اثر تغییر قاعده بازی در بورس

همشهری: به‌گفته کارشناسان، دامنه نوسان نامتقارن با تقویت جریان سوداگرانه تقاضا فقط شوکی مقطعی به بازار سهام وارد می‌کند

با دامنه‌دار شدن نزول شاخص‌های بورس موضوع نجات بورس و جلوگیری از نزول بیشتر بازار سهام اهمیت بیشتری پیدا کرده است. با تازه‌ترین تصمیم شورای بورس، یکی از مهم‌ترین مولفه‌های سرمایه‌گذاری برای سهامداران برای ششمین بار در ۱۵سال گذشته تغییر کرد تا شاید از این طریق جلوی نزول بورس گرفته شود. با این حال کارشناسان بر این باورند چنین تصمیم‌هایی صرفا می‌تواند یک شوک مقطعی به بازار وارد کند.

با نظر شورای بورس قرار است دامنه نوسان قیمت سهام از شنبه ۲۵بهمن در بورس تغییر کند.

سابقه تغییر دامنه نوسان

از سال۱۳۸۴ تاکنون دامنه نوسان قیمت سهام در بورس ۵بار تغییرکرده است.در ابتدای دهه ۸۰دامنه نوسان قیمت سهام شرکت‌های بورس۲درصد بود، اما در سال۸۴ به ۳درصد افزایش یافت. روند افزایش دامنه نوسان بعد از سال۸۴ و نزول سنگین بورس بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری شتاب بیشتری گرفت و در طول سال‌های نیمه دوم دهه۸۰ خورشیدی دامنه نوسان قیمت سهام به‌ترتیب به ۵/۳، ۴، ۵/۴ و ۵درصد رسید.

بازخوانی تجربه دامنه نوسان غیرمتقارن

در میانه این تغییرات اعمال شده در دامنه نوسان، پیش‌تر یک‌بار شاهد اعمال دامنه نوسان غیرمتقارن در بورس بوده‌ایم. بعد از برگزاری نهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری در سال۱۳۸۴ شاخص بورس تهران با افت سنگینی مواجه و موجب شد تا مقامات وقت بازار سرمایه تصمیم بگیرند برای نخستین بار از دامنه نوسان نامتقارن در بازار سرمایه استفاده کنند.

در آن زمان دامنه نوسان قیمت سهام برخی از شرکت‌ها به مثبت ۱۲.۵درصد و منفی ۲درصد تغییر کرد تا شاید جلوی نزول سنگین بورس گرفته شود اما این اقدام به سفته بازی در بورس دامن زد؛ چنان‌که بعد از چند روز صعود، صف‌های سنگینی برای فروش سهام شرکت‌ها ایجاد شد و بساط دامنه نوسان نامتقارن را در بازار سرمایه برچید. با وجود تجربه شکست خورده دهه ۸۰شورای بورس شنبه شب، بار دیگر به اعمال دامنه نوسان متقارن در بورس رأی داد.

تصمیم چالش برانگیز

از جنبه اجرایی موضوع دامنه نوسان همواره موضوعی چالش بر انگیز در بازار سرمایه بوده؛ زیرا اغلب تحلیلگران کهنه کار بازار سرمایه نه تنها اعتقادی به دامنه نوسان و حجم مبنا در شرایط صعودی و نزولی بازار سهام ندارند، بلکه بر این باورند که یکی از دلایلی که بازار سهام ایران در دوره‌های بلندمدت دچار صعود‌ها و نزول‌های افراطی و فرسایشی می‌شود وجود دامنه نوسان است.

