شایعه‌ای درباره داماد قرائتی و یک کارتل خیلی ثروتمند

هفت صبح-مهدی خاکی فیروز: عروس و داماد جوان در یکی از بازارهای شلوغ لوازم خانگی قدم می‌زنند. قیمت‌ها بالاتر از انتظارشان است و کیفیت بسیاری از کالاها رضایت کامل خریدار را جلب نمی‌کند. فروشندگان با روی خوش پاسخ می‌دهند، اما از تخفیف‌های چشمگیر خبری نیست. زوج جوان میان پاساژها و ویترین‌ها سرگردان‌اند و انتخاب برایشان دشوار شده است. این تصویر برای بسیاری از خانواده‌های ایرانی، روایتی آشنا از وضعیت امروز بازار لوازم خانگی است.

بازاری که در سال‌های اخیر تحت تاثیر سیاست‌های محدودکننده واردات و تغییرات ساختاری، شکل تازه‌ای به خود گرفته است. در چنین فضایی، نام محمدرضا دیانی به‌عنوان یکی از فعالان شناخته‌شده این صنعت مطرح می‌شود. فردی که مجموعه تحت مدیریت او با بهره‌گیری از شرایط جدید بازار و تمرکز بر تولید و عرضه داخلی، توانسته سهم قابل توجهی از بازار لوازم خانگی را به دست آورد و به یکی از بازیگران اثرگذار این حوزه تبدیل شود.

بازار لوازم خانگی ایران در سال‌های اخیر، هم‌زمان با اعمال سیاست‌های محدودکننده واردات و سخت‌گیری‌های گمرکی با نوسان‌های قابل توجهی روبه‌رو شده است. این تغییرات، فضای تازه‌ای برای برخی تولیدکنندگان و مجموعه‌های بزرگ فراهم کرده تا نقش پررنگ‌تری در بازار ایفا کنند. در این میان، مجموعه‌های وابسته به محمدرضا دیانی با تمرکز بر تولید و عرضه داخلی، توانسته‌اند حضور خود را در بخش‌هایی مانند یخچال و فریزر، ماشین لباسشویی، ظرفشویی و اجاق گاز گسترش دهند.

بر اساس مشاهدات میدانی و  برخی گزارش‌های منتشرشده، بخشی از این توسعه از طریق تملک واحدهای صنعتی تعطیل یا نیمه‌فعال صورت گرفته است. واحدهایی که پس از بازسازی یا تغییر کاربری، در خدمت زنجیره تولید و توزیع این مجموعه قرار گرفته‌اند. شهرک صنعتی مورچه‌خورت در استان اصفهان از جمله مناطقی است که نمونه‌هایی از این روند در آن دیده می‌شود. روندی که به گفته برخی کارشناسان، از یک‌سو به احیای ظرفیت‌های صنعتی منجر شده و از سوی دیگر، بحث‌هایی درباره میزان تمرکز و اثر آن بر ساختار رقابت در بازار لوازم خانگی برانگیخته است.

شروع یک مسیر صنعتی

داستان این مجموعه به بیست‌ونهم آبان ۱۳۷۹ بازمی‌گردد. زمانی که خانواده دیانی تصمیم گرفتند فعالیت خود را از حوزه صرف خرید و فروش فراتر ببرند و با تاسیس شرکتی به نام «حایرآسا»، وارد عرصه تولید شوند. نخستین محصول این شرکت، اجاق گاز بود و طی پنج سال ابتدایی فعالیت با بهره‌گیری از تسهیلات بانکی، کارخانه‌ای کوچک با مساحتی حدود ۲۵۰۰ متر مربع در حوالی اصفهان راه‌اندازی شد.

حدود یک دهه بعد نام شرکت به «انتخاب» تغییر یافت و مسیر توسعه آن با تمرکز بر گسترش خطوط تولید و تنوع محصولات ادامه پیدا کرد. امروز این مجموعه بنا بر اطلاعات موجود، با بیش از ۱۲ شرکت زیرمجموعه فعال و در اختیار داشتن فضایی بالغ بر ۳۰۰ هزار متر مربع به یکی از بازیگران اصلی، مهم و  بزرگ صنعت لوازم خانگی کشور تبدیل شده است. همین گستردگی و تمرکز، پرسش‌هایی را در میان کارشناسان و فعالان بازار مطرح کرده است. این که چنین سطحی از تمرکز تا چه اندازه با اصول رقابت در بازار هم‌خوانی