تفاوت های فکر آمریکایی و اروپایی

مجله چلچراغ: در سال 1968 جان هیوستن، فیلمساز آمریکایی، از ژان پل سارتر می خواهد که برایش فیلمنامه ای براساس زندگی زگموند فروید بنویسد. سارتر قبول می کندو فیلمنامه ای را برای هیوستن می فرستد. فیلمساز نامه ای را به سارتر می نویسد و از او می خواهد فیلمنامه را کوتاه کند، چون خیلی بلند بود و نمی شد از آن فیلمی جذاب تهیه کرد اما در کمال تعجب، سارتر نسخه بلندتری را برای هیوستن می فرستد. او هم در نهایت از سارتر ناامید می شودو فیلمنامه اش را به دو فیلمنامه نویس دیگر می دهد تا کوتاهش کنند.

هیوستن فیلمش را از روی این فیلمنامه می سازد. تفاوت فلسفه و علوم انسانی در همین ماجرای کوتاه مخفی شده است. اروپایی ها دوست دارند همیشه با بیان سخت و دشوار چیزی را توضیح دهندو انتظار دارند همه با دقت نوشت هایشان را بخوانند و آمریکایی ها همیشه همه چیز را ساده می کنندو گاهی احساس می کنندکه مخاطبشان احمق است و باید آنقدر ساده بنویسند تا او بفهمد. حالا می خواهیم به طور کوتاه و مختصر به این موضوع بپردازیم که اساسا ساده سازی فلسفه در آمریکا یعنی چی و چرا انجام می شود.


ویل دورانت تا مارشال برمن

چند هفته قبل که درباره ویل دورانت نوشتیم، گفتیم که یکی از خصوصیت های او این بود که ساده می نوشت. ویل دورانت نه تنها کسی بود که ساده می نوشت، بلکه در ساده کردن افکار دیگران هم شهرت داشت. اما این خصوصیت فقط و فقط به او مربوط نمی شد. فیلسوفان زیادی هستند در آمریکا که به زبان ساده می نویسند. یکی از آنها مارشال برمن استکه در کتاب بسیار خوبش با عنوان «تجربه مدرنیته» به خوبی درباره دوران مدرن نوشته است. او بدون اینکه وارد پیچیدگی ها شود و فقط با استفاده از ادبیات نشان داده که مدرنیته یعنی چه. اصلا یکی از دلایلی که این موضوع، یعنی ساده سازی فلسفه توسط آمریکایی ها، را موضوع این هفته قرار دادیم، تولد مارشال برمن است.

ریچارد رورتی هم یکی دیگر از فیلسوف های آمریکایی است که بسیار ساده می نویسد. اگر می خواهید بیشتر با این فیلسوف آشنا شوید، حتما کتاب «اولویت دموکراسی بر فلسفه» او را بخوانید. افرادی مثل پروفسور آن مارگارت شارپ هستند که حتی جلوتر رفته اند و کتاب های فلسفی شان را برای بچه ها نوشته اند. او که به شدت تحت تاثیر جان دویی است، می گوید: «اگر کسی ساختار داستان های فلسفی کودکان را مورد بررسی قرار دهد، به سرعت متوجه می شود که مفاهیم فلسفی بارها تکرار شده اند. چه این داستان ها برای کودکان چهارساله نوشته شده باشد چه نوجوان ۱۸ ساله. دلیل این امر این است که اکثر مفاهیم فلسفی مربوط به سن خاص نیستند. به نظر من، می توان فلسفه را به همه آموخت. فقط باید زبان و لحنش را پیدا کنیم.»

مکتب پراگماتیسم یا عملگرایی

وقتی از فلسفه آمریکایی حرف می زنیم، بی گمان یاد جان دیویی و فلسفه پراگماتیسم می افتیم. این اصطلاح را چارلز ساندرز پیرس در سال ۱۸۷۸ وارد فلسفه کرد. در این مکتب، نه تنها مسائل فلسفی، بلکه مسائل مربوط به انسان نیز مورد توجه قرار می گیرد. این نگرش فلسفی، در جستجوی خود برای ارائه تفسیرکاملی از زندگی انسان، می کوشد ذهن و طبیعت، زبان و اندیشه، عمل و معنا، و شناخت و ارزش را به هم مرتبط سازد و بر اهمیت اساسی اندیشه انتقادی، روش منطقی و آزمون تجربی در تمام حوزه های مختلف کوشش های انسانی تاکید کند. البته عملگرایی بارها و بارها مورد بازنگری قرار گرفته و دستخوش بازنگری های زیادی نیز شده است، خصوصا به وسیله متفکران و فیلسوفانی که از دهه ۱۹۷۰ کار می کردند، فیلسوفان و متفکرانی همچون ویلارد اورمان کواین، ریچارد رورتی، هیلاری پاتنم و رابرت برندوم.

تقریبا همه این فیلسوف ها کوشیده اند که فلسفه را ساده سازی کنند و از دام توضیح های اضافی برهانند. ویلیام جیمز، یکی از شاخص ترین نظریه پردازان «عملگرایی» بود. او می گوید که هیچ نظره ای نمی تواند مطلقا رونوشتی از واقعیت باشد، بله هر یک از این نظریه ها ممکن است از نقطه نظری مفید واقع شوند، بنابراین، همانطور که هیچ کدام از این نظریه ها را نمی توان به راحتی کنار گذاشت، هیچ یک را نیز نمی توان نمایش دهنده و رونوشتی کامل از واقعیت خواند. به نظر جیمز، هر ایده ای که بتواند ما را با موفقیت از هر بخشی از تجربه به بخش دیگر منتقل کند، می تواندس ازدهس ازی شود. این نظریه زمانی مهم است که بدانیم، فیلسوفان اروپایی اغلب دوست داشته اند تا پیچیده بنویسند، چون فکر می کنند در ساده نویسی اصل مطلب ادا نمی شود.

