حذف سمپاد، «سلیقه» یا دور زدن قانون است؟!

روزنامه قانون نوشت: پس از استقرار دولت یازدهم در ساختمان ریاست‌جمهوری در میدان پاستور تهران، آرامشی نسبی در کشور حکم‌فرما شد، اما در این مدت ساختمان وزارت آموزش و پرورش روی آرامش را به خود ندید. ابتدا رای عدم اعتماد مجلس نهم به محمدعلی نجفی، سپس حکم سرپرستی علی اصغر فانی و در ادامه وزارت او که در اواخر همراه با استیضاح، رای اعتماد مجدد مجلس و استعفای وی بود.

پس از این اتفاقات، در آبان سال ۹۵ «دانش آشتیانی» برای تصدی وزارت آموزش و پرورش به مجلس معرفی شد و با رای شکننده موفق به کسب رای اعتماد شد و پای در ساختمان خیابان سپهبد قرنی نهاد. پس از آغاز به کار دولت دوازدهم با معرفی سیدمحمد بطحایی، مجلس به او اعتماد کرد و ایشان به وزارت آموزش و پرورش رسید، اما عملکرد سوال‌برانگیز وی در این ۶ ماه، زمزمه‌هایی از استیضاح او را به گوش می‌رساند.آموزش و پرورش به عنوان یک وزارت سربار روی دوش دولت، همواره با مشکلات عدیده‌ای چون پرداخت حقوق کارکنان و بازنشستگان، تامین سرانه دانش‌آموزان و اختصاص بودجه به مدارس دولتی و نیمه دولتی چون مدارس سمپاد درگیر بوده است. جدیدترین چالش پیش‌روی این وزارتخانه، حذف آزمون‌های مقاطع ابتدایی است که در امتداد آن حذف مدارس دوره اول متوسطه سمپاد خواهد بود. علت‌های مختلفی را برای این امر برشمرده‌اند که اصلی‌ترین آن، کاهش فشار و استرس بر دانش‌آموزان مقطع ابتدایی و جلوگیری از بسط موسسه‌های تست‌زنی و رواج کتاب‌های کمک‌درسی برای شرکت در این آزمون‌ها عنوان شده است.

تصویب مصوبه اخیر از نظر کارشناسان، دلایل دیگری چون توزیع عادلانه‌ امکانات آموزشی برای همگان، تلفیق دانش‌آموزان با استعدادهای برتر در مدارس عادی و مهم‌تر از آن، پرداخت سرانه کمتر برای دانش‌آموزان سمپادی داشته است. مدارس سمپاد همواره به عنوان نخستین مدارسی که در هر شهر به استانداردهای مطلوب زیرساختی و آموزشی رسیده‌اند، جایگاه و مخاطبان بسیار زیادی را به خود دیده‌اند. فاطمه مهاجرانی، ريیس اداره استعدادهای درخشان، به تازگی آماری از داوطلبان ورود به مدارس سمپاد متوسطه اول ارائه کرد که نشان از تاثیرگذاری مصوبه اخیر بر ۲۰۰ هزار خانوار مخاطب آزمون ورودی این مدارس و ۱۵ هزار دانش‌آموز مشغول به تحصیل در در مقطع متوسطه دوره اول در مدارس سمپاد دارد.

حال آنکه پس از لغو آزمون ورودی این مدارس و تعطیلی آن‌ها ، همچنان آزمون ورودی مدارس غیردولتی به قوت خود باقی خواهد ماند. وزیر آموزش‌وپرورش در یک مصاحبه تلویزیونی نیز اعتراف کرد که حذف مدارس سمپاد و نمونه دولتی به منزله افزایش استقبال از مدارس غیردولتی است. ایشان اشاره‌ای به فعالیت همکاران خود در همین مدارس غیردولتی داشتند، مدارسی که گاهي با دریافت شهریه‌های نجومی و خارج از قاعده فشار زیادی به خانواده‌ها آورده و می‌آورند. کاوش در مورد فعالیت به زعم وزیر، مثبت همکاران ایشان در مدارس غیردولتی از عهده و حوصله این مقاله خارج است، پس اشاره نگارنده، فقط اطلاع رسانی نظر وزیر محترم در این باب بود.

