فیلم پوران درخشنده گفت: انتخاب فیلم های شاخص اجتماعی کاملا سلیقه ای است. ملودرام اساسا بستر مناسبی برای بیان رویکردهای چپ در اجتماع نیست. یعنی نگرش معترض به سیستم در علت اصلی مشکلات. فیلم «هیس!...» به نظرم فیلم آشفته ای بود که در ادامه به سمتی نامفهوم می رود و به هر حال فیلم محبوبم نیست.

فراستی نظرش را درباره «یک حبه قند» رضا میرکریمی این گونه عنوان کرد: «فیلم «یه حبه قند» را اصلا من نمی دانم در این دسته از فیلم های اجتماعی می توان به حساب آورد یا خیر چون حتی کوچه را نمی بینیم چه برسد به جامعه. آدم ها و روابط بین آنها را در یک خانه می بینیم با جامعه کاری ندارد. اما درکل به نظرم «یه حبه قند» بدتر از «هیس!...» است.» اما سعید قطبی زاده درباره فیلم میرکریمی گفت به خاطر دشمن تراشی ها دوست ندارد نقدی به «یه حبه قند» داشته باشد، از نظر او فیلم میرکریمی مخاطب را به متن جامعه وصل می کند و شخصیت ها، از آدم های تیپیکال جامعه مثل روحانی و .. هستند.

قطبی زاده درباره «دربند» نیز گفت این فیلم را دوست داشته است و این که قهرمان از یک شهر حاشیه ای انتخاب شده بود جالب بوده است، از نظر او دکوپاژ و بازیگر تازه وارد این فیلم بسیار خوب هستند و آدرس های اشتباهی درباره دانشجوها نمی دهد و به طور کل قابل دفاع است. فراستی نیز پرویز شهبازی را فیلمسازی با استعداد توصیف کرد. البته فراستی شخصیت نازنین بیاتی را پر نقص می داند و این موضوع را به عنوان اشکال فیلم «دربند» مطرح می کند. به گفته قطبی زاده نسبت به دو فیلم «هیس!...» و «یه حبه قند»، «دربند» فیلم بی رحم تری است و این به فضای فیلم های اجتماعی مورد بحث برنامه بیشتر می آید و فیلم احتمالا ماندگار تر است.

در ادامه بحث فراستی به دو فیلم «لانتوری» و «فروشنده» به عنوان دو فیلم اجتماعی روی پرده اشاره کرد. قطبی زاده درباره «لانتوری» گفت گاهی چیزهایی در فیلم وجود دارد که در داستان به آن ها نیازی نیست، از نظر او در «لانتوری» نمی توان وارد مبحث فرم شد و صداگذاری فیلم با آن صدای شاتر دوربین خوب نیست. این منتقد در ادامه درباره سومین تجربه رضا درمیشیان گفت فیلم بیشتر از آن که تاثیرگذار باشد مرعوب کننده است: «لانتوری به نظرم از فیلم هایی است که بعد از فیلمبرداری ساخته شده است و اساسا با راش های زیادی در تدوین تولید شده است. فیلم بجای تاثیرگذاری، مرعوب کننده است. و در بخش های مستندگونه اش، تیپ های اجتماعی را به منفورترین شکل ممکن به تصویر کشیده است.»

از نظر او اشارات اغراق شده ای در فیلم وجود دارد که آن را تبدیل به اثر تاریخ مصرف داری کرده است. به نظر قطبی زاده فروش دو فیلم «لانتوری» و «فروشنده» بیش از آنگه نشان دهنده رونق سینما باشد دلایل دیگری دارد و مثلا «لانتوری» در شرایط غیر طبیعی به نمایش درآمده و بخشی از این اقبال نیز به دلیل به نمایش درنیامدن فیلم قبلی کارگردان «عصبانی نیستم» است.

فراستی هم نظرش را درباره لانتوری این گونه بیان کرد: «این فیلم در روزهای اول سروصدای زیادی کرد و پشت یک موضوع مخفی شد. اینکه مسئله اجتماعی دو نفر است. اما در صحنه آخر فیلم که خانم خبرنگار با صورتی به شدت آزار دهنده و اسیدپاشی شده روبروی ماست و مکرر نشان می دهد و نمی فهمد که سینما نباید این کار را بکند. گمان می کند این درد از طریق یک چهره مشمئزکننده و زشت به ما منتقل می شود.» او در ادامه با اشاره به صحنه عجز و ناله شخصیت پاشا برای بخشیده شدن گفت:«در روبرو هم نوید محمدزاده را می بینیم که دست و پا می زند و التماس می کند که ببخش. در صورتی که این خانم اصلا او را نمی بیند! در اینجا ما بجای اینکه با خانم قربانی هم دردی کنیم با نوید محمدزاده هم دردیم! اساسا زشتی این چهره با گریم بد دافعه دارد و سادیسمی است و لذتی که می بری مازوخیستی است.» به نظر فراستی «لانتوری» در واقع سعی کرده فیلم معروف «بانی و کلاید» را کاریکاتوریزه ارائه کند.

