برفک دهان؛ علائم، علل و راه‌های درمان

برفک دهان یکی از عفونت‌های شایع دهانی است که به شکل لکه‌های سفید یا کرمی‌رنگ روی زبان و مخاط دهان دیده می‌شود. این مشکل در بیشتر موارد ناشی از رشد قارچ کاندیدا است و می‌تواند در کودکان، بزرگسالان و افراد با سیستم ایمنی ضعیف بروز کند و مشکلاتی را به دنبال داشته باشد. در این شرایط مراجعه به متخصص بیماری‌های دهان ضروری است. در این مطلب ابتدا با علائم و دلایل بروز برفک دهان آشنا می‌شویم، سپس روش‌های تشخیص، درمان‌های پزشکی و خانگی را بررسی می‌کنیم.

برفک دهان چیست؟

برفک دهان یا کاندیدیازیس دهانی یک عفونت قارچی است که به دلیل رشد بیش‌ازحد قارچ کاندیدا در مخاط دهان ایجاد می‌شود. این قارچ به‌طور طبیعی در دهان همه افراد وجود دارد، اما وقتی تعادل میکروب‌های دهان به هم بخورد (مثلاً به دلیل مصرف آنتی‌بیوتیک، ضعف سیستم ایمنی یا استفاده طولانی از برخی داروها) شروع به تکثیر غیرطبیعی می‌کند و لکه‌های سفید و کرمی‌رنگ روی زبان، لثه یا داخل گونه‌ها به‌وجود می‌آید. این بیماری می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما بیشتر در نوزادان، سالمندان، بیماران مبتلا به دیابت یا افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند دیده می‌شود.

انواع برفک دهان چیست؟

برفک دهان می‌تواند به شکل‌های مختلفی ظاهر شود و شدت و علائم آن بسته به نوع بیماری متفاوت است. شناخت انواع برفک دهان به تشخیص بهتر و انتخاب روش درمان کمک می‌کند. از جمله رایج‌ترین انواع برفک دهان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• برفک شبه‌غشایی: شایع‌ترین نوع، همراه با لکه‌های سفید یا کرمی‌رنگ روی زبان و مخاط دهان.
• برفک قرمز یا آتروفیک: باعث قرمزی، سوزش و التهاب در دهان می‌شود، معمولاً بعد از مصرف آنتی‌بیوتیک دیده می‌شود.
• برفک هیپرپلاستیک: نوع مزمن با لکه‌های سفید ضخیم که به‌سختی پاک می‌شوند.
• برفک مرتبط با پروتز دندان: معمولاً زیر دندان‌های مصنوعی ایجاد می‌شود و با قرمزی و التهاب همراه است.
• برفک دهانی در نوزادان: لکه‌های سفید روی زبان و داخل دهان که ممکن است با بی‌قراری و امتناع از شیر خوردن همراه باشد.

علائم برفک دهان چیست؟

برفک دهان معمولاً با لکه‌های سفید مشخص می‌شود، اما بسته به شدت بیماری می‌تواند نشانه‌های دیگری هم داشته باشد. این علائم در کودکان، بزرگسالان و افراد با سیستم ایمنی ضعیف شدت متفاوتی دارند.

مهم‌ترین علائم برفک دهان:

• لکه‌های سفید یا کرمی‌رنگ روی زبان، لثه، سقف دهان یا داخل گونه‌ها
• احساس درد یا سوزش در دهان
• خونریزی خفیف در صورت برداشتن یا خراش دادن لکه‌ها
• طعم ناخوشایند یا تغییر مزه دهان
• خشکی دهان یا ترک‌خوردگی گوشه لب‌ها
• مشکل در غذا خوردن یا بلع
• در نوزادان: بی‌قراری، امتناع از شیر خوردن و لکه‌های سفید روی زبان و دهان

علل و عوامل خطر برفک دهان

برفک دهان زمانی رخ می‌دهد که تعادل طبیعی میکروب‌های دهان به هم بخورد و قارچ کاندیدا بیش‌ازحد رشد کند. برخی شرایط و عادت‌ها احتمال ابتلا به این مشکل را بیشتر می‌کنند.

مهم‌ترین علل و عوامل خطر  برفک دهان عبارت‌اند از:

• ضعف سیستم ایمنی (مانند بیماران مبتلا به HIV یا سرطان)
• دیابت کنترل‌نشده
• مصرف طولانی‌مدت آنتی‌بیوتیک‌ها یا داروهای کورتونی (استنشاقی یا خوراکی)
• استفاده از دندان مصنوعی یا پروتز نامناسب
• خشکی دهان یا کاهش ترشح بزاق
• تغذیه نامناسب و مصرف زیاد قند و شیرینی
• سیگار کشیدن و مصرف الکل
• نوزادان و سالمندان به دلیل حساسیت بیشتر

راه‌های درمان برفک دهان چیست؟

درمان برفک دهان بر اساس شدت علائم، سن بیمار و شرایط زمینه‌ای او انتخاب می‌شود. روش‌های درمانی شامل موارد زیر هستند:

۱. داروهای ضدقارچ موضعی

اولین خط درمان برفک دهان، استفاده از داروهای ضدقارچ موضعی مانند ژل، قطره یا دهان‌شویه است. این داروها مستقیماً روی ضایعات قارچی اثر می‌گذارند و معمولاً طی چند روز علائم را برطرف می‌کنند. مصرف منظم و کامل دارو طبق دستور پزشک اهمیت زیادی دارد تا از بازگشت عفونت جلوگیری شود.

