تاجرنیا: صدا و سيما نمی‌خواهد «رسانه ملی» باشد

روزنامه آرمان- احسان انصاری: رسانه‌های گروهی به چه میزان در سرنوشت انتخابات ریاست جمهوری سال۹۶ تأثیرگذار بودند؟ آیا رسانه‌های گروهی در کشور ما از آزادی کافی برای بیان دیدگاه‌های خود و نقد چالش‌های موجود برخوردار هستند؟ رسانه‌های گروهی چه نقشی بر حضور زنان در انتخابات ریاست جمهوری داشتند؟ تاثیرگذاری رسانه‌ها در دولت آقای روحانی چه تفاوت‌هایی با دولت محمود احمدی‌نژاد داشته است.

برای پاسخ به‌این سوالات در میزگردی با حضور دکتر محمد کیانوش راد نماینده سابق مجلس و عضو شورای مرکزی حزب اتحاد ملت و دکتر علی تاجرنیا نماینده مجلس ششم به بررسی مهم‌ترین چالش‌های پیش روی رسانه‌های گروهی در کشور پرداختیم. کیانوش‌راد در این میزگرد تصریح می‌کند: «رویکرد رسانه‌ها در فضای انتخاباتی را باید به تخریب و تبلیغ و ایجاد فضای روانی و حتی جنگ روانی تقسیم بندی کرد. جامعه‌ایران یک جامعه متکثر است و چنین جامعه‌ای نیاز به رسانه‌های متکثر دارد.

در نتیجه آزادی و تکثر برای رسانه‌های گروهی یکی از مطالبات مهم جامعه و بلکه یک ضرورت به شمار می‌رود. این مساله که ما هنوز نتوانسته‌ایم از نظر ساختاری خود رابا تحولات مدرن جهان منطبق کنیم، نشان دهنده عقب ماندگی جامعه است که شامل رسانه‌های گروهی نیز می‌شود». تاجرنیا نیز در این میزگرد خاطر نشان کرد: «در انتخابات ریاست جمهوری سال۹۶ صداوسیما به عنوان مهم‌ترین رسانه کشور مسیر گذشته را دنبال کرد و چنان که انتظار می‌رفت نتوانست همه گروه‌های سیاسی را در موضوع رعایت بی‌طرفی راضی کند. در چهار سال دولت آقای روحانی گاهی عملکرد به‌گونه‌ای بود که نقاط قوت کوچک و نقاط ضعف بزرگ می‌شد که نسبت به گذشته سابقه نداشت.

به همین دلیل عملکرد صداو سیما نسبت به دولت آقای روحانی در چهار سال گذشته، نسبت به همه دولت‌ها وضعیت بدتری داشته است. به نظر می‌رسد مسئولان صدا وسیما از اینکه آنها را به یک جریان سیاسی خاص منتسب کنند هیچ ابایی ندارند. بدون شک یکی از دلایلی نیز که در سال‌های اخیر میزان توجه افکار عمومی به برنامه‌های صداوسیما کاهش پیدا کرده همین رویکرد بوده است». در ادامه متن میزگرد «آرمان» را از نظر می‌گذرانید.

از بین رسانه‌های گروهی، فضای مجازی و صداوسیما، کدام یک در انتخابات ریاست‌جمهوری تأثیر بیشتری بر مشارکت مردم در انتخابات داشتند؟

کیانوش‌راد: رسانه‌های گروهی درسال‌های اخیر تاثیر عمیق‌تر و بیشتری در تحولات اجتماعی وسیاسی جوامع مختلف و از جمله جامعه ‌ایران داشته‌اند. رسانه‌های گروهی کانال ارتباطی بین مردم و حکومت و شرایط حال و شرایط «بهتر» هستند. با این وجود اگر رسانه‌های گروهی واقعیت‌های جامعه را نبینند وبه تحلیل و بررسی آن نپردازند میزان اثرگذاری خود را از دست خواهند داد. هنگامی که رسانه‌های گروهی واقعیت‌های جامعه را به مردم نشان بدهند مردم بهتر می‌توانند نسبت به کاندیداهای انتخاباتی قضاوت داشته باشند. این در حالی است که برخی از رسانه‌های گروهی در نشان دادن واقعیت‌های جامعه کوتاهی می‌کنند و یا اینکه واقعیت‌ها را به آن شکلی نشان می‌دهند که منافع آنها را تأمین می‌کند.

