خون آشام ها و زامبی های دنیای واقعی

هفته نامه صدا - علی فتحی: خون آشام ها موجوداتی با علاقه مندی های ساده هستند. آنها از حرکت دسته جمعی و حمله به طعمه های خود لذت می برند و صرفا از مغز خود یک فرمان را دریافت می کنند: این که به سمت طعمه مقابل شان حرکت کرده و آن را از پای در آورند اما در این سیاره، جدای از خون آشام های خیالی که جای شان در فیلم های تخیلی و قصه ها است، حالا در این مطلب سعی داریم به چند مورد از این موجودات که خون آشامان واقعی و ترسناک در طبیعت هستند اشاره کنیم.

مورچه های زامبی

مورچه های زامبی شده ای وجود دارند که شرایطی بسیار پیچیده را پشت سر می گذارند و کنترل ذهن خود را به دست نوعی قارچ انگلی می دهند. اتفاقی که میان این میزبان و انگل فاقد مغز رخ می دهد، نبردی است که شاید پیچیدگی و جزییاتش به مراتب از هر فیلمی که در هالیوود ساخته شده بیشتر باشد.

مورچه هایی که هدف این قارچ قرار می گیرند بعد از آلوده شدن، درست همانند انسانی که اختیارش را از دست داده است از محل سکونت خود خارج می شوند و از طریق پاتوژنی که ذهن شان را کنترل می کند دست به کارهایی عجیب می زنند. به گفته دیوید هاگس بوم شناس رفتاری در دانشگاه پن، مورچه به خاطر حضور مواد شیمیایی مربوط به قارچ درون بدنش ترغیب می شود نواحی خاصی از بخش های زیرین برگ ها را گاز بزند که عمدتا هم آوند اصلی برگ هایی است که به سمت شمال یا شمال غربی قرار دارند و حدودا ۲۵ سانتیمتر بالاتر از زمین هستند. او در ادامه می گوید: «و همه این اتفاقات دقیقا حوالی ظهر رخ می دهد و به همین خاطر می تواند چنین رویدادی را پیچیده ترین نمونه از دستکاری انگلی رفتار میزبان قلمداد کرد.»

مرگ شگفت انگیز

اما انتخاب زمان این کار نیز توسط قارچ صورت می گیرد که در واقع با در نظر داشتن ایده آل ترین شرایط دمایی و رطوبتی صورت می گیرد. هاگس برای روشن شدن این مسئله تصمیم گرفت که این مورچه ها را به نواحی خشک تر و گرم تر انتقال دهد و در آنجا بود که متوجه شد با این کار، قارچ انگلی دیگر رشد نخواهد کرد.

بعد از آن که مورچه آرواره هایش را درون برگ مورد نظر قارچ فرو می کند، جان خود را از دست می دهد و از قسمت پشت سر آن چیزی شبیه به یک ساقه خارج می شود که گرچه شکل زیبای خاصی دارد اما نامطلوب ترین کلاه در این دنیاست. با این کار، هاگ های قارچ از طریق ساقه خارج شده و از مغز مورچه روی هم نوعان مورچه که روی زمین مشغول کار هستند می ریزد و به ساختار بیرونی بدن آنها چسبیده و فرایندی را آغاز می کند که از آن تحت عنوان روند تهاجمی یاد می شود.

هاگس می گوید: قارچ برای آن که به داخل بدن مورچه ها راه پیدا کند، فشار خود را افزایش می دهد. ما با انجام تحقیقات روی قارچ های انگلی گیاهان مختلف خصوصا برنج دریافته ایم که فشار وارده از طریق هاگ یک قارچ با نیرویی که به چرخ های یک فروند هواپیمای ۷۹۷وارد می شود برابر است. بنابراین هاگ ها حجم بالایی از فشار را درون خود جمع می کنند و وقتی این فشار به میزان مطلوبش رسید، حفره ای را در داخل بدن مورچه ایجاد کرده و مواد ژنتیکی را به درون آن تزریق می کنند.

طبق گفته هاگس در حال حاضر ۱۶۰ گونه شناخته شده قارچ با قابلیت کنترل ذهن مورچه ها وجود دارد اما احتمال می رود ۱۰۰۰ گونه کشف نشده دیگ راز آنها در طبیعت باشد و باید در نظر بگیرید که اینها علاوه بر قارچ هایی است که حشرات مشخصی را هدف حمله قرار می دهند اما رابطه میان قارچ و مورچه را می توان تصویرسازی بسیار خوبی ارتباط میان انگل و میزبان دانست که به تازگی برای دانشمندان آشکار شده و در تلاش برای درک آن هستند.

