جهان، پس از مدت‌ها یک خبر خوب از ایران شنید

روزنامه ایران: ‌برای نخستین بار در جهان، ⁧ یوزپلنگ آسیایی⁩ در شرایط نیمه اسارت موفق به زایمان شد.

همه چشم‌ها به توران خیره شد. توله‌های «ایران» متولد شدند و فیروز و ایران محیط زیست کشور را صاحب نخستین یوزهای متولد شده در پروژه تکثیر یوز در اسارت کردند.

این جشن تولد نتیجه ۸ سال تلاش، تجربه و خطای کارشناسان ایرانی برای ذخیره ژن یوزپلنگ ایرانی در آستانه‌ انقراض -سومین گربه سان کشور پس از ببر و شیر- است. به گفته حسن اکبری، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اگر «ایران» به سلامت بارش را زمین بگذارد، دنیا شاهد نخستین بارداری موفق یوزآسیایی در اسارت است.

پروژه تکثیر یوز ایرانی با دلبر و کوشکی آغاز شد. معصومه ابتکار، رئیس وقت سازمان حفاظت محیط زیست کوشکی، یوز نر را در میان اعتراض بسیاری از فعالان محیط زیست به پردیسان آورد. دلبر ماده یوز سمنانی نیز از یک قفس به تهران آورده شد.

آنها با این وصلت می‌خواستند نسل در معرض انقراض یوز ایرانی را در حصار فنس‌های پردیسان نجات دهند. یوز در جغرافیای آسیا منقرض شده است و آخرین بازمانده‌های این گربه سان به ایران محدود می‌شود. امنیت از زیستگاه یوزها با معدنکاوی و جاده‌سازی رخت بربسته است و پردیسانی‌ها احیای در اسارت را تنها راهی می‌دانستند که می‌تواند ژن یوزپلنگ را از سرنوشتی که پایان حضور شیر و ببر در ایران را رقم زد، برهاند. پس از انتقال دو یوز، اخبار ضد ونقیض از جفت‌گیری کوشکی و دلبر به بیرون از فنس‌های پردیسان درز کرد اما هیچ تصویری نبود. پردیسانی‌ها بعد از آن هم پرونده را با اعلام سقط جنین دلبر به‌دلیل عفونت بایگانی کردند.

لقاح مصنوعی هم اجاق کور زندگی این دو را روشن نکرد. در میانه راه یوز ماده دیگری هم به قصه وارد شد. یوزی که حضورش چون دو یوز دیگر نتیجه شکار غیرمجاز بود. محیط زیستی‌ها اسمش را «ایران» گذاشتند. ایران قرار شد هووی دلبر شود تا شاید از رهگذر این دل شکستگی، نسل یوز ایرانی از لبه پرتگاه انقراض نجات یابد. پردیسانی‌ها دلبر را کنار زدند. بین کوشکی و ایران هم اتفاقی نیفتاد.

بسیاری آن را نتیجه استرس شهرنشینی بین دو بزرگراه تهران دانستند. پردیسانی‌ها به یکباره و دور از چشم رسانه‌ها تصمیم گرفتند منزل عروس جدید را از پردیسان به توران در سمنان برگردانند! دارت‌های بیهوشی به سمت ایران و کوشکی نشانه رفت. عروس از هوش رفت اما کوشکی کوتاه نیامد! خبر که به رسانه‌ها رسید منابعی از داخل سازمان از زدن چهار دارت بیهوشی به کوشکی خبر دادند، اما روابط عمومی اعلام کرد که تنها دوبار به یوز نر دارت زده شده است. دامپزشکان احتمال سکته داماد را دادند.

فیلم‌های منتشر شده نشان از بی‌تابی کوشکی بعد از زدن دارت داشت. حیوان خودش را به در و دیوار قفس می‌زد اما بیهوش نشد. عروس اما با دارت بیهوشی از هوش رفت تا در جعبه‌ای قرار بگیرد و با وانت به سمنان برود. آن جعبه غیراصولی و وانت آبی هم به اعتراض خبرنگاران منجر شد. کوشکی ۱۲ ساله پیرتر از آن بود که بتواند اجاق احیای نسل در حال انقراض یوز را روشن کند. ایران و دلبر ساکن توران سمنان شدند. بنابراین مسئولان محیط زیست به سمت زنده‌گیری یوز نر از طبیعت رفتند و قرعه به‌ نام «فیروز» افتاد. این زنده‌گیری هم با واکنش تند برخی از فعالان و کارشناسان رو به رو شد. در میان بیم و امید‌‌ها و حرف و حدیث‌ها فیروز و ایران هفتم بهمن ماه سال گذشته جفت‌گیری کردند.