بدون شک یکی از رسالت‌های اصلی رسانه‌های گروهی شفاف کردن موضوعات مختلف و نشان دادن جنبه‌های پنهان اتفاقات سیاسی و اجتماعی است. در شرایط کنونی ما در دوران فراصنعتی هستیم. اگر ما در دوران «موج دوم» به تعبیر الوین تافلر زندگی می‌کردیم رسانه به دنبال یکسان سازی فرهنگی و در اختیار حکومت‌ها بودند. این در حالی است که رسانه‌های گروهی در عصر ما در موقعیت دیگری قرار گرفته‌اند و در شرایط کنونی که جامعه متکثر شده است رسانه نیز متکثر شده‌اند. جامعه متکثر نیاز به رسانه متکثر دارد. اگر در عصر صنعتی سخنگویان تنها از دولت‌ها و دولتمردان بودند امروز وضعیت متفاوت شده و دیگر دولت‌ها نمی‌توانند از رسانه به عنوان ابزاری انحصاری برای پیگیری اهداف خود استفاده کنند. در نتیجه در شرایط کنونی رسانه‌های گروهی فرصت جدیدی را برای چهره‌های فرنگی و سیاسی، مردم و حکومت‌ها به وجود آورده‌اند.

رویکرد رسانه‌ای جریان‌های سیاسی اصولگرا و اصلاح‌طلب در انتخابت ریاست جمهوری چه تفاوت‌هایی با هم داشت؟ آیا در این زمینه توازن وجود داشت؟

تاجرنیا: انتخابات ریاست جمهوری سال۹۲ بر فعالیت‌های رسانه‌های گروهی کشور تأثیر مثبت گذاشت و فضای بهتری را برای قدرت مانور رسانه‌های گروهی به وجود آورد. با این وجود هنوز رسانه‌ها در کشورما از نقطه مطلوب فاصله دارند و هنوز جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده‌اند. با این وجود پس از انتخابات ریاست‌جمهوری سال۹۲ نسیمی رهایی بخش برای رسانه‌های گروهی به وجود آمده است. با این وجود در انتخابات ریاست جمهوری سال۹۶ صداوسیما به عنوان مهم‌ترین رسانه کشور مسیر گذشته را دنبال کرد و چنان که انتظار می‌رفت نتوانست همه گروه‌های سیاسی را در موضوع رعایت بی‌طرفی راضی کند. در چهار سال دولت آقای روحانی گاهی عملکرد به‌گونه‌ای بود که نقاط قوت کوچک و نقاط ضعف بزرگ می‌شد که نسبت به گذشته سابقه نداشت. به همین دلیل عملکرد صداوسیما درباره دولت آقای روحانی در چهار سال گذشته، نسبت به همه دولت‌ها وضعیت بدتری داشته است. به نظر می‌رسد مسئولان صدا وسیما از اینکه آنها را به یک جریان سیاسی خاص منتسب کنند هیچ ابایی ندارند. بدون شک یکی از دلایلی نیز که در سال‌های اخیر میزان توجه افکار عمومی به برنامه‌های صداوسیما کاهش پیدا کرده همین رویکرد یکجانبه نگری مسئولان صداوسیما بوده است.

از سوی دیگر با اینکه فضای مجازی تا حدودی در جذب مخاطب موافق عمل کرده اما روزنامه‌ها نیز همچنان از تأثیرگذاری زیادی در جهت‌دهی به افکار عمومی و پیگیری مطالبات مردم برخوردار هستند. در شرایط کنونی بسیاری از مطالب و مفاهیم از طریق روزنامه و خبرگزاری‌ها شکل می‌گیرد و به همین دلیل این رسانه‌ها هنوز جایگاه خود را حفظ کرده‌اند. با این وجود در چهار سال گذشته فضای مجازی در جهت حمایت از گفتمان اصلاحات به کمک رسانه‌های گروهی آمده است. به نظر من اگر فضای مجازی وجود نداشت آقای روحانی و گفتمان اصلاحات به دلیل نوع عملکرد مسئولان صداوسیما در انعکاس اخبار مرتبط با کاندیدای ریاست جمهوری، با چالش بسیار جدی مواجه می‌شدند.