جالب است بدانید فسیل های به دست آمده از برگ هایی که توسط همین مورچه ها گاز زده شده اند نشان می دهد که این رابطه قدمتی بس طولانی دارد. دست کم ۴۸ میلیون سال قبل شکارچیان مورچه وجود داشته اند و هر کدام نیز به دنبال گونه خاصی از این حشره بوده اند امنا مورچه ها هم کاملا تسلیم سرنوشت خود نشده اند و مکانیزم های دفاعی مختلفی را برای مقابله با این شکارچیان به خدمت گرفته اند.

هاگس می گوید: انگل ها باید از جانوری به جانور دیگر منتقل شوند و نمی توانند این کار را در داخل لانه مورچه ها انجام دهند زیرا حشرات اجتماعی برای زنده ماندن به نوعی سیستم ایمنی پیشگیری کننده مجهز شده اند که بر پایه دفاع رفتاری استوار است؛ بنابراین مورچه ها از ایمنی اجتماعی بهره می برند، یعنی برای پیشگیری از شیوع بیماری درون لانه خود حشرات بیمار را دستگیر کرده و آنها را از محدوده شان دور می کنند.

کشتار جمعی قارچ قاتل

اما قارچ های انگلی با وجود همین مکانیزم های دفاعی هم به شدت مسری هستند و تلاش می کنند که کل یک لانه را از میان ببرند. در واقع چنانچه این قارچ ها کنترل نشوند می توانند خود و مورچه های میزبان شان را به سمت انقراض پیش ببرند و این همان نقطه ای است که داستان در آن عجیب می شود.

قارچ های پارازیتی خودشان نوعی قارچ انگلی دارند. هاگس می گوید: اگر این قارچ ها موفق ظاهر شوند و قبرستان های خود را درون جنگل ها بسازند، آنگاه دیگر اندامگان نیز قدم به میان می گذارند و آنها را آلوده می کنند و یکی از این اندامگان قارچ دیگری است که آنها را عقیم خواهد کرد تا دیگر نتوانند هاگ تولید کنند.

در حال حاضر هاگس مشغول مطالعه روی تعدادی از مورچه های آلوده به این قارچ در محیط آزمایشگاهی است تا تشخیص دهد که قارچ ها برای به دست گرفتن کنترل ذهن این حشرات دقیقا از چه ماده ای استفاده می کنند. او می گوید: طبق مطالعات ما بالغ بر نیمی از گونه های مختلف حیات روی زمین از نوع انگلی هستند اما تنها شمار اندکی از آنها هستند که می توانند ذهن طعمه خود را تحت کنترل در آورند.

فنچ های خون آشام

ولف آیلند یکی از این جزایری است که زمینی خشک دارد و گویی خون آشآم ها بر آن حکمرانی می کنند؛ خون آشام های ریزنقشی که ترس را در آن حاکم کرده اند. این موجودات که فنچ های خون آشام لقب گرفته اند خوب می دانند که چطور پرهای دم پ رندگان دیگر را از جا بکنند و از خونی که از آن ناحیه خارج می شود تغذیه کنند، بی آن که قربانی تقلایی برای نجات یافتن کند.

کن پاترین یکی از بوم شناسان دانشگاه سینسناتی است که در ماه آوریل به ولف آیلند آمد تا این خون آشام ها را مورد بررسی و مطالعه قرار دهد. او می گوید وقتی نخستین بار در مورد این پرنده ها شنیدم، نمی توانستم خون آشام بودن شان را باور کنم. اما چیزی که پاترن با چشمان خود دید به مراتب ترسناک تر از تعریف هایی بود که از این موجود شنیده بود.

او می گوید: این فنچ های خون آشام در این جزیره به سراغ جوجه پرندگان کوچک و بی پناه در آشیانه شان می روند و به راس دم آنها که مملو از غده های چربی است نوک می زنند تا خون از آن محل خارج شود و سپس از آن خون تغذیه می کنند. حتی جنون آمیزتر این که خون آشام های این جزیره عادت دارند گروهی به سراغ این کار بروند و کار یکدیگر را نگاه کنند تا یاد بگیرند که چطور باقی عمر خود را با خشونت زندگی کنند.

پترن البته در مشاهده خود دیده است که این پرنده بعضا به جوجه های مرده نیز حمله می کند اما نمی تواند با اطمینان بگوید که مرگ آن جوجه ها کار آنهاست. زندگی در این محیط گرم و خشک بسیار دشوار است و به همین خاطر آمار مرگ و میر پرندگان دریایی در آن نیز بالاست و پترن تا به حال به چشم خود ندیده که فنچ های خون آشام باعث مرگ این جوجه ها شده باشند و احتمال می دهد که این موارد به خاطر گرمی هوا باشد اما جوجه های جوان هیچ ابزاری برای دفاع از خود ندارند. پس این سوال در ذهن به وجود می آید که چرا مادر آنها اطراف لانه حضور ندارد تا خون آشام های کوچک را شکال کند؟ قطعا میزان خون موجود در بدن مادر این جوجه ها از آنها بیشتر است.

