وقتی هندوانه در میان میوه‌ها مظلوم واقع می‌شود

اعتماد نوشت: غالبا گفته می‌شود که تولید هندوانه نیازمند مصرف زیاد آب و صادرات آن، همان صادرات آب است، آن هم آب فراوان که با این وضعیت بی‌رمق منابع آب کشور و بروز خشکسالی‌ها، کار درستی محسوب نمی‌شود.

بد نیست ابتدا به چند داده کشوری در خصوص هندوانه اشاره شود. سطح کشت هندوانه در کشور ما حدود 85 هزار هکتار است که از این اراضی، سالانه 3/3 میلیون تن با متوسط عملکرد حدود 38 تن در هکتار هندوانه برداشت می‌شود. نکته قابل‌ توجه، کشت دیم این محصول در برخی نواحی کشور مانند آذربایجان شرقی و غربی، قزوین، خراسان شمالی و جنوبی و گیلان است که سطح آن جمعا حدود 6 هزار هکتار بوده و از آن حدود 88 هزار تن محصول با عملکرد نزدیک به 15 تن در هکتار برداشت می‌شود.

با احتساب قیمت عمده‌فروشی یک کیلو هندوانه در مردادماه 1401 برابر 35000 ریال، ارزش اقتصادی کل تولید هندوانه (آبی) کشور معادل 115 هزار میلیارد ریال برآورد می‌شود. به‌ دلیل وجود بازارهای صادراتی در همسایگی ایران، مانند کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس و دریای عمان، روسیه، عراق، ترکیه و کشورهای آسیای میانه، محصول هندوانه کشور ما ارزش صادراتی مناسبی دارد به‌گونه‌ای که طی سال 1400 حدود 900 هزار تن هندوانه به ارزش 208 میلیون دلار به 43 کشور جهان صادر شده است.

نیاز خالص آبیاری هندوانه و مقایسه آن با تعدادی از محصولات کشاورزی

نیاز خالص آبیاری هندوانه حداقل 3200 و حداکثر 6170 مترمکعب در هکتار است که نسبت به سایر محصولات زراعی، مقدار زیادی نبوده و تقریبا مشابه سایر محصولات است. حتی نیاز آبیاری محصولاتی مانند گوجه‌فرنگی و سیب در همه دشت‌های منتخب بیش از هندوانه است.در مقایسه با گندم پاییزه، نیاز آبیاری هندوانه تا 80 درصد بیشتر است که بخشی از آن مربوط به تامین نیاز آبی گندم پاییزه از طریق بارندگی در فصول زمستان و اوایل بهار است که موجب کاهش نیاز آبیاری آن می‌شود. متوسط نیاز خالص آبیاری هندوانه در این دشت‌ها برابر 4386 مترمکعب در هکتار است که از متوسط نیاز سیب، گوجه‌فرنگی و سبزیجات کمتر و تقریبا مشابه سیب‌زمینی است. به ‌این‌ترتیب از نظر نیاز خالص آبیاری، گفتمان غالب مبنی بر مصرف بالای آب در کشت هندوانه صحت ندارد. مصرف آب هندوانه، نظیر تعدادی از سایر محصولات متداول کشت و حتی گاه کمتر از آن است.

نیاز آبیاری خالص برای تولید یک کیلوگرم هندوانه در مقایسه با سایر محصولات

اگر محصولی آبدار باشد، لزوما به معنی نیاز آبی بالای آن نیست. محصولی که تولید نهایی آن خشک است (مانند غلات و حبوبات)، به معنی این ‌است که کم و بیش همه آب مصرفی آن صرف تبخیر و تعرق شده و به هوا رفته و تناژ محصول تولیدی، تنها ماده خشک را شامل می‌شود.در حالی که در محصول آبدار مانند هندوانه، خربزه و گوجه‌فرنگی، بخشی از آب مصرفی در محصول تولیدی جمع می‌شود که هر چند مقدار آن نسبت به مقدار آب مصرفی ناچیز است؛ ولی در تناژ تولید محصول، اثر زیادی داشته و از نظر فروش محصول، مقداری از آب مصرفی، به قیمت محصول به فروش می‌رسد. متوسط عملکرد در واحد سطح هندوانه و سایر محصولات مورد بررسی در استان‌های مختلف در جدول2 نشان داده شده است.