اما در ادامه بحث به فیلم «فروشنده» اصغر فرهادی رسید که قطبی زاده اعلام کرد به نظرش فیلم فرهادی اصلا اجتماعی نیست. او به نظر منتقد دیگری در این باره اشاره کرد که گفته در سینمای فرهادی واقعه جای واقعیت را گرفته است یعنی آنقدر با آن واقعه کلنجار می رود و تعلیق ایجاد می کند که در دام خودش می افتد.

او در ادامه به برخی ایرادات فیلم نامه از منظر خودش پرداخت و گفت:«فرد متجاوز جوراب، سوئیچ ماشین، موبایل و پولش را جا می گذارد. اما کارت ماشین یا کارت ملی اش را جا نمی گذارد؟ چرا؟ چون در این صورت تصویر او که یک پیرمرد است لو می رفت و ما در انتهای فیلم غافلگیر نمی شدیم. یا اینکه چرا با سوئیچ زاپاس به سراغ وانتش نمی آید تا ببرد؟ همه اینها در فیلمنامه بر پایه واقعه سازی فیلمساز است. به نظرم این چینش خیلی آگاهانه است و در عین حال هیچ گونه منطقی در آن دیده نمی شود. لذا این موقعیت برای من بیشتر یک موقعیت کمیک است تا یک موقعیت هولناک. چون غیرمتحمل ترین گزینه در انتها سوژه اصلی است!» به گفته قطبی زاده او جز یک جوراب موتیف مشترکی بین فیلمنامه «فروشنده» و نمایش «مرگ فروشنده» آرتور میلر ندیده است!

فراستی هم نقد تندی به فروشنده کرد و گفت: «اساسا «فروشنده» نان نسبی گرایی افراطی اش را می خورد. با وقتی کمی که هست مجبورم تلگرافی نقد کنم. «فروشنده» حتی قبل از فیلمِ بد است و هنوز شکل نگرفته است. کارگردان دوست دارد جنجال کند و برای فیلم طرفی ببندد. والا اساسا تعمیم دادن فیلم شعاری است. مگر می شود این موقعیت را تعمیم داد؟ در ۵ دقیقه یک پیرمرد که با یک سیلی می میرد؟ پس مسئله فیلم چیست؟ یک جمله از ترانه علیدوستی در فیلم است که می گوید «من باید می مردم!» که این دیالوگ به قدری تند است که انگار واقعا تجاوز شده است. درصورتی که چنین نشده است. فیلمساز در فیلم با کیست؟ با پیرمرد است.»

فراستی در ادامه گفت «فروشنده» می خواهد در ایران به هر قیمتی بفروشد و مردم را سرکار بگذارد: «اینکه این زن و مرد بعد این واقعه چگونه خود را تحلیل می کنند در فیلم جایش خالی است و اساسا بدان نمی پردازد. و شما هرجوری هم که این رابطه را تحلیل کنید سر از آن طرف در می آید!» به گفته او فیلم ناچیزتر از این چیزهاست و کاملا شعاری است. به نظر او فرهادی فیلم را ساخته که جایزه بگیرد و فیلم پر از اشکالات جدی و متلک های مختلف است.

البته در پایان قرار شد در هفته های آینده یک برنامه مخصوص نقد فیلم فروشنده اصغر فرهادی روی آنتن برود.

برنامه این هفته با اعلام نظرسنجی مردمی پایان یافت. در این نظرسنجی درباره بهترین آثار امین حیایی از نگاه مردم سوال شده بود که «اخراجی ها» با ۵۵ درصد آرا در صدر قرار گرفت، «قلاده های طلا» با ۲۵ درصد دوم شد و فیلم های «مهمان مامان» با ۱۴ درصد، «دست های آلوده» با ۴ درصد و «شب» با ۲ درصد در رده های بعد قرار گرفتند.