فیروز کنار می‌رود؟

در میان شادی فعالان و کارشناسان برای تولد توله‌های ایران، خبر جایگزینی فیروز با فراز، یوز جوان‌تر برای ادامه تکثیر یوز ایرانی به گوش می‌رسد. کارشناسان این انتخاب و جایگزینی را برای تنوع ژنتیکی یوزهای تکثیر شده در اسارت لازم می‌دانند. از سوی دیگر اعتقاد دارند فیروز به‌راحتی می‌تواند دوباره به طبیعت برگردد و زندگی خود را خارج از قفس‌های محیط زیست ادامه دهد.

آیا تنها ۱۲ یوزپلنگ در ایران وجود دارد؟

معاون سازمان محیط‌ زیست کمتر از 3 ماه پیش، وضعیت یوزپلنگ‌های ایران را فوق بحرانی اعلام کرده و گفت تعداد کل یوزپلنگ‌ها به 12 قلاده رسیده که تنها سه قلاده از آنها ماده بالغ هستند. اما آیا این آمار صحیح است و تنها 12 یوزپلنگ در ایران وجود دارد؟ «علیرضا جورابچیان» بنیانگذار پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی و به‌عنوان کارکشته‌ترین فرد در حوزه پژوهش و مطالعات مرتبط با یوزها، از انتشار این آمار اظهار تعجب کرده و به «ایران» می‌گوید: آمار ارائه شده اخیر درباره تعداد یوزهای شناسایی شده در ایران، با وضعیت موجود مطابقت نمی‌کند؛ چرا که تمامی یوزها دارای شناسنامه بوده و کاملاً شناخته شده هستند؛ بنابراین آمار موجود در کشور قطعاً بیشتر از میزان اعلام شده است.

این مدیر بازنشسته سازمان حفاظت محیط‌ زیست، در توضیح بیشتر به «ایران» می‌گوید: با توجه به سابقه 20 سال پژوهش در خصوص یوزپلنگ‌ها، به طور قاطع اعلام می‌کنم که این آمار صحیح نیست. در حال حاضر زیستگاه‌های متنوعی از یوزها در ایران وجود دارد که هنوز بسیاری از آنها به طور کامل بررسی و شناسایی نشده است. چرا که بررسی این زیستگاه‌ها، کار ساده‌ای نبوده و بسیار سخت و دشوار است. اگر این آمار صحیح است باید علل و عوامل این کاهش هر چه سریع‌تر بررسی شود. چرا باید به طور مداوم در اخبار بشنویم آمار یوزها کمتر و کمتر شده است؟ به چه دلیل؟ باید مشخص شود مطالعات زیستگاهی در کدام مناطق انجام شده است؟ چه تعدادی به زیستگاه‌ها رفته و برای این آمار وقت گذاشته اند؟

جورابچیان می‌افزاید: بررسی زیستگاه‌های یوزپلنگ‌ها، کار ساده‌ای نیست. بنابراین نمی‌توان آمار دقیقی نیز ارائه داد. اما اگر وجود تنها 12 یوز در ایران صحیح باشد، سازمان محافظت از محیط‌ زیست باید پاسخگو باشد. چرا باید تعداد یوزپلنگ‌ها در یک دهه اخیر از 100 قلاده به 12 قلاده رسیده باشد؟وی تصریح می‌کند: بین سال‌های 92-91 به‌عنوان مدیر و بنیانگذار پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، در جریان کارهای مربوط به یوزها بوده و همان زمان نیز حداقل جمعیت یوزپلنگ‌ها، بالای 100 قلاده برآورد شده بود. مدارک و مستندات بسیاری نیز در این خصوص وجود دارد و تمامی آنها به دنیا مخابره شده است. حال چطور ممکن است کمتر از یک دهه بعد، جمعیت یوزپلنگ‌ها تا این میزان کاهش پیدا کند؟

