آیا تاماهاوک، آخرین برگِ بازی ترامپ با مسکو است؟

فرارو: دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، روز جمعه در کاخ سفید میزبان ولودیمیر زلنسکی بود تا درباره احتمال ارسال موشک‌های کروز تاماهاوک به اوکراین گفت‌وگو کنند؛ سلاحی که می‌تواند موازنهٔ جنگ را به‌طرز چشمگیری تغییر دهد.

این چهارمین دیدار مستقیم دو رئیس‌جمهور از زمان بازگشت ترامپ به قدرت است و نشانه‌ای از جایگاه مرکزی جنگ اوکراین در دستورکار سیاست خارجی دولت جدید آمریکا محسوب می‌شود.

تاماهاوک در خدمت دیپلماسی: اهرم فشار یا آغاز معامله؟

تاماهاوک‌ها از دهه ۱۹۸۰ تاکنون نماد قدرت نظامی آمریکا بوده‌اند؛ موشک‌های دوربردی که از کشتی‌ها یا زیردریایی‌ها شلیک می‌شوند و قادرند اهداف زمینی را با دقت بالا در فاصله بیش از ۱۵۰۰ کیلومتر نابود کنند. اما ورود احتمالی آن‌ها به زرادخانهٔ اوکراین، تنها مسئله‌ای نظامی نیست؛ بلکه به تعبیر بسیاری از تحلیلگران، آزمونی برای راهبرد جدید ترامپ در قبال روسیه است؛ راهبردی که میان فشار حداکثری و تمایل به معامله در نوسان است.

تاماهاوک، موشکی کروز و زیرصوت است که در ارتفاع بسیار پایین پرواز می‌کند تا از رادار دشمن در امان بماند. طول آن حدود ۶ متر، دهانهٔ بال ۲.۵ متر و وزنش بیش از ۱.۵ تن است. نسخه‌های جدید آن به سیستم‌های ناوبری پیشرفته و توانایی هدف‌گیری چندمرحله‌ای مجهزند. هر موشک بیش از دو میلیون دلار ارزش دارد و در جنگ‌های سه دههٔ اخیر از خلیج فارس تا سوریه به‌طور گسترده به‌کار رفته است.

برای اوکراین، این موشک‌ها می‌توانند تغییری راهبردی باشند. برد بلند و دقت بالای تاماهاوک، به کی‌یف اجازه می‌دهد اهداف حیاتی در عمق خاک روسیه از پالایشگاه‌ها تا پایگاه‌های هوایی را هدف بگیرد؛ اهدافی که تا امروز خارج از دسترس بوده‌اند. برآورد مؤسسهٔ مطالعات جنگ نشان می‌دهد صدها هدف روسی در شعاع برد تاماهاوک قرار دارند. از نگاه مقام‌های اوکراینی، دستیابی به این سلاح نه‌فقط قدرت تخریبی، بلکه اهرم سیاسی جدید برای واداشتن مسکو به مذاکره فراهم می‌کند.

اما نخستین مانع، فنی است. تاماهاوک‌ها به‌طور سنتی از ناوهای جنگی یا زیردریایی‌ها شلیک می‌شوند؛ تجهیزاتی که اوکراین در اختیار ندارد. نسخهٔ زمینی آن، موسوم به «تایفون»، تازه وارد چرخهٔ عملیاتی ارتش آمریکا شده و تعداد محدودی از آن موجود است. ارتش آمریکا تنها دو سامانهٔ تایفون دارد و نسخهٔ جدیدتر آن هنوز در مرحلهٔ آزمایش است. در نتیجه، حتی اگر واشنگتن تصمیم به ارسال بگیرد، زمان و زیرساخت لازم برای استفاده از آن به سادگی فراهم نخواهد شد.

مشکل دوم، موجودی محدود است. کارشناسان برآورد می‌کنند ایالات متحده در کوتاه‌مدت تنها بین ۲۰ تا ۵۰ موشک آمادهٔ تحویل داشته باشد، هرچند برخی منابع عددی نزدیک به هزار را نیز مطرح می‌کنند. از سوی دیگر، این موشک‌ها زمانی بیشترین کارایی را دارند که در رگبارهای متوالی شلیک شوند؛ امری که با چنین محدودیتی دشوار خواهد بود.