دولت آقای روحانی به دلیل وجود نابسامانی‌های باقیمانده از دولت احمدی‌نژاد در چهار سال گذشته از نظر اقتصادی توفیقات ملموسی نداشت. با این وجود آنچه چیزی که مردم را به‌رغم این کاستی‌ها نسبت به رویکرد دولت آقای روحانی امیدوار نگه داشته رسانه‌های گروهی بوده است. در نتیجه در چهار سال گذشته و حتی در شرایط کنونی رسانه‌های گروهی به کمک آقای روحانی آماده‌اند و اجازه نداده‌اند مخالفان دولت به هدف خود که همان دلسردکردن مردم نسبت به رویکرد دولت آقای روحانی برسند. در چهار سال گذشته دولت آقای روحانی نیاز داشت تا با دور کردن رفتارهای سلبی و انتقادی از خود یک فضای ایجابی و مثبت را در بین افکار عمومی درباره دولت خود به وجود بیاورد. به همین دلیل رسانه‌های گروهی این نقش را برای دولت بازی کردند و رسالت خود را به عنوان کانال ارتباطی مردم و دولت به خوبی انجام دادند. به همین دلیل نیز بود که مردم به‌رغم انتقاداتی که به برخی عملکردهای دولت آقای روحانی داشتند با آگاهی از جوانب مختلف قضیه و خطر حضور تندروها در قدرت در انتخابات ریاست جمهوری سال۹۶ دوباره از آقای روحانی حمایت کردند و ایشان با کمک تأثیرگذار رسانه‌های گروهی در انتخابات به پیروزی دست پیدا کردند.

به نظر من دولت آقای روحانی باید حمایت رسانه‌های گروهی از خود را قدر بداند و از آن حمایت کند. دولت آقای روحانی حتی باید نسبت به رسانه‌هایی که از وی انتقاد می‌کنند نیز رویکرد منطقی در پیش بگیرد. هر چه رسانه‌های گروهی از آزادی و فرصت بیشتری برای تحلیل واقعیت‌های جامعه برخوردار باشند به همان میزان نیز رشد و توسعه جامعه هموار‌تر خواهد شد. ما باید تلاش کنیم نقد و انتقاد سازنده را در جامعه نهادینه کنیم. به همین دلیل نیز رسانه‌ها در این زمینه نقش پررنگی را برعهده دارند و می‌توانند به ابزاری برای انتقال نقدهای سازنده به مسئولان در جهت بهبود وضعیت مدیریتی کشور تبدیل شوند.

وضعیت رسانه‌ها و به‌خصوص آزادی رسانه‌ها در دولت آقای روحانی چه تفاوت‌هایی با دوران گذشته و به‌خصوص دوران احمدی‌نژاد داشته است؟

کیانوش‌راد: به نظر من فضای رسانه‌ها تاحدود زیادی از دست دولت‌ها خارج شده است. این در حالی است که وضعیت رسانه‌ها و به‌خصوص آزادی رسانه‌ها در دولت آقای روحانی بسیار بهتر از دوران آقای احمدی‌نژاد است. با این وجود گاهی در شرایط کنونی رسانه‌ها گروهی در برقرار کردن ارتباط با مخاطب با برخی مشکلات مواجه هستند. از سوی دیگر هنوز مردم نمی‌توانند بدون مشکل از دیگر ابزارهای تبادل اطلاعات و آگاهی استفاده کنند. به نظر من برخی از نهادها در کشور رسانه‌های جدید و به‌خصوص فضای مجازی را به عنوان تهدید نگاه می‌کنند و به همین دلیل مخاطبان در استفاده از آنها مشکل دارند. نکته جالب این است که برخی از کسانی که نگاه منفی به کارکرد این ابزار و رسانه‌ها دارند، برای بیان دیدگاه‌های خود از همان ابزار استفاده می‌کنند. دولت آقای روحانی باید در جهت تقویت جایگاه رسانه‌ها تلاش بیشتری از خود نشان بدهد تا رسانه‌های گروهی با قدرت و فراغت بال بیشتری رسالت خود را انجام بدهند.

