رقابت فیل و اژدها در اقتصاد ایران

روزنامه ایران: اختلاف نظرات بسیاری در خصوص نحوه همکاری با هندوستان میان نخبگان سیاسی کشور وجود دارد.

این کشور که یکی از اعضای فعال گروه بریکس است عضویت خود در باشگاه خریداران نفت جمهوری اسلامی ایران را نیز پس از تحریم‌ها با افزایش چشمگیر واردات نفت از ایران دو چندان کرده است. اما در این میان سفر پر تعداد نخبگان و تجار هندی در حاشیه اجلاس عدم تعهد در تهران را نمی‌توان فراموش کرد، گویی هندی‌ها برای حضور در بازار ایران همانند چینی‌ها برنامه بلند مدتی را در ذهن می‌پروراندند که برجام و در پی آن فضای باز‌تر کسب و کار با ایران روند همکاری‌های اقتصادی میان دو کشور را وارد فضای جدیدی کرد.

در همین حال نباید از نظر دور داشت که رقابت‌های منطقه‌ای میان چین و هند به‌عنوان دو قدرت اقتصادی آسیایی و دو غول بزرگ اقتصادی آینده بر تعاملات کشورهایی چون ایران، پاکستان و افغانستان تأثیرات بسزایی گذاشته است. در این میان نباید از نظر دور داشت که چین بزرگترین سرمایه‌گذاری تاریخ پاکستان را در این کشور برای ساخت بنادر و راه‌های ارتباطی صورت داده است که این مسأله به نزدیکی بیشتر ایران و هندوستان نیز کمک کرده است.

اما در این بین مسأله آینده تحولات در افغانستان نیز اهمیت ویژه‌ای دارد و تأثیر‌گذاری کشورهای منطقه بر اقتصاد و امنیت افغانستان یکی از مسائل پیش روی منطقه‌ای است. نباید از نظر دور داشت که هند برای آنکه بتواند نفوذ خود را در افغانستان چند برابر کند و از این طریق به آسیای مرکزی و روسیه متصل شود تنها باید با ایران وارد معامله کلان شود. به درخواست‌های متنوع هندی‌ها برای خرید قیر، محصولات پتروشیمی و مسائلی از این دست اشاره شد اما این مجموعه چگونه به این کشور منتقل می‌شود؟

پیش از لغو تحریم‌ها مشکلات متعددی برای معامله با هند وجود داشت که حمل و نقل و انتقال پول یکی از اصلی‌ترین آنها بودند اما با توجه به حضور گسترده این کشور طی ماه‌های گذشته در ایران و سرمایه‌گذاری در بندر چابهار عملاً معادلات منطقه‌ای تغییر کرده و به نظر می‌رسد پاکستان از نقشه تعاملات افغانستان و آسیای مرکزی با آب‌های گرم بواسطه بندر ایرانی و البته سرمایه‌گذاری در جاده ۲۲۰ کیلومتری که افغانستان را به بندر چابهار متصل می‌کند حذف شده است. این مسأله پاکستانی‌ها و چینی‌ها را بشدت نگران کرده است و از سوی دیگر رقابت‌های منطقه‌ای برای آزاد‌سازی تجارت، فراهم کردن فضای امن سرمایه‌گذاری و همچنین ایجاد شرایط ویژه گمرکی را میان بازیگران منطقه‌ای ایجاد کرده است.

با سرمایه‌گذاری در بندر چابهار و در صورتی که ایران بتواند بر قواعد و قوانین گمرکی خود تغییراتی ایجاد کند این کشور قادر خواهد بود تا به هاب منطقه‌ای در زمینه کالا و خدمات مبدل شود، زیرا مسافت کمتر نسبت به بنادر دیگر جهان از جمله امارات متحده عملاً امکان سرمایه‌گذاری را چند برابر می‌کند.

از سوی دیگر ایران می‌تواند به طرح‌های توسعه‌ای که میان چین و پاکستان در حال پیشرفت است بپیوندد، زیرا مناسبات تهران و اسلام آباد و در عین حال تهران و پکن بدون مشکلات کلیدی و درگیری‌های حساس در حال پیگیری است اما اسلام آباد با توجه به چالش‌های جدی که میان هند و پاکستان وجود دارد و مسائلی که در خصوص کشمیر کماکان ادامه دار است قادر نیست روابط خود را با این کشور و تهران احیا و به روز‌رسانی کند.

این موضوع نیز یکی از مواردی است که برای تهران به‌عنوان یکی از بازیگران مهم منطقه‌ای به‌عنوان یک برد است. اما باید توجه داشت که هند در رقابت‌های منطقه‌ای با پاکستان قصد دارد این کشور را دور بزند و به بندرهای ایران متصل شود. در عین حال ۲۰۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری هند در بندر چابهار با سرمایه‌گذاری برای راه‌آهن چابهار- زاهدان تکمیل می‌شود و در همین چارچوب هند می‌تواند به راه‌آهن سراسری ایران متصل شود تا شمال یعنی مرزهای ایران و ترکیه کالا و خدمات خود را برساند.

راه‌آهنی که از آن اسم برده شده بجز اتصال چابهار به زاهدان قرار است این بندر را به سرخس و زرج در شرق ایران متصل کند. این مسأله به نوبه خود موقعیت ژئوپلیتیکی ایران را ارتقا می‌بخشد و احتمال چالش برانگیز بودن مناسبات با پاکستان را نیز بالا می‌برد. در این شرایط ایران باید مناسبات خود را با پاکستان مدیریت کرده و با توجه به جامعه بزرگ شیعیان و تأثیرگذاری بر فضای سیاسی و اقتصادی این جامعه بزرگ موقعیت خود را تثبیت کند.

در عین حال نباید فراموش کرد که ظرفیت تخلیه و بارگیری بندر چابهار به نوبه خود پس از سرمایه‌گذاری هندی‌ها ۴ برابر خواهد شد. هندی‌ها می‌دانند که ظرفیت ۲۰ میلیون تنی تخلیه بار در این بندر تا چه اندازه‌ می‌تواند بر اقتصاد آنها تأثیر‌گذار باشد به همین دلیل به دنبال ایجاد یک مثلث با محوریت ایران هستند که اضلاع آن را افغانستان و دهلی نو تکمیل می‌کنند.بندر چابهار برای اقتصاد نوپای افغانستان که چالش‌های جدی با پاکستان دارد اهمیت ویژه‌ای دارد به طوری که این کشور صادرات و واردات خود را به هند از این طریق انجام خواهد داد.