تناقض هاي قانوني يك مصوبه

مصوبه حذف آزمون‌های مقاطع ابتدایی را باید یک ابرچالش برای وزارت آموزش و پرورش دانست، زیرا مصوبه اخیر شورای عالی آموزش و پرورش در مواردی کلان در تناقض با اسناد بالادستی است. در شروع بررسی «سند تحول بنیادین آموزش و پرورش» و استناد به آن، باید به یک جمله کلیدی از مقام معظم رهبری دقت کرد: «تحول یک کلمه است، اما در پشت این وجود لفظی، در پشت این کلمه، یک دنیا کار نهفته است»، باید توجه داشت که این سند که در سال ۱۳۹۰ شمسی به تصویب نهایی شورای انقلاب فرهنگی رسیده، از تاریخ ابلاغ لازم‌الاجراست و کلیه مصوبات و سیاست‌های قبلی در موارد مغایرت با آن، منسوخ و بي‌اثر و در سایر موارد بر اساس آن مورد بازنگری و اصلاح قرار می‌گیرند. این سند چشم‌انداز درازمدتی را برای همگان ترسیم کرده و به عنوان تنها سندی که چشم انداز توسعه ۱۴۰۴ را می‌نگارد، مورد توجه قرار می‌گیرد.

این سند ارزش‌ها، چشم‌انداز، هدف‌ها، راهبردهای کلان و راهکارهای عملی را تبیین کرده و مدرسه را در افق ۱۴۰۴ دارای ظرفیت پذیرش تفاوت‌های فردی، کشف و هدایت استعدادهای متنوع فطری و پاسخگویی به نیازها، علايق و رغبت دانش‌آموزان در راستای مصالح و چارچوب نظام معیار اسلامی دانسته است. اهمیت رفع نیازهای دانش‌آموزان با استعدادهای خاص بر هیچ‌کس پوشیده نیست، اما باید به ظرفیت مدارس نیز دقت كرد.

تنها مدارس منطبق بر راهکار ۵-۵ سند تحول که حداقل ۱۰ درصد از برنامه‌های آموزشی خود را به معرفی حرفه‌ها، هنرها، جغرافیا، آیین و رسوم ، نیازها و شرایط اقلیمی استان‌ها در قالب کارسوق یا کلاس اختصاص می‌دهد، مدارس سمپاد در سراسر کشور هستند؛ لکن تعطیلی این مدارس به معنای دور شدن از چشم‌انداز و سند تحول بنیادین است. البته باید توجه داشت که ایرادی به سایر مدارس نیست، زیرا در اسناد بالادستی اجرایی ردیف بودجه‌ای برای اجرا یا توسعه این برنامه‌ها در مدارس درنظر گرفته نشده و باید ظرفیت فعلی کشور را همواره مورد توجه قرار داد.