به نظر من حکومت قدرتمند حکومتی است که منتقدان قدرتمندی داشته باشد. عیار واقعی یک دولت و حکومت زمانی مشخص می‌شود که منتقدان قدرتمندی را در مقابل خود داشته باشد تا این منتقدان بتوانند معایب و نقایص حکومت را به مسئولان گوشزد کنند. همان طور که دکتر تاجرنیا نیز عنوان کردن صداوسیما هنوز به یک رسانه ملی تبدیل نشده و بیشتر متعلق به یک طیف فکری خاص است. در سال‌های اخیر صدا وسیما موفق نشده دیدگاه‌های طیف‌های مختلف فکری و سیاسی و همچنین واقعیت‌های جامعه را پوشش بدهد و به همین دلیل با کاهش مخاطلبان خود مواجه شده است. به همین دلیل نیز در اغلب مواقع مردم راه دیگری می‌روند، در حالی که صداوسیما راه دیگری را در پیش گرفته است. با این وجود هنوز هم نمی‌توان اثرگذاری صداوسیما را در جامعه انکار کرد و باید این نکته را پذیرفت که صداوسیما همچنان در جامعه تأثیرگذار است.

ضمن اینکه باید یادآوری کرد که این تأثیرگذاری در بخشی از جامعه نمود حداکثری دارد و بخش دیگری از جامعه به شکل طبیعی رویکرد دیگری دارد. به نظر من دولت باید به فکر شیوه جدیدی برای ارتباط مستقیم با مردم باشد. نکته دیگر اینکه آزادی رسانه‌ها باید افزایش پیدا کند و نباید اجازه داد رسانه‌های گروهی دچار «سانسور» یا «خودسانسوری» شوند. دولت آقای روحانی در چهار سال گذشته از رسانه‌های گروهی حمایت کرده است. با این وجود این حمایت‌ها باید شکل جدی‌تر و معنادارتری به خود بگیرد.

نقش رسانه‌ها در مشارکت زنان و دانشجویان در انتخابات ریاست جمهوری به چه صورت بود؟ آیا رسانه‌ها در این زمینه نقش پررنگی داشتند؟

تاجرنیا: زنان و دانشجویان از فضای عمومی جامعه جدا نیستند و به همان اندازه که رسانه‌های گروهی بر سایر اقشار جامعه تأثیر می‌گذارند بر زنان ودانشجویان نیز تأثیر می‌گذارند. به نظر من رسانه‌های گروهی هم از جوانان تأثیر پذیرفته‌اند و هم بر جوانان تأثیر گذاشته‌اند. در سال‌های اخیر میزان مشارکت زنان در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی نسبت به گذشته افزایش پیدا کرده است و این مساله می‌تواند نوید بخش تاثیرگذاری بیشتر زنان بر مدیریت جامعه باشد. با این وجود رویکرد مسئولان کشور نسبت به فرصت دادن به جوانان هنوز با مشکل جدی مواجه است و هنوز کشور نتوانسته از نیروهای جوان خود به شکل مطلوب استفاده کند. وضعیت به شکلی است که وزرای۲۵تا۳۰ساله ابتدای انقلاب امروز به وزرای۶۰ ساله و ۶۵ساله تبدیل شده‌اند.

این مساله نشان می‌دهد که ما هنوز موفق نشده‌ایم فرصت را برای جوانان کشور جهت بروز استعدادهای خود فراهم کنیم. این در حالی است که در کشورهای توسعه یافته غربی جوانان از فرصت‌های بهتری برخوردار هستند و مسئولان نیز تلاش می‌کنند تا آنجا که امکانپذیر است از جوانان در مسئولیت‌های مختلف استفاده کنند. دلیل اصلی این مساله نیز وجود شایسته سالاری در این‌گونه جوامع است. این در حالی است که جامعه ما مدت‌هاست با فقدان رویکرد شایسته سالارانه مواجه بوده است. در کشور ما عواملی به صورت محسوس و غیر محسوس مانع از بروز استعدادهای زنان و جوانان شده وبه همین دلیل ما در این زمینه با چالش جدی مواجه هستیم. به همین دلیل در شرایط کنونی ضرورت توجه جدی رسانه‌ها به‌این مساله وجود دارد. مسئولان و تصمیم‌گیرندگان جامعه باید مورد این پرسش قرار بگیرند که چرا جوانان از فرصت‌های بروزاستعدادهای خود در مدیریت جامعه برخوردار نیستند. یکی از واقعیت‌های مهم جامعه‌این است که افرادی که در سن۴۰تا۴۵ سالگی هستند و در سمت‌های مدیریتی قرار گرفته‌اند هیچ سابقه و کارنامه قابل قبولی در این زمینه ندارند. همه دولت‌ها در تاریخ جمهوری اسلامی تلاش کرده‌اند از وزرایی استفاده کنند که در گذشته نیز سابقه وزارت داشته‌اند. این در حالی است که‌این وزرا نیز کسانی را به عنوان همکاران خود انتخاب می‌کنند که در گذشته نسبت به آنها شناخت داشته‌اند و یا سابقه همکاری با هم داشته‌اند.