سیگنال‌های متناقض ترامپ و معمای ارسال تاماهاوک به کی‌یف

اوکراین تاکنون از موشک‌های غربی متعددی بهره گرفته است: آتاکمز آمریکایی، جی‌ام‌ال‌آر‌اس و استورم‌شدو ساخت بریتانیا و فرانسه. در کنار آن‌ها، موشک‌های بومی «فلامینگو» و «نپتون» نیز به این کشور امکان حملات دوربرد را داده‌اند. اما هیچ‌یک از این تسلیحات به اندازهٔ تاماهاوک در دقت، قدرت تخریب و برد مؤثر نیستند. به‌ویژه نسخهٔ جدید فلامینگو با برد ۱۶۰۰ کیلومتر هنوز در مراحل اولیهٔ توسعه است و اتکای کی‌یف به فناوری داخلی، محدودیت‌هایی دارد. تاماهاوک‌ها در این میان نماد ورود اوکراین به سطحی از جنگ هستند که تا امروز تنها قدرت‌های بزرگ تجربه‌اش کرده‌اند: جنگ از راه دور با هدف فلج کردن زیرساخت‌های راهبردی دشمن.

دونالد ترامپ در هفته‌های گذشته سیگنال‌های متناقضی دربارهٔ ارسال تاماهاوک‌ها داده است. او در چند سخنرانی عمومی گفت ممکن است این موشک‌ها را به اوکراین بدهد، اما پس از تماس تلفنی اخیر با ولادیمیر پوتین، لحنش تغییر کرد و از «لزوم احتیاط» سخن گفت. رئیس‌جمهور آمریکا در گفت‌وگویی با خبرنگاران تصریح کرد: «ما خودمان هم به آن‌ها نیاز داریم، نمی‌دانم در این‌باره چه کار می‌توان کرد.»

این تغییر لحن، برای متحدان اروپایی نشانه‌ای از تردید واشنگتن تلقی شد. در بروکسل و ورشو نگرانی فزاینده‌ای وجود دارد که شاید ترامپ از وعدهٔ تاماهاوک صرفاً به‌عنوان ابزار فشار بر کرملین استفاده کند. با این حال، مقام‌های کاخ سفید تأکید دارند هیچ تصمیم نهایی اتخاذ نشده و همه گزینه‌ها روی میز است. در پی گفت‌وگوی تلفنی طولانی ترامپ و پوتین، دو طرف توافق کرده‌اند دیدار تازه‌ای در بوداپست برگزار کنند. این دیدار که ممکن است طی هفته‌های آینده انجام شود، از نگاه بسیاری از ناظران نشانهٔ عقب‌نشینی موقت ترامپ از تصمیم ارسال تاماهاوک‌هاست. اما منابع نزدیک به کاخ سفید می‌گویند رئیس‌جمهور هنوز از این موشک‌ها به‌عنوان «اهرم مذاکره» استفاده می‌کند تا پوتین را به گفت‌وگو دربارهٔ آتش‌بس وادارد.

تحلیلگران نزدیک به حلقهٔ سیاست خارجی واشنگتن می‌گویند رویکرد ترامپ ترکیبی از فشار و معامله است. او در حالی تهدید به ارسال هزاران موشک کرده که می‌داند همین تهدید می‌تواند مسکو را پای تلفن بیاورد ؛ اتفاقی که عملاً رخ داده است. در واقع، تماس روز پنج‌شنبه را پوتین آغاز کرد؛ و ترامپ بعدها گفت: «به او گفتم نظرت چیست اگر چند هزار تاماهاوک به مخالفانت بدهم؟ از این ایده خوشش نیامد.»

پنتاگون در حال بازبینی؛ تاماهاوک و نگرانی از خالی شدن ذخایر علیه چین

مسئلهٔ تاماهاوک‌ها صرفاً به جبههٔ اوکراین محدود نمی‌شود. این موشک‌ها بخشی از ذخایر راهبردی آمریکا برای بازدارندگی در برابر چین در اقیانوس آرام‌اند. هرگونه انتقال گسترده به اوکراین، توان رزمی آمریکا در آن منطقه را موقتاً کاهش می‌دهد. به همین دلیل، وزارت دفاع روندی برای بازبینی تأثیرات احتمالی چنین انتقالی آغاز کرده است. برخی منابع می‌گویند پنتاگون در این ارزیابی محتاطانه عمل می‌کند و ممکن است بدون مداخلهٔ مستقیم ترامپ، با این انتقال موافقت نکند.

در مسکو، واکنش‌ها تندتر بوده است. کرملین هشدار داده که هرگونه مشارکت آمریکا در آموزش، هدف‌گیری یا پشتیبانی عملیاتی تاماهاوک‌ها، معادل ورود واشنگتن به جنگ در مقیاسی بی‌سابقه تلقی خواهد شد. دیمیتری پسکوف، سخنگوی پوتین گفته است انتقال این سلاح‌ها «مرحله‌ای جدید از تشدید تنش» را رقم می‌زند. اما تا این لحظه، واکنش روسیه فراتر از هشدارهای لفظی نبوده است؛ همان‌گونه که در برابر حملات پهپادی اخیر اوکراین نیز اقدام متقابلی در سطح استراتژیک انجام نداد.

