گونه‌های نادر حیات‌وحش ایران که در معرض انقراض اند

روزنامه همشهری - الهام مصدقی‌راد: بیش از ۷۰گونه جانوری در ایران، ‌در لیست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) قرار دارند و نیازمند حفاظت جدی هستند تا جمعیت آنها منقرض نشود. یوزپلنگ آسیایی، تمساح پوزه‌کوتاه، ‌گورخر ایرانی، گوزن زرد، هوبره و... ازجمله این گونه‌ها هستند که طرح حفاظت برخی از آنها تدوین شده و کم و بیش در حال اجراست. اسماعیل کهرم استاد محیط‌زیست به همشهری می‌گوید: «‌وضعیت تمام گونه‌های در معرض انقراض کشورمان به‌گونه‌ای است که اگر مورد توجه و رسیدگی قرار نگیرند تا ۵سال دیگر منقرض خواهند شد.» او معتقد است به خطر انداختن جمعیت گونه‌های جانوری ۲ عامل اصلی دارد؛ تخریب زیستگاه و شکار بی‌رویه.

اما این را هم می‌‌گوید که در برخی موارد و در برخی نقاط دنیا، بعضی اعتقادات خرافی نیز، شکار گونه‌ها را افزایش داده است. این استاد محیط‌زیست می‌افزاید:‌ «در ایران، ‌تنها خشک شدن دریاچه ارومیه، امکان حضور و زاد و ولد را از ۱۲۶گونه پرنده‌ای که همواره به آنجا مهاجرت می‌کرده‌اند، گرفته است.» به گفته کهرم، سیاه‌خروس گونه‌ای که زیستگاهش ارسباران است، ‌تنها گونه‌ای است که به‌دلیل قرار داشتن زیستگاهش در جنگل‌های انبوه و متراکم، از شکار و قرار گرفتن در معرض انقراض در امان مانده است.

‌گاندو

کاهش باران و کم آب شدن آب رودها، ‌گونه‌های نادر جانوری استان سیستان و بلوچستان همچون گاندو یا همان تمساح پوزه‌کوتاه را که از گونه‌های منحصر‌به‌فرد کشور است در معرض خطر انقراض قرار داده است. وحید پورمردان، ‌مدیرکل محیط‌زیست سیستان و بلوچستان به همشهری می‌گوید: «خشکسالی‌های پی‌درپی در جنوب استان، خشکی رود باهو کلات که منطقه اصلی زیست گاندوهاست و نیز تصادفات جاده‌ای، جمعیت گاندوها را به‌شدت تهدید می‌کند.

البته به‌دلیل احداث جاده جدید، میزان تصادف گاندو و تلف شدنشان تقریبا به صفر رسیده است. به گفته وی، جمعیت گاندوها طبق آخرین سرشماری که سال گذشته انجام شد ۴۱۹سرتمساح است. با تلاش‌های انجام شده و مراقبت از گاندوها که توسط سازمان محیط‌زیست انجام می‌شود، جمعیت گاندوها در چند سال اخیر ثابت مانده است، اما همچنان به‌عنوان گونه در معرض خطر انقراض محسوب می‌شوند.»

گوزن زرد

گوزن زرد ایرانی به‌دلیل ترکیب رنگ و خال‌های روی بدنش به‌عنوان زیباترین گوزن در بین گوزن‌های ایرانی و حتی جهان معروف است، اما هم‌اکنون در فهرست EN یا گونه در معرض انقراض قرار دارد. هم‌اکنون حدود 500رأس گوزن زرد ایرانی در کشور وجود دارد که همگی در سایت‌های پرورش و تکثیر حضور دارند. جزیره اشک دریاچه ارومیه، میان کتل فارس و باغ شادی یزد ازجمله سایت‌های نگهداری این گونه هستند که به گفته فرشاد اسکندری، ‌کارشناس حیات‌وحش همگی تکثیر یافته از گوساله‌های متولد شده در دهه 40هستند.

این گوزن‌ها برای تکثیر و جلوگیری از انقراض، به باغ وحشی در آلمان فرستاده شدند و سپس گوساله‌هایشان به ایران بازگشتند. برنامه عمل نجات گوزن زرد تدوین و ابلاغ شده که یکی از موارد آن انتقال گونه‌ها از نقطه‌ای به نقطه دیگر برای جلوگیری از تقارب ژنتیک است.