به زعم آنان، همچنین یکی از علل بروز پدیده صف‌نشینی و غلبه هیجان بر تحلیل در بازار سهام، وجود دامنه نوسان قیمت است و در نتیجه برای ایجاد تعادل در بورس دامنه‌نوسان یا باید حذف شود یا افزایش یابد. موضوعی که در طول سال‌های گذشته همواره با مقاومت مقامات ارشد بازار سرمایه مواجه شده، حالا اما مقامات بازار سرمایه تحت‌تأثیر فشار‌هایی عمدتا سیاسی و اجتماعی، تصمیم گرفته‌اند تا تغییراتی در دامنه نوسان قیمت سهام شرکت‌ها به روش نامتقارن ایجاد کنند،

اما نه به این دلیل که بر کارایی بازار سهام اضافه کنند، بلکه احتمالا به این علت که با ایجاد شوک‌های مقطعی جلوی نزول بیشتر را بگیرند یا فرصت خروج برای غیرحرفه‌ای‌ها را فراهم کنند؛ زیرا با استفاده از مقررات جدید، میزان نوسان قیمت سهام شرکت‌های بورس در زمان رشد بیشتر از زمان نزول است و همین عامل موجب می‌شود از نزول بیشتر شاخص‌ها جلوگیری شود. به باور کارشناسان؛ مقررات جدید با تقویت جریان سوداگرانه تقاضا، فقط شوکی مقطعی به بورس وارد خواهد کرد. یعنی احتمالا همان اتفاق دهه80 باردیگر تجربه خواهد شد.

مزایا و معایب تغییرات دامنه نوسان

در طول سال‌های گذشته چالش‌های زیادی در حوزه سیاستگذاری دامنه نوسان وجود داشته، برخی پژوهشگران بر اجرای حد نوسان سهام تأکید دارند، اما برخی دیگر به آثار منفی آن اشاره می‌کنند. با وجود این، در اغلب کشورها در طول زمان و با رشد بازارهای مالی دامنه نوسان قیمت سهام افزایش‌ یافته است. به‌طور کلی، اعمال دامنه مجاز نوسان روزانه، فواید و مضراتی دارد.

از فواید آن می‌توان به کاهش تلاطم بازار، محافظت از سرمایه‌گذاران، جلوگیری از بروز بحران‌های مالی، حفظ بازار و کاهش دستکاری قیمت اشاره کرد. همچنین تأخیر در کشف قیمت، عکس‌العمل بیش از اندازه، دخالت در معاملات، کاهش نوسان‌ها و اثر ربایشی از مضرات اعمال دامنه نوسان مجاز نرمال به شمار می‌روند.اگرچه دامنه نوسان در ابعاد مختلفی در بازارهای سهام دنیا به‌کار گرفته می‌شود، اما محدوده این دامنه نوسان در اغلب کشور‌ها یا بسیار بالاتر از ایران بوده، یا درحال افزایش و بین 20تا 60درصد است.

حتی در بسیاری ازکشورها که بازارهای سهام توسعه یافته‌تری دارند مانند آلمان و آمریکا دامنه نوسان تا حدود زیادی حذف شده و فقط در موارد خاصی از دامنه‌های نوسان 50درصدی در مواقع اضطراری استفاده می‌شود.به‌طور مثال، در فرانسه دامنه نوسان در محدوده 10تا 20، ژاپن10تا 60، مالزی 30، بلژیک، آرژانتین، مکزیک، اکوادور، فنلاند، هند، پرتغال و بسیاری دیگر از کشور‌ها بین10تا 15درصد است یا حتی کشور‌هایی مانند ایرلند، برزیل و یونان با روش‌هایی درحال حذف دامنه نوسان هستند و درتلاشند از دامنه نوسان، عمدتا در مواقع اضطراری با دامنه‌های بالا استفاده کنند.

کارشناسان چه می‌گویند؟

کارشناسان می‌گویند: اگرچه احتمالا اعمال قاعده بازی تازه در کوتاه‌مدت به بازار شوک مثبت وارد می‌کند، اما نمی‌تواند تصمیمی زیرساختی برای بازار سرمایه تلقی شود. نیما آزادی، تحلیلگر بازار سرمایه ضمن بازخوانی تجربه گذشته در این‌باره نوشت: در دهه80 اعمال دامنه نوسان نامتقارن در طول 3 روز صف‌های سنگینی برای خرید سهام ایجاد کرده، اما از روز سوم به بعد قیمت سهام شرکت‌ها که تا 40درصد رشد کرده بود با نزول سنگین مواجه شدند و خریداران اصطلاحا سهام شرکت‌ها را خالی کردند.