پرسش اصلی دقیقاً همین است. کارشناسان نظامی می‌گویند هیچ سلاح واحدی نمی‌تواند سرنوشت جنگ را دگرگون کند، اما تاماهاوک‌ها می‌توانند اقتصاد انرژی روسیه را به‌شدت تحت فشار بگذارند. حدود ۲۰ درصد تولید سوخت روسیه طی ماه‌های اخیر در نتیجهٔ حملات دقیق اوکراین از کار افتاده و تاماهاوک می‌تواند این روند را تسریع کند. کاهش درآمدهای نفتی و گازی، به‌ویژه در شرایط افت قیمت جهانی نفت، توان تأمین مالی ماشین جنگی روسیه را تضعیف خواهد کرد.

هزینهٔ هر موشک تاماهاوک حدود ۲.۲ میلیون دلار است و هر پرتابگر زمینی بیش از شش میلیون دلار قیمت دارد. ارتش آمریکا در برنامهٔ خرید سال‌های اخیر خود برای نیروی تفنگداران دریایی، حدود ۳۸ موشک را با میانگین همین قیمت تهیه کرده است. به‌طور کلی، نسبت میان پرتابگر و موشک حدود یک به ۲.۵ است. این یعنی هر آتشبار زمینی برای عملیاتی شدن، نیازمند سرمایه‌گذاری سنگینی است.

با وجود این، به‌گفتهٔ مقام‌های پنتاگون، ارسال محدود تعدادی از سامانه‌ها به اوکراین الزاماً نیازمند حضور مستقیم نیروهای آمریکایی نخواهد بود. آموزش و انتقال فناوری می‌تواند در خارج از خاک اوکراین انجام شود، همان‌طور که دربارهٔ جنگنده‌های اف-۱۶ و سامانه‌های پاتریوت انجام شد. در نتیجه، واشنگتن می‌تواند بدون عبور از خطوط قرمز رسمی خود، این اهرم را در اختیار کی‌یف بگذارد.

تاماهاوک؛ از سلاح جنگی تا ابزار دیپلماسی در سیاست ترامپ

در کی‌یف، زلنسکی امیدوار است حتی تهدید ارسال تاماهاوک، پوتین را به میز مذاکره بازگرداند. او به ترامپ یادآوری کرده که هرچه فشار نظامی بیشتر شود، احتمال صلح هم بالاتر می‌رود. در مقابل، کرملین معتقد است این سیاست‌ها عملاً مسیر گفت‌وگو را می‌بندند و ایالات متحده را به طرف جنگ تبدیل می‌کنند. اما در واشنگتن، نگاه متفاوتی حاکم است. نزدیکان ترامپ می‌گویند او در پی نابودی روسیه نیست، بلکه می‌خواهد از ترکیب تهدید و مذاکره برای رسیدن به توافقی استفاده کند که خطوط نبرد را تثبیت کرده و او را به عنوان «میانجی صلح» معرفی کند. خطوط کلی این طرح از تابستان تاکنون تغییر چندانی نکرده: جنگ در مرزهای فعلی منجمد می‌شود، روسیه کنترل عملی بر دستاوردهای خود را حفظ می‌کند، و در مقابل، اوکراین تضمین‌های امنیتی قوی از غرب می‌گیرد.

ترامپ در کنفرانس خبری اخیرش گفت: «اگر انعطاف نشان داده شود، شانس زیادی برای پایان جنگ داریم.» او تأکید کرد که فریب پوتین را نخواهد خورد، اما در عین حال گفت «صلح واقعی همیشه بهتر از پیروزی پرهزینه است.» در این میان، حملات پهپادی اوکراین به پالایشگاه‌های روسیه ادامه دارد و فشار اقتصادی بر مسکو در حال افزایش است. هم‌زمان، کنگره آمریکا نیز لایحه‌ای تازه برای تحریم صنایع انرژی روسیه در دست بررسی دارد که در صورت تصویب، دست رئیس‌جمهور را برای فشار مضاعف بازتر می‌کند.

در پایان، تاماهاوک بیش از آنکه صرفاً یک موشک باشد، اکنون به نماد سیاست خارجی ترامپ در برابر روسیه تبدیل شده است؛ سیاستی مبتنی بر نمایش قدرت، تهدید هوشمندانه و آمادگی برای معامله. هنوز روشن نیست که آیا این موشک‌ها واقعاً راهی اوکراین خواهند شد یا فقط ابزاری برای فشار بر مسکو باقی می‌مانند. اما آنچه مسلم است، حضور آن‌ها روی میز مذاکرات نشان می‌دهد مرز میان ابزار نظامی و اهرم دیپلماتیک تا چه اندازه باریک شده است.