به گفته بنیانگذار پروژه بین‌المللی یوزپلنگ آسیایی، یکی از دلایل این امر به جابه‌جایی زیستگاه‌های یوزپلنگ‌ها و نقل مکان به مناطق دیگر بازمی گردد. یوزپلنگ، حیوانی بسیار ترسو است و به محض ناامن شدن محیط، زیستگاه خود را ترک کرده و زیستگاهی دنج و خلوت برای زندگی انتخاب می‌کند. همچنین زیستگاه‌های آنها در مکان‌های صعب‌العبور، سخت و شکننده قرار دارد که با پایش سطحی به هیچ وجه نمی‌توان به این مکان‌ها رخنه کرد.

«جورابچیان» مهم‌ترین راهکار برای رفع تهدیدها را حفاظت از زیستگاه‌های یوزپلنگ‌ها قلمداد کرده و می‌گوید: برای رسیدن به این هدف، باید محیط بان‌ها توسط کارشناسان آگاه، آموزش‌های لازم را دیده و با وجود داشتن شرایط ذاتی، از زیستگاه‌های این دسته از حیوانات محافظت کنند. اما مهم‌ترین نکته آن است که مسئولان برای حفاظت بهتر از زیستگاه‌های یوزها، باید از امکانات موجود استفاده کرده و از مأموران تحت امر خود بخوبی استفاده کنند. در این صورت بخش زیادی از تهدیدها برای زیستگاه‌های یوزها رفع خواهد شد؛ چرا که نه شکارچی دیگر می‌تواند وارد منطقه شود و نه دامدار می‌تواند وارد زیستگاه‌های یوزپلنگ‌ها شود.

در همین حال «نیره پورمولایی» مدیرکل محیط‌ زیست استان یزد، درباره صحیح بودن آمار منتشر شده از یوزها در کشور به «ایران» می‌گوید: در این خصوص نمی‌توان اظهارنظری کرد؛ زیرا این آمار توسط سازمان محیط‌ زیست از کل کشور جمع‌آوری و منتشر شده است.وی می‌افزاید: از سال 1394 تاکنون، مطالعه جدیدی برای رصد و پایش وضعیت گونه در استان یزد انجام نشده است. لیکن گزارشات مأموران اجرایی حفاظت محیط‌ زیست استان یزد، حاکی از کاهش مشاهدات یوز است. به طوری که از فروردین 1394 تا دی 1400، مجموعاً در 36 مورد حضور یوز به‌صورت مشاهده مستقیم و نمایه‌های آن (ردپا و سرگین) ثبت شده که مربوط به 5 یوز نر به نام‌های ارسلان، اردلان، اردوان، هومینو و آرش است.

پورمولایی تصریح می‌کند: در گذشته یوزپلنگ در مناطق بیابانی استان نظیر مناطق حفاظت شده کالمند بهادران مهریز، پارک ملی و منطقه حفاظت شده سیاهکوه و... زندگی می‌کردند؛ اما با افزایش فعالیت‌های معدنی، احداث جاده‌ها، خشکسالی‌های پی در پی و کاهش طعمه‌های یوزپلنگ، جمعیت این گونه با تهدید مواجه شده و طی چند دهه اخیر نیز کاهش قابل توجهی یافت.

به گفته این مقام مسئول، برای رفع تهدیدها باید سطح حفاظتی زیستگاه‌های آزاد کریدور‌های زیستی یوز را ارتقا داده و آموزش جوامع محلی و فرهنگ‌سازی را در صدر امور قرار دهیم. او می‌گوید: «همچنین جاده‌های داخل زیستگاه‌های یوز را ایمن‌سازی کرده و با کنترل سگ‌های گله با استفاده از تجربیات کشورهای موفق نظیر کنیا، به احیای جمعیت گونه از طریق تکثیر نیمه طبیعی اقدام کنیم.»

خبر خوب «ایران» سه قلو زایید

یوزپلنگ آسیایی⁩ در شرایط نیمه اسارت موفق به زایمان شد. یوزپلنگ چهار ساله به نام «⁧ ایران⁩» که در پارک ملی توران نگهداری می شود، توانست سه توله یوز به دنیا بیاورد.

تصویری از توله‌های تازه متولد شده «ایران»