در آن دوره ماه‌ها گذشت و صف‌های فروش سهام این شرکت‌ها از بین نرفت در نتیجه قانون‌گذاران مجبور شدند قانون جدیدی به نام گره معاملاتی اختراع کنند که این قانون هم از کارایی لازم برخوردار نبود. به‌گفته آزادی، این مدل تصمیمات برای کوتاه‌مدت قطعاً شوک ایجاد می‌کند، اما بازار سهام نیازمند تصمیمات اصولی و منطقی برای میان‌مدت است.

علی سعدوندی، کارشناس اقتصادی هم در این‌باره نوشت: بازی با دامنه نوسان و حجم مبنا راهکار مؤثری نیست. اگر فقط 4 هفته شاخص کل بورس تا منفی 2درصد نزول پیدا کند مقدار شاخص به 800هزار واحد خواهد رسید. به‌گفته او، اگر حجم مبنا هم کاهش پیدا کند نقدشوندگی بازار به محاق می‌رود و بازار به نابازار تبدیل می‌شود؛ بنابراین راه‌حل مؤثر این است که دامنه نوسان بورس برداشته شود.

اما بهروز زندی‌فر، کارشناس بازار سرمایه برخلاف منتقدان معتقد است؛ ایجاد تغییرات در دامنه نوسان همراه با افزایش اعتبار و نیز جذابیت در قیمت‌ها سبب حرکت بازار به سمت مثبت می‌شوند. او با مثبت دانستن برایند تصمیم اخیر شورای بورس گفت: به‌طور قطع این تصمیم بازار را به سمت مثبت هدایت خواهد کرد.

امیر سیدی، مدیرعامل کارگزاری امین سهم هم با بیان اینکه بازار بدون دامنه و حجم مبنا ایده‌آل است گفت:حال که به هر دلیلی این حذف دامنه نوسان ممکن نیست می‌توان گفت؛ تغییرات جدید بازار را به نفع نگهداری سهام دچار مزیت می‌کند، دامنه نوسان متقارن به نفع کسی که دنبال‌کننده روند صفوف خرید یا فر‌وش است پیش می‌رود.او تأکید کرد: تغییرات فعلی دامنه نوسان نقد شوندگی بازار را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد ولی از طرف دیگر صبر کردن در بازار را راحت‌تر می‌کند.

تغییرات جدید دامنه نوسان

محمدعلی دهقان، رئیس سازمان بورس با اشاره به اینکه از شنبه آینده دامنه نوسان جدید بورس مثبت 6درصد تا منفی 2درصد خواهد بود. اعلام کرده است: «قاعده جدید به این دلیل اعمال می‌شود که سرمایه‌گذاران فرصت بیشتری برای بررسی و تحلیل وضعیت سهام خود داشته باشند.» اما به باور اغلب کارشناسان؛ واضح است که تصمیم جدید شورای بورس برای به کارگیری دامنه نوسان نامتقارن با هدف جلوگیری از نزول بازار سهام اتخاذ شده، نزولی که ظرف چند‌ماه گذشته زمینه بروز اعتراض‌های اجتماعی را فراهم کرده است.

چنان‌که سایر مصوبات شورای بورس هم این موضوع را تأیید می‌کند. رئیس سازمان بورس اعلام کرده است: «شورای بورس به هیأت مدیره سازمان بورس مجوز داده تا حجم مبنا را هم متناسب با شرایط بازار تغییر دهد.» هنوز مشخص نیست آیا سازمان بورس تصمیمی برای تغییر حجم مبنا دارد یا خیر؟ اما مروری بر نظرات کارشناسان نشان می‌دهد اغلب آنان بر این باورند که قاعده حجم مبنا باید حذف شود.