این وضعیت در ادارات و سازمان‌های دولتی نیز وجود دارد. در دولت احمدی‌نژاد از بخش‌هایی از جوانان در سطوح مدیریتی مختلف استفاده شد که به نظر من این رویکرد نیز ضربه‌زننده بود. اغلب کسانی که احمدی‌نژاد در دولت خود از آنها استفاده کرد فاقد تجربه و تخصص کافی بودند و تنها به دلیل هم عقیده بودن با وی به عنوان مدیر یک سازمان و یا نهاد انتخاب شدند. به نظر من زنان در جامعه ما نیازمند یک رانت و نگاه ویژه نیستند. در شرایط کنونی مهم‌ترین دغدغه زنان ایجاد فرصت‌ها و موقعیت‌های اجتماعی وسیاسی برابر با مردان است تا بتوانند استعدادهای خود را بروز بدهند. نقش رسانه‌ها در این زمینه‌این است که‌این دغدغه زنان را به عنوان یک مطالبه جدی در جامعه مطرح کنند.

رسانه‌های گروهی در روزها و ساعت‌های منتهی به انتخابات چه نقشی بر سرنوشت انتخابات داشتند؟

کیانوش‌راد: رویکرد رسانه‌ها در فضای انتخاباتی را باید به تخریب و تبلیغ و ایجاد فضای روانی و حتی جنگ روانی تقسیم بندی کرد. جامعه ‌ایران یک جامعه متکثر است و چنین جامعه‌ای نیاز به رسانه‌های متکثر دارد. در نتیجه آزادی و تکثر برای رسانه‌های گروهی یکی از مطالبات مهم جامعه و بلکه یک ضرورت به شمار می‌رود. این مساله که ما هنوز نتوانسته‌ایم از نظر ساختاری خود را با تحولات مدرن جهان منطبق کنیم نشان دهنده عقب ماندگی جامعه است که شامل رسانه‌های گروهی نیز می‌شود. بنده امیدوارم دولت دوازدهم شرایط دسترسی راحت آسان مردم نقاط مختلف کشور و از جمله اماکن عمومی به‌ اینترنت را به عنوان یکی از کانال‌های مهم ارتباط جمعی در عصر ما فراهم کند تا میزان مراودات اجتماعی و تبادل اطلاعات در بین مردم جامعه افزایش پیدا کند و در نتیجه آگاهی مردم ارتقا پیدا کند.

هرچه گردش اطلاعات در جامعه افزایش پیدا کند و مردم بیشتر از اخبار ایران و جهان اطلاع داشته باشند به همان میزان نیز قدرت تحلیل و قضاوت مردم در بزنگاه‌هایی مانند انتخابات افزایش پیدا می‌کند. در نتیجه دولت آقای روحانی باید رویکرد جدیدی نسبت به اهمیت رسانه‌ها در پیش بگیرد و تلاش کند فرصت بیشتری به رسانه‌ها در جهت تنویر افکار عمومی بدهد.

موضوع پخش مستقیم یا غیرمستقیم مناظرات انتخابات ریاست جمهوری یکی از دغدغه‌های مسئولان بود. به نظر شما مناظرات زنده انتخاباتی و اتفاقات گاه ناخوشایندی که در آن رخ می‌دهد چه تأثیری بر سرنوشت انتخابات می‌گذارد؟