به طور کلی تعطیلی مدارس سمپاد به دليل اشاعه عدالت آموزشی امری ناصحیح است، زیرا توزیع عادلانه فقر ساختاری و امکانات به معنای عدالت نیست. ازجمله بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با معلمان در سال ۸۵ باید به مساله عدالت توجه ویژه كرد. ایشان در این جلسه فرمودند: «عدالت به معنای این نیست که ما با همه ‌ استعدادها با یک شیوه برخورد کنیم؛ نه، استعدادها بالاخره مختلف است؛ نباید بگذاریم استعدادی ضایع بشود و برای پرورش استعدادها بایستی تدبیر بیندیشیم؛ در این تردیدی نیست اما ملاک باید استعدادها باشد، لاغیر. عدالت، این است». سمپادی‌ها، چه به عنوان دانش‌آموز و چه به عنوان دانشجو، خود را به عنوان یک کنشگر اجتماعی که در خیریه‌ها، بنگاه‌های فرهنگی و امثال آن‌ها فعالیت می‌کنند، معرفی کرده‌اند و پرچمدار دانشجویان دیگر نیز بوده‌اند و در راستای خواستگاه راهکار ۱-۷ سند تحول بنیادین، این موضوع مبرهن فراهم آمدن زمینه‌های لازم برای نقش آفرینی مدرسه به عنوان کانون کسب تجربیات و به تبع آن، تفویض اختیار و مسئولیت به آن است. اداره مدرسه و دانش‌آموزان به کمک خود آن‌ها، شرکت در کلاس‌های پژوهش محور، آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌های مختلف، آشنایی و معرفی عمیق با مسئولیت‌ها و خودمحور بودن مدرسه از دیگر موارد انطباق این مدارس با سند تحول است.

از جمله دیگر راهکارهای اين سند در بند ۲-۷ و ۳-۷، برقراری ارتباط سازمان یافته مراکز علمی- پژوهشی با نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی در سطح ملی و منقطه‌ای است که مدارس سمپاد با برپایی کارسوق‌ها و نمایشگاه‌های علمی، تفریحی، فرهنگی، مذهبی، هنری و عبادی، میعادگاه اولیا و دبیران، هیات علمی دانشگاه‌ها و مسئولان حوزه فرهنگی کشور قرار گرفته است. طی سالیان گذشته سمپاد با برگزاری مسابقات مختلف همچون حلی‌نت، کارسوق علوم عصب‌شناختی و المپیاد نجوم که ابتدا در این مدارس به صورت داخلی برگزار شد، موجب اصلاح، ارتقا و تغییر نگرش به آموزش و پرورش به عنوان سازمان فراگیر شده است.در بند ۲-۳-۳ مبانی نظری تحول بنیادین در نظام تعلیم و تربیت رسمی و عمومی کشور، عنایت به شایستگی‌های ویژه در کنار شایستگی‌های پایه، مورد توجه قرار گرفته است. با استناد به این مبانی، شکل‌گیری جامعه صالح و تحقق حیات طیبه در گرو کسب این دسته از شایستگی‌های ویژه است. خداوند در سوره حجرات، آیه سیزدهم می‌فرماید: «ای مردم، ما شما را از مرد و زنی آفریدیم و شما را ملت ملت و قبیله قبیله گردانیدیم تا با یکدیگر شناسایی متقابل حاصل کنید.

در حقیقت ارجمندترین شما نزد خدا ،پرهیزگارترین شماست؛ بی تردید خداوند دانای آگاه است». سیاق این آیه از آن حکایت دارد که تفاوت و تنوع در ابنای بشر امری طبیعی و سودمند است. از این رو، این واقعیت باید در جمیع جهات خود در فرآیند تربیت نیز مورد توجه قرار گیرد. سمپاد سالیان سال به عنوان یک فرآیند جاافتاده بوده است، فرآیندی دارای عناصر و اجزا که باید آن را امری واحد و یکپارچه در کل تربیت رسمی و عمومی کشور قلمداد کرد. پس توجه به یکپارچگی برنامه‌ها و فعالیت‌های تربیتی در طول مراحل و سطوح تربیت رسمی و عمومی نباید موجب کاهش گرایی یا توجه افراطی به برخی فرآیندها و مؤلفه‌ها شود.مطابق با بند ۵-۱-۴ مبانی نظری تحول بنیادین در نظام تعلیم، که به امضای شخص ريیس جمهور وقت و شورای انقلاب فرهنگی رسیده است، جامعه باید ضرورت تفاوت و تمایز و تنوع در حیات انسان‌ها را درنظر گیرد و تربیت رسمی و عمومی نیز باید این واقعیت را بر ساز و کارهای خود حاکم كند، پس قبول تنوع و تکثر در مقام برنامه‌ریزی و اجرا از مصادیق نخست این امر مهم است. شایسته است دقت کنیم که از منظر مبانی نظری تحول بنیادین، تنوع و کثرت‌گرایی روشی در مواجهه با مسائل و مشکلات نظام تربیت رسمی و عمومی ماست و نباید با حذف سمپاد، قلم تیره بر این مسائل و مشکلات کشید، چرا که حذف صورت مساله، هیچ‌گاه راه حل نبوده است.