تغییر ذائقه

انگار فنچ های خون آشام همان سلاطین واقعی جزایر گالاپاگوس هستند و راه گریزی از آنها نیست، در واقع مقاومت در برابر آنها بی فایده است. جمعیت این پرنده ها بسیار زیاد است و شمارشان از هر گونه فنچ دیگری که در این جزایر زندگی می کند بیشتر است. بنابراین شاید به باور مادر این جوجه ها، نبرد با آنها بی فایده است. تنها کافیست که مادر با یکی از آنها وارد نزاع شود تا یکی دیگر از این خون آشام ها به او حمله کند.

البته چنین اقدامی را می توان نوعی رفتار پاکسازی هم تلقی کرد. پترن می گوید: ما در سفر خود بارها شاهد بودیم که این فنچ ها روی سر سوسمارها می نشستند و شپش های بدن شان را بر می داشتند. شاید اینطور باشد که فنچ های خون آشام زمانی این سرویس را به پرندگان دریایی ارائه می کرده اند و بعدها به این نتیجه رسیدند که خوردن خون پرنده در این حین که مملو از انرژی هم هست برای شان بهتر است.

در نظر داشته باشید که حتی زندگی در یک پوسته و قشر محافظ خوب هم نمی تواند شما را در برابر این فنچ ها حفظ کند. این پرنده ها بعضا مشغول دید زدن لانه پرنده های دیگر هستند تا در وقت مناسب تخم های آنها را سرقت کنند. آنها برای این کار ابتدا سر خود را روی زمین می گذارند، پایشان را بالا می آورند و با آن، تخم های مورد نظر خود را به سمت صخره یا سنگی هل می دهند تا بشکند و بعد تمام زرده آن را می خورند.

پترن اضافه می کند و این کار جالب است. وقتی یکی از این پرنده ها برای حرکت دادن تخم های سرقتی تقلا می کند، به تدریج سر و کله دیگر هم نوعانش هم پیدا می شود و به تماشای این اتفاق می نشینند و هر یک به نوبه خود سهمش را ادا کرده و برای شکاندن تخم تلاش می کند.

تنوع غذایی خون آشام

خون و تخم پرندگان تنها بخشی از آیتم های موجود در منوی غذای فنچ های خون آشام است. این پرنده علاوه بر موارد ذکر شده از بذرهای مختلف و غذای بالا آمده از معده پرندگان دیگر نیز تغذیه می کند. منقار تیز این پرنده به خوبی با سبک و سیاق زندگی آن همخوانی دارد و به آن امکان می دهد که علاوه بر تکه و پاره کردن گوشت پرندگان، میوه ها را باز کرده و از شهد گیاهان بنوشد.

در واقع لازم است که این خون آشام کوچک در جزایر خشک محل سکونتش (به ویژه در دوران خشکسالی) ابتکار عمل را حفظ نماید تا بتواند بقای خود را تضمین کند. دیگر فنچ هایی که در آن جزایر زندگی می کنند به لحاظ ابعاد و شکل منقارهای شان با هم تفاوت دارند که هر کدام برای مقصودی آن شکل را پیدا کرده و مثلا منقارهای بزرگ برای خرد کردن دانه های سخت به کار می روند.

در واقع هر چه منقار این پرندگان بزرگ تر باشد، توانایی اش برای خوردن دانه های سخت تر هم افزایش یافته و شانس بیشتری برای زنده ماندن می یابد اما حتی سال های متمادی تکامل این پرنده هم نتوانسته آن را در برابر اصلی ترین خطر موجود در این جزایر مقاوم نماید و آن چیزی نیست جز انسان.

خوشبختانه تدابیر لازم برای حفاظت از این پرنده ها به ویژه در ولف آیلند دیده شده و حتی دانشمندی نظیر پترن نیز پیش از ورود به جزیره و بعد از خروج، مورد تفتیش و بازرسی های سختگیرانه قرار می گیرد. به لطف همین تلاش ها، در بسیاری از سکونتگاه های گلاپاگوس از جمله ولف آیلند گونه های مختلف بدون ترس از درندگان تکثیر شده اند که البته این مسئله آنها را در برابر حیوانات مهاجم آسیب پذیر می کند. پترن می گوید: به خاطر همین نبود ترس، این پرنده ها از دیدن انسان متعجب نمی شوند و حتی او را نادیده می گیرند و در نتیجه می توان به راحتی رفتار طبیعی شان را مورد بررسی و مطالعه قرار داد.