۲. داروهای ضدقارچ خوراکی

در موارد شدید یا زمانی که برفک دهان به درمان‌های موضعی پاسخ نمی‌دهد، پزشک داروهای خوراکی ضدقارچ مانند کپسول یا قرص تجویز می‌کند. این داروها در جریان خون پخش شده و قارچ را در کل بدن کنترل می‌کنند. مصرف این داروها به‌ویژه برای بیماران با سیستم ایمنی ضعیف ضروری است.

۳. تنظیم یا تغییر داروهای زمینه‌ای

برخی داروها مثل آنتی‌بیوتیک‌ها یا کورتون‌های استنشاقی می‌توانند زمینه رشد قارچ را فراهم کنند. پزشک ممکن است در صورت نیاز دوز این داروها را تغییر دهد یا جایگزین مناسب‌تری تجویز کند تا خطر بروز یا عود برفک دهان کاهش یابد.

۴. درمان مشکلات زمینه‌ای

بیماری‌هایی مثل دیابت کنترل‌نشده یا ضعف سیستم ایمنی باعث افزایش احتمال ابتلا به برفک می‌شوند. بنابراین درمان یا کنترل این بیماری‌ها نقش مهمی در بهبود و پیشگیری دارد. مثلاً در بیماران دیابتی، تنظیم قند خون می‌تواند تا حد زیادی از عود برفک جلوگیری کند.

۵. رعایت بهداشت دهان و دندان

رعایت اصول بهداشت دهان یکی از مهم‌ترین اقدامات کمکی در درمان و پیشگیری است. مسواک زدن منظم، استفاده درست از نخ دندان، شست‌وشوی دهان پس از مصرف داروهای استنشاقی و ضدعفونی کردن پروتزهای دندانی می‌تواند از رشد قارچ جلوگیری کند.

۶. درمان برفک دهان در نوزادان

نوزادان بیشتر در معرض برفک دهان هستند و درمان آن‌ها باید با داروهای ضدقارچ مخصوص کودکان انجام شود. علاوه بر مصرف قطره یا ژل ضدقارچ، ضدعفونی کردن پستانک و وسایل تغذیه اهمیت زیادی دارد تا عفونت دوباره به دهان کودک منتقل نشود.

درمان‌های خانگی و مراقبت‌های کمکی برفک دهان

علاوه بر درمان‌های دارویی، برخی روش‌های خانگی و تغییر سبک زندگی می‌توانند به کاهش علائم و پیشگیری از عود برفک دهان کمک کنند. این روش‌ها جایگزین دارو نیستند، اما به‌عنوان درمان کمکی مؤثر عمل می‌کنند.

۱. شست‌وشوی دهان با آب‌نمک

قرقره کردن آب ولرم و نمک چند بار در روز می‌تواند التهاب و سوزش دهان را کاهش دهد و محیط دهان را برای رشد قارچ نامناسب کند.

۲. مصرف ماست پروبیوتیک

پروبیوتیک‌ها با تقویت باکتری‌های مفید دهان و روده، به کنترل رشد قارچ کمک می‌کنند. مصرف روزانه ماست پروبیوتیک یا مکمل‌های پروبیوتیک می‌تواند اثر حمایتی داشته باشد.

۳. کاهش مصرف قند و شیرینی

قند و کربوهیدرات‌ها غذای اصلی قارچ کاندیدا هستند. محدود کردن مصرف شیرینی‌ها و نوشیدنی‌های قندی می‌تواند روند بهبود را سرعت بخشد و از عود مجدد جلوگیری کند.

۴. حفظ رطوبت دهان

خشکی دهان محیطی مناسب برای رشد قارچ ایجاد می‌کند. نوشیدن آب کافی، جویدن آدامس بدون قند یا استفاده از بزاق مصنوعی (در صورت نیاز) به مرطوب نگه داشتن دهان کمک می‌کند.

۵. ضدعفونی کردن پروتزهای دندانی

افرادی که از دندان مصنوعی استفاده می‌کنند باید آن را روزانه تمیز و ضدعفونی کنند. استفاده مداوم و بدون نظافت پروتز یکی از علل شایع عود برفک دهان است.

۶. ترک سیگار و کاهش مصرف الکل

سیگار و الکل با تضعیف سیستم ایمنی و تغییر محیط دهان، احتمال رشد قارچ را بیشتر می‌کنند. کنار گذاشتن این عادات به درمان و پیشگیری کمک بزرگی می‌کند.

جمع‌بندی

برفک دهان یک عفونت قارچی شایع است که به دلیل رشد بیش‌ازحد قارچ کاندیدا در دهان ایجاد می‌شود و می‌تواند در هر سنی بروز کند. این بیماری معمولاً با لکه‌های سفید یا کرمی‌رنگ روی زبان و مخاط دهان مشخص می‌شود و ممکن است با درد، سوزش یا مشکل در بلع همراه باشد.

درمان این عارضه اغلب ساده است و با داروهای ضدقارچ، رعایت بهداشت دهان و تغییر عادات روزمره قابل کنترل می‌باشد. همچنین روش‌های خانگی مانند شست‌وشوی دهان با آب‌نمک و مصرف ماست پروبیوتیک می‌توانند روند بهبود را تسریع کنند.