نیم رخ سیاسیِ شبکه های اجتماعی

حضور فعال سیاستمداران شاخص طی سال گذشته، به ویژه در «توییتر» و «تلگرام» افزایش یافت.

سالنامه روزنامه ایران - سبحان حسنوند: حضور فعال سیاستمداران شاخص طی سال گذشته، به ویژه در «توییتر» و «تلگرام» افزایش یافت.

سال ۱۳۹۵ را می توان سالی دانست که در آن سیاست و سیاسیون در ایران به قدرت شبکه های اجتماعی پی بردند و به آن روی آوردند. شاید در سالیان آینده و پژوهش های پیش رو در مورد شبکه های اجتماعی و سیاست در ایران سال ۱۳۹۵ یک نقطه عطف به شمار آید.

سیاست و خبر ایران در این سال در یکی از شبکه های اجتماعی کار خود را در سال نو آغاز کردند و مهم ترین خبر سیاسی کشور در توییتر اتفاق افتاد. جنجال توییت منتسب به مرحوم آیت الله هاشمی بحث داغ سیاسی در رسانه های کشور شد. وقتی که انتشار گفته ای قدیمی از آیت الله هاشمی به صورت منقطع در مورد بحث موشکی جنجال آفرین شد.

با نفوذ هر چه بیشتر ابزارهای ارتباطی و اینترنت در جامعه، مردم روز به روز بیشتر و راحت تر در معرض اخبار قرار می گیرند، این موضوع می تواند درک مخاطبان اخبار را عمق ببخشد یا برعکس، مخاطب را در سطح نگه دارد. درک عمقی یا سطحی مخاطب از سیاست و به صورت کلی اخبار، از طریق شبکه های اجتماعی به استراتژی رسانه برای انتقال محتوا از طریق شبکه های اجتماعی و توانایی مخاطبان برای استفاده از شبکه های اجتماعی برای درک سیاسی و اخبار بستگی دارد.

به گفته سید محمود علوی، وزیر اطلاعات، «شبکه های اجتماعی تلگرام، اینستاگرام و توییتر در کشور مخاطب زیادی دارند.»

به طور کلی و براساس فضای موجود و حضور در شبکه های اجتماعی اینستاگرام به نظر می رسد این شبکه اجتماعی محلی برای حضور عمومی تر سیاسیون است؛ به دو دلیل. اول به دلیل ساختار عکس محور و گذرا بودن محتوا و دوم به دلیل غیرسیاسی بودن محتوای غالب در این شبکه اجعتماعی. هر چند این شبکه اجتماعی بسته به سطح یک سیاستمدار می تواند مورد استفاده قرار بگیرد، به عنوان مثلا نمایندگان مجلس در سطح شهر و استان محل نمایندگی خود می توانند استفاده تاثیرگذاری از اینستاگرام داشته باشند.

سیاسیون کشور عموما در سه شبکه اجتماعی تلگرام، اینستاگرام و توییتر پراکنده هستند و در این میان توییتر و تلگرام سیاسی ترین شبکه های اجتماعی فعال در کشور هستند. کانال تلگرام پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضور آیت الله خامنه ای با بیش از 700 هزار عضو پرمخاطب ترین کانال مربوط به چهره های سیاسی کشور است. حضور کلی سیاسیون کشور در تلگرام بیشتر در قالب بازتاب اخبار مربوط به آنان در کانال ها و گروه های سیاس هم طیف نمود پیدا می کند تا اینکه خود سیاستمدار بتواند جریانی خبری از طریق کانال تلگرام خود ایجاد کند.

هر چند گاهی محتوای کانال های سیاسیون کشور خبر خبرگزاری های کشور می شود، اما به صورت کلی اغلب اخبار سیاسیون کشور پیش از انتشار در کانال آن چهره سیاسی، در کانال های خبرگزاری ها و سایت ها منتشر و به صورت ویروسی در دیگر کانال ها کپی- پیست می شود.

توییتر دیگر شبکه اجتماعی محبوب در ایران است. این شبکه اجتماعی در تمامی حوزه ها تبدیل به یکی از ابزارهای اصلی خبررسانی در دنیا شده است هر چند به خوبی فیس بوک برای صاحبانش پولساز نیست، اما از هنر و ورزش گرفته تا سیاست و فضا یکی از پرقدرت ترین ابزار اطلاع رسانی و اخبار است.