میش‌مرغ

میش‌مرغ، پرنده‌ای از خانواده هوبره‌یان است که در دشت‌های وسیع بی‌درخت، زمین‌های استپی و کشتزارهای پهناور حبوبات و علفزارها زندگی می‌کند. این پرنده دارای گردن و پاهای کشیده، بال‌ها و منقار پهن و پرهای رنگارنگ است و روی زمین لانه‌سازی می‌کند. هم‌اکنون دشت «سوتاو» بوکان مهم‌ترین زیستگاه میش‌مرغ در کشور است. این پرنده در وضعیت آسیب‌پذیر(VU) قرار دارد.

خرس سیاه آسیایی

خرس سیاه آسیایی هرچند بیشتر گیاهخوار است اما رفتاری پرخاشگرانه نسبت به انسان دارد. زیستگاه آن در ایران در کوهستان‌های شهرستان نیک‌شهر در جنوب سیستان و بلوچستان است. شهرستان رودان در استان هرمزگان نیز یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های این گونه است. خرس سیاه آسیایی در فهرست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت، در طبقه آسیب‌پذیر (VU) قرار دارد.

گور خر ایرانی

جمعیت گورخرهای ایرانی طی ۴۰سال از ۲۵۰۰رأس به ۷۰۰رأس رسیده است. دشمن درجه یک گورها، ‌شکارچیان هستند. اکبر همدانیان، کارشناس محیط‌زیست به همشهری می‌گوید: «‌گورخر دشمن طبیعی ندارد. گورها در پی خشکسالی از کویر به کوهپایه‌ها پناه می‌برند اما آنجا نیز در دام شکارچیان گرفتار می‌شوند.» براساس آمارها تعداد گورهای توران بین ۹۰تا ۱۰۰رأس و گورهای منطقه بهرام گور در استان فارس ۵۵۰تا ۶۰۰رأس هستند که البته این به جز تعداد گورخرهای یزد و گونه‌های در اسارت است.

یوزپلنگ آسیایی

یوزپلنگ آسیایی یا همان یوزپلنگ ایرانی یکی از گونه‌های بسیار در معرض خطر و در معرض انقراض قرار دارد. طرح‌های حفاظت از یوز آسیایی به جز طرح بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، شامل حفاظت از ۲ گونه ماده به نام‌های دلبر و ایران و یک گونه نر به نام کوشکی در پارک پردیسان و در اسارت است. پیش از این نیز در پارک پردیسان از ماریتا نگهداری می‌شد که در سال ۸۲ به‌دلیل کهولت سن در ۹سالگی از بین رفت. از مدتی قبل نیز طرح لقاح مصنوعی دلبر و کوشکی مطرح شد که به تازگی امکان این لقاح مورد ارزیابی قرار گرفت و قرار است در پایان تعطیلات نوروز عمل لقاح مصنوعی این ۲ یوز انجام شود تا شاهد تولد توله یوز در اسارت باشیم. ایران نیز یوز ماده دیگری است که هم‌اکنون بالغ شده و به روزنه امیدی برای این عمل تبدیل شده است. البته این۳ ، ‌تنها یوزهای موجود در ایران نیستند.

محیط‌بان‌ها هر از گاهی گزارش و عکس‌هایی از یکی، دو قلاده یوز در نقاط مختلف کشور ارائه می‌دهند اما خطر شکار و تلف شدن آنها در تصادفات جاده‌ای همچنان وجود دارد. طرح ایجاد جاده ایمن در پارک توران و در مسیر جاده تهران به مشهد یکی از این طرح‌هاست تا از تصادفات جاد‌ه‌ای یوز‌ها بکاهد. هم‌اکنون تعداد یوزهای ایران با خوش‌بینی حدود ۵۰قلاده برآورد می‌شود واین یعنی یوزها فقط یک گام با انقراض فاصله دارند.

آموزش فنون حفاظت از گونه‌های در خطر انقراض

سازمان حفاظت محیط‌زیست سی‌ویکمین برنامه زنگ آموزش خود را به موضوع فنون حفاظت از گونه‌های در خطر انقراض اختصاص داده است.به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست، آرش یوسفی، مدیرکل دفتر آموزش محیط‌زیست سازمان در این‌باره گفت: دست‌کم ۷۴گونه جانوری همچون یوزپلنگ ایرانی، پلنگ، خرس سیاه آسیایی، لاک‌پشت پوزه عقابی، گورخر ایرانی، گوزن زرد، تمساح پوزه کوتاه، فک خزری و هوبره در فهرست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) قرار دارند. وی افزود: در این برنامه آموزشی که امروز برگزار می‌شود روش‌های حفاظت از گونه‌های در معرض خطر انقراض ایران آموزش داده می‌شود. به گفته یوسفی، شرکت در این برنامه آموزشی برای عموم آزاد است.