پست مدرن آمریکایی

روزگاری با این مشکل مواجه بودم که پست مدرنیسم دقیقا یعنی چه. راستش را بخواهید آنقدر تعریف های عجیب و غریب خوانده بودم که نمی دانستم کدامشان درست است. یک زمان می خواندم که پست مدرنیسم، درباره ساختارشکنی، هرمنوتیک و گفتگو با اسطوره ها و تاریخ ادبیات در قالب بینامتنیت است و بار دیگر می خواندم که پست مدرنیسم، شوخی با اسطوره ها، بازی خنده دار با فرم و از این چیزها. واقعا کیج شده بودمتا اینکه روزی متوجه شدم ما دو گونه پست مدرنیسم داریم؛ اروپایی و آمریکایی.

این بود که با همه بی در و پیکری مدرنیسم، تا حدی فهمیدم موضوع چیست؛ یعنی متوجه شدم پست مدرنیسم در آمریکا، سریال های درجه دو تلویزیونی در ساعتت های نیمه شب، شوخی با اسطوره ها و کلا شوخی با همه چیز و خلاصه کورت وونه گات است. یعنی هر چقدر اروپایی ها در این زمینه جدی و خشک هستند، آمریکایی ها همه چیز را به شوخی می گیرند.شاید داستان آن انگلیسی و آمریکایی همه چیز را برای ما روشن کند.

یک روز یک آمریکایی و یک انگلیسی در بیابان بودند. انگلیسی یک کوزه آب داشت و آمریکایی یک در ماشین. همینطور می رفتند که آمریکایی از انگلیسی پرسید که کوزه را برای چه آورده، انگلیسیه گفت که در کوزه آب دارد و هر وقت گرمش شد به صورتش می زند و بعد پرسید که آمریکاییه چرا در ماشین را دستش گرفته؛ آمریکایی در حالی که می خندید گفت: این در ماشین را گرفته ام دستم، تا هر وقت گرمم شد، شیشه را بکشم پایین.

سرمایه داری و ناشرهای خصوصی

شاید یکی از مهمترین دلایلی که آمریکایی ها به ساده نویسی گرایش پیدا کرده اند، وجود سرمایه داری در این کشور است. وقتی ناشری خصوصی کتابی چاپ می کند، دوست دارد کتابش بفروشد، چون در غیر آن صورت او ضرر مالی می کند. نشر در آمریکا، همانقدر که یک کار فرهنگی محسوب می شود، فعالیتی تجاری هم هست؛ به همین دلیل آمریکایی ها به مشتری های وسیع نگاه می کنند و برایشان مهم است که کتاب پرفروش باشد. ذکر این نکته ضروری است که در سال های اخیر، این نگاه به اروپا هم سرایت کرده است.

کتابی برای احمق ها

یک نکته خیلی جالب در مورد مردم آمریکا واقع بین بودن آنهاست. آنها به راحتی اقرار می کنند که در مورد فلان چیز اطلاعاتی ندارند یا به عبارتی در فلان مورد احمق هستند. با این همه، این نکته باعث نمی شود که از یاد گرفتن فرذار کنند. شاید برایتان جالب باشد که تاکنون بیش از ۱۰۰۰ جلد کتاب برای احمق ها منتشر شده است. مثلا فلسفه برای احمق ها، وکیل شدن برای احمق ها و جالب اینکه تعداد زیادی از این کتاب ها با موضوعات فلسفی منتشر شده اند.

نویسندگان در این کتاب ها با تصویرگران دوست و هم نشین شده اند و با طرح، دیالوگ و خلاصه هر چیزی که می توانسته اند در یک کتاب بیاورند، سعی کرده اند موضوع را روشن کنند. توضیحاتی که در این کتاب ها داده شده|، به مخاطب کمک می کند که بدون تلاشی زیاد و نفس گیر، با نکاتی دشوار آشنا شود. بعضی از این کتاب ها با عنوان «گام اول» به فارسی هم ترجمه شده اند، چون مترجم ها و ناشرها می ترسند که نکند خدای ناکرده به مخاطب بربخورد.

اشکالات احتمالی

یکی از اشکالاتی که به ساده سازی فلسفه می گیرند، این است که می گویند در فرایند ساده سازی، بعضی از مفاهیم مهم و اساسی را نمی توان توضیح داد و منظور نویسنده از دست می رود. می گویند که ساده نویسی، عمق لازم را ندارد و در آن همه چیز در سطح می ماند اما تصور کنید ۴۰ درصد از منظور نویسنده ای فهمیده شود، این بهتر است یا آن که کل کتابش را کنار بگذارند.

این نکته را هم بنویسم و تمام کنم. یکی از مشکلات متون فلسفی در ایران در ترجمه است. متاسفانه بسیاری از کتاب های فلسفی بد ترجمه می شوند و به همین دلیل، مخاطب نمی تواند با آنها ارتباط برقرار کند.

نکات خیلی زیادی را می توان در این مورد مطرح کرد اما فکر می کنم نوشتن مطلبی که درباره سازده سازی فلسفه است، باید کمی کوتاه باشد تا حوصله مخاطب سر نرود.