اصلاح مغايرت ها، يك ضرورت

در نظام مقدس جمهوری اسلامی، تغییر دولت‌ها به معنای ابطال دستورالعمل‌ها و سندهای راهبردی نبوده و نیست، زیرا دولت به عنوان مجری در کنار کمک به تدوین این سندها و چشم‌اندازهای بلندمدت، هدایت کشور به این افق‌ها را اصلی‌ترین هدف خود می‌داند. با این وجود، نگارنده تصمیم به استناد به «کلیات نظام تربیت استعدادهای برتر در آموزش و پرورش» نیز دارد. دیگر سند بالادستی آموزش و پرورش که در سال فروردین سال ۱۳۹۶ به امضای ريیس محترم جمهور و ريیس شورای عالی آموزش و پرورش، دکتر حسین روحانی رسیده است. در ماده ۴، بند دوم این سند «استمرار ارائه خدمات آموزشی و پرورشی به دانش‌آموزان در مدارس استعدادهای درخشان، به شیوه تفکیکی (جداسازی) با رویکرد اصلاحی و حداقلی» گنجانده شده و حذف سمپاد مخالفت با نص صریح این ماده قانون و نقض آشکار آن است. حجت این کلیات نظام تربیت زمانی بیشتر می‌شود که به امضای دکتر مهدی نویدادهم، دبیر شورای عالی نیز رسیده است. این سند که به طور ویژه برای استعدادهای برتر تدوین شده، شناسایی و پرورش استعدادهای درخشان را نیازمند ارائه خدمات دانسته و نظام تربیت رسمی و عمومی کشور را موظف به فراهم‌آوردن زمینه‌های آن می‌داند و حذف آزمون‌های ورودی را نمی‌توان در راستای این کلیات دانست.

برای نیل به چشم‌انداز ۱۴۰۴ و سند تحول بنیادین باید ارائه خدمات آموزشی و پرورشی ویژه با نگاه گسترش‌یابنده و حداکثری را در صدر اهداف وزارت آموزش و پرورش قرار داد. مقام معظم رهبري در بيانات خود در ديدار با جمعي از نخبگان در مهر سال گذشته تاكيد كردند: «‌من از اين مساله‌ سمپاد - سازمان ملي پرورش استعدادهاي درخشان- نگرانم. گزارش‌هايي كه به من مي‌رسد، گزارش‌هاي خرسندكننده‌اي نيست؛ اين سمپاد خيلي مهم است.

اين كار خيلي مهمي است و آن نكته هم كه اشاره كردند كه يك تعداد زيادي مدرسه بر اساس اين طرح تاسيس شده‌، اين متوقف به اين است كه اين سازمان خوب بچرخد و خوب اداره بشود؛ گزارش‌هايي كه به ما مي‌رسد در اين جهت، گزارش‌هاي خرسندكننده‌اي نيست». انتظار می‌رود لزوم توجه به نگرانی‌های رهبر انقلاب و مردم بیش از پیش برای مسئولان وزارت آموزش و پرورش افزایش پیدا کند و مصوبه حذف آزمون‌های ورودی دوره ابتدایی و حذف مدارس دوره اول متوسط سمپاد که مغایر با جمیع اسناد و کلیات قبلی است، باطل یا اصلاح شود.