مقدمات نظام پارلمانی در کشور ما فراهم نیست

محمدرضا بادامچی . نایب‌رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس در روزنامه شرق نوشت: نظام پارلمانی، یکی از روش‌های مرسوم حکمرانی دموکراتیک است. می‌توان برای حفظ جمهوریت نظام به هر یک از روش‌های مردم‌سالاری روی آورد. اما باید پیش از اتخاذ هر روشی، به مقدمات و لوازم آن توجه جدی کرد.

نظام پارلمانی مقدمات مشخصی لازم دارد که بدون آنها، پاسخ نمی‌دهد یا حتی پاسخ عکس می‌دهد. یکی از مقدمات ضروری نظام پارلمانی، تحقق حداکثری نظام حزبی است. بدون اعتلای وضعیت تحزب در کشور، نمی‌توان به کارآمدبودن نظام پارلمانی امید داشت. برای اینکه نظام پارلمانی بتواند، دموکراسی را حفظ کند و رأی مردم را میزان حکمرانی قرار دهد، باید نظام حزبی محکم و احزاب بزرگ، آزاد، قدرتمند، حرفه‌ای و مؤثر داشته باشیم.

تغییر نظام نیمه‌ریاستی- نیمه‌پارلمانی ایران به نظام پارلمانی، مشروط به تقویت احزاب و ارتقای آنها در حد احزاب قدرتمند و حرفه‌ای دنیاست. این مقدمه بزرگ و لازم، حداقل دو دهه زمان می‌برد. متأسفانه وضعیت احزاب در ایران، با حالت عادی و نه حتی ایده‌آل خود، فاصله بسیار دارد. ما تحزب به معنی واقعی کلمه نداریم.

احزاب ما حرفه‌ای نیستند و اصلا نمی‌توانند در متن یک نظام پارلمانی موفق عمل کنند. ما باید برای تحقق احزاب حرفه‌ای، تلاش کنیم که لازمه آن صبر و حوصله بدنه حاکمیت از یک‌سو و تغییر نگرش و رفتار فعالان سیاسی از سوی دیگر است. بسیاری از فعالان سیاسی ما علاقه‌مند نیستند در قامت احزاب به فعالیت سیاسی بپردازند. متأسفانه وضعیت تحزب در کشور ما به‌گونه‌ای است که بسیاری از شخصیت‌های سیاسی علاقه‌مند هستند به‌صورت مستقل به فعالیت خود ادامه دهند. حتی بسیاری از چهره‌های حزبی وقتی به مقام و منصب طراز اول می‌رسند، خود را از حزب متبوع خود جدا کرده و اعلام استقلال می‌کنند. تحزب در کشور ما اعتبار حرفه‌ای لازم برای شکل‌گیری نظام پارلمانی ندارد.

در چنین وضعیتی شکل‌گیری نظام پارلمانی بیش از آنچه به اعتلای جمهوریت منجر شود، به تضعیف دموکراسی و حداقلی‌شدن مشارکت مردم در فرایند تصمیم‌گیری منجر خواهد شد. ما مقدمات ضروری لازم برای شکل‌گیری نظام پارلمانی را نداریم. مهم‌ترین شرط تحقق مقدمات چنین تصمیمی، این است که لایحه‌ای برای تقویت قانون احزاب به مجلس ارائه شود تا احزاب تحت لوای قانون، با توان و اختیارات بیشتری به سیاست‌ورزی بپردازند.

براساس قوانین نظام‌های پارلمانی، همه کرسی‌های مجلس به احزاب و نه به افراد تعلق دارند. هر حزبی بیشترین کرسی را در اختیار داشته باشد، می‌تواند مستقلا یا به‌صورت ائتلافی کابینه تشکیل دهد. در پارلمان حزبی، هیچ نماینده‌ای نمی‌تواند خود را از حزب متبوع خود منفک کند یا خلاف تصمیمات حزبی عمل کند. آیا در وضعیت حاضر، نیروهای سیاسی ما توان تشکیل مجلس حزبی دارند؟ آیا بخش بزرگی از فعالان سیاسی ما عضو احزاب هستند؟ یا با وجود عضویت در احزاب بر مدار تصمیمات حزبی عمل می‌کنند؟ و اساسا چند درصد از احزاب ما، به‌صورت حرفه‌ای و دموکراتیک، ارکان خود از جمله شورای مرکزی را تشکیل می‌دهند و مدیریت می‌کنند؟

واقعیت این است که وضعیت تحزب در کشور ما در ابتدایی‌ترین حالت ممکن قرار دارد و اساسا بسیاری از سیاست‌مداران حتی سیاست‌مداران متعلق به احزاب، شناختی از تحزب حرفه‌ای ندارند و فراتر از آن، خیلی علاقه‌مند نیستند به مقیدات حرفه‌ای تحزب پایبند باشند. در این شرایط سخن از نظام پارلمانی، مزاحی بیش نیست. با وضعیت فعلی احزاب، اگر نظام پارلمانی پیش گرفته شود، قطعا مشارکت مردم بسیار حداقلی می‌شود. شور و شوق جوانان در ايام انتخابات برتافته نمي‌شود و به معنی واقعی کلمه، قدرت انتخاب مردم محدود می‌شود. این موضوع موجب تضعيف بخش جمهوريت نظام خواهد شد و این خود، خلاف قانون اساسي است. البته اگر نظام پارلمانی مقدمات لازم را داشته باشد، می‌تواند به‌عنوانی یکی از مطلوب‌ترین روش‌های دموکراسی عمل کند اما در کشور ما به دلایل عمیق فرهنگی و تاریخی هنوز امکان تأمین این مقدمات فراهم نیست.

در نظام نیمه‌ریاستی-‌نیمه‌پارلمانی فعلی، مردم خواسته‌ها و مطالبات خود را دنبال مي‌كنند، بين شخصیت‌ها، گروه‌ها و احزاب، رقابت شكل مي‌گيرد. مردم هم در قالب احزاب و هم در قامت مستقل شخصی به مشارکت سیاسی می‌پردازند. در ایام انتخابات به‌دلیل ایجاد فضاي بازتر سياسي، علاوه بر بيان مشكلات و تنگناهاي كشور، راه‌حل‌هایی نيز مطرح مي‌شود و این موجب علاقه‌مندي جوانان، به‌ويژه قشر تحصيل‌كرده به حضور و مشاركت بيشتر است؛ مواردي كه مقدمات لازم براي توسعه يك جامعه را فراهم مي‌كند.

برگزاري انتخابات روزنه اميدي به‌سوی دموكراسي است. بايد فكري كرد كه شرايط آزادانه زمان انتخابات، شور و شوق مردم در مشاركت بيشتر و توجه‌شان به وضعيت جامعه حتي بعد از انتخابات نيز ادامه پيدا كند. با تغيير نظام ریاستی به پارلماني بدون ایجاد مقدمات لازم آن، اين روزنه اميد از بين می‌رود. مردم بايد همواره تشويق به مشاركت و حضور بيشتر شوند، نه اينكه با تصمیمات غلط و بدون تدابیر لازم، آنها ناخواسته از عرصه اظهارنظر نيز حذف شوند.