توییتر، با وجود فیلتر بودن در یاران، در زمان مذاکرات هسته ای که ختم به برجم شد به نوعی جای خود را در حوزه خبری در ایران باز کرد؛ آن زمان که خبرنگاران پوشش دهنده از محل مذاکرات از طریق توییتر، منبع اخبار در مورد مذاکره هسته ای بودند. توییتر در آن زمان ابزار طرف های مذاکره کننده نیز بود و آن طور که جواب ظریف وزیر خارجه و رییس تیم مذاکره کننده هسته ای چند هفته پیش در مصاحبه با روزنامه الکترونیکی امید ایرانیان گفته است: «چیزی که امروز به عنوان دیپلماسی توییتری آقای ترامپ مطرح می شود، ما قبل از این در طول مذاکرات هسته ای شروع کردیم.»

ظریف با (601 هزار دنبال کننده در توییتر) همچنان کم توییت می کند، اما هدفمند و در راستای سیاست خارج کشور. توییتر ظریف در فصل آخر 1395 و پس از مطرح شدن طرح ممنوعیت ورود اتباع ایران به امریکا از سوی ترامپ به کار وزیر خارجه آمد و محلی بود برای واکنش نشان دادن به این طرح در سریع ترین زمان ممکن با بیشترین اثرات از نظر بازتاب در رسانه های خارجی و شنیده شدن در افکار عمومی جهان.

ظریف در نخستین واکنش به طرح ترامپ نوشت: «این طرح در تاریخ به عنوان بزرگترین هدیه به تندروها و هوادارانشان ثبت خواهدشد.»

واکنش توییتر وزیر خارجه ایران به سرعت در رسانه های جهان و خود توییتر که که محل بحث داغ جهانی در موئرد ممنوعیت بود بازتاب داشت و در روزهای بعد نیز واکنش های توییتری ظریف به سخنان ترامپ ادامه داشت و بعد از تهدید ترامپ علیه ایران ظریف با انتشار ویدیویی از سخنان خود در نیوزیلند توضیح داد که ایران نسبت به تهدیدات «بی تفاوت» است و همچنین ایران هیچگاه آغازگر جنگ نبوده است و استراتژی دفاعی دارد.

توییت ظریف از عکس پلاکاردهای راهپیمایانی که در 22 بهمن مردم امریکا را به ایران دعوت می کردند نیز ادامه ای بود به واکنش ایران به طرح ضدایرانی ترامپ و تلاشی بود برای روشن کردن موضع ایران در مورد رابطه میان ایران و آمریکا. ظریف با استفاده از توییتر این امکان را داشت که در کمترین زمان مناسب صدای خود را به عنوان وزیر خارجه یک کشور درگیر در یک موضوع مهم بین المللی به گوش افکار عمومی جهان برساند، اتفاقی که پیشتر بدون حضور رسانه ای اجتماعی مانند توییتر و از طریق ابزار سنتی اطلاع رسانی مانند رادیو و تلویزیون امکان پذیر نبود.

حسن روحانی نیز به عنوان رییس جمهوری ایران با دو حساب فارس (۳۷۷ هزار دنبال کننده) و انگلیسی (۵۸۰ هزار دنبال کننده) مخاطبان خود را در جریان سخنان و برنامه ها، موضع گیری های خود قرار می دهد و با حساب انگلیسی خود از دیپلماسی توییتری بهره می برد.

حمید ابوطالبی (۱۲ هزار دنبال کننده) معاون سیاسی دفتر رییس جمهوری و حسام الدین آشنا (۱۰ هزار دنبال کننده) مشاور رییس جمهوری نیز از دولتی هایی هستند که نشان داده اند توییتر برای شان اهمیت خاصی دارد و در توییترهای خود به تبیین مواضع دولت می پردازند، هر چند رویکرد ابوطالبی و آشنا در این راه متفاوت است؛ آشنا نگاهی دوطرفه به موضوع دارد و با مخاطب خود درگیر می شود و تعامل دارد اما ابوطالبی از توییتر به صورت یک بازار یک طرفه استفاده می کند.

سال ۱۳۹۵ سالی بود که بیشتر از چند سال قبلش سیاسیون کشور در این شبکه اجتماعی حضور پیدا کردند، هر چند بسیاری از سیاسیون هنوز روش صحیح استفاده از توییتر و دیگر شبکه های اجتماعی را نمی دانند اما در مجموع حضور آنها نمود چشمگیری داشته است. حضور چهره های سیاسی در توییتر از هر دو طیف اصلاح طلب و اصولگرا چشمگیر بوده است. در میان اصلاح طلبان حضور علی مطهری (۳۱ هزار دنبال کننده) و محمود صادقی (۳۵ هزار دنبال کننده) در توییتر چشمگیرتر از بقیه بود.

محمود صادقی که پیش از علی مطهری وارد توییتر شد به سرعت به یکی از چهره های تاثیرگذار سیاسی در توییتر تبدیل شد که در مدت کوتاهی دنبال کنندگان زیادی پیدا کرد و توییت های واکنش برانگیز بسیاری داشت. علی مطهری نیز با حضورش در توییتر مخاطبان را به نوعی غافلگیر کرد و در عرض 7-8 ساعت ابتدایی حضورش 5 هزار دنبال کننده پیدا کرد که رقم زیادی محسوب می شود.

یکی از اتفاق های مهم توییتر فارسی سیاسی در سال 1395 حضور جهشی چهره های اصولگرا در توییتر بود، به صورت کلی پیش درآمد حضور سیاسیون اصولگرا خبرنگاران و رسانه های این طیف در توییتر بود که تیتر یک روزنامه اصلاح طلب علیه این حضور نقطه عطفی شد. برای حضور بیشتر سیاسیون اصولگرا. روزنامه اصلاح طلب آفتاب یزد در شماره 7 بهمن 1395 خود طی گزارشی با عنوان «شما را چه به توییتر» به عنوان تیتر یک و تیتر عکس خود حضور چهره های اصولگرا در توییتر را «با وجود اعتقاد راسخ به فیلترینگ» دارای «تناقض و پارادوکسی» دانست که «اصولگرایان مدت هاست درگیر آن هستند.»

در عکس صفحه یک آفتاب یزد تصویر پروفایل توییتر ۱۸ چهره اصولگرا آمده بود و در بالای این تصاویر دو نقل قول از حداد عادل و قالیباف در تایید فیلترینگ آمده بود. بعد از انتشار این گزارش اصولگرایان حاضر در توییتر با هشتگ #ما_را_چه_به_توییتر نسبت به گزارش آفتاب یزد واکنش نشان دادند و حتی چهره هایی مانند علیرضا زاکانی نماینده سابق اصولگرا با این هشتگ به توییتر پیوست.

در حال حاضر حضور چهره های سیاسی اصلاح طلب و اصولگرا در توییتر براساس کمیت نزدیک به هم به نظر می رسد. علی مطهری و محمود صادقی محبوب از اطلاح طلبان و غلامعلی حداد عادل (15 هزار دنبال کننده) و محسن رضایی (13 هزار دنبال کننده) از اصولگرایان در توییتر محبوب هستند که هر چهار نفر در سال 1395 به چهره های سیاسی توییتر تبدیل شده اند، هر چند به لحاظ دنبال کننده و اشتراک اصلاح طبلان فعلا بر اصولگرایان می چربند.

حضور سیاسیون در شبکه های اجتماعی در دید نخست می تواند به شفافیت و پاسخگویی در عالم سیاست و درک سیاسیون از افکار عمومی کمک کند. مرد نیز به صورت بی واسطه تر می توانند در معرض مستقیم دیدگاه ها و موضاع سیاسیون قرار بگیرند و این ارتباط بی واسطه تر، می تواند زمینه شفاف سازی موضوعات برای مردم را ایجاد کند. تعامل سیاسیون با مردم از طریق شبکه های اجتماعی می تواند منبع ارزشمنید باشد از نظرات مردم که به درک شرایط کمک شایانی می کند.

سال ۱۳۹۵ به جهت ورود هرچه بیشتر رسانه های اجتماعی در کار سیاسیون سال مهمی به شمار می آید، هر چند این حضور ممکن است در مواقعی به بیراهه رفته باشد و برخی درگیر دنبال کننده و لایک، ممبر و ویو شده باشند اما در نهایت افکار عمومی در شبکه های اجتماعی حقیقت را از میان انبوه اخبار کذب و شایعه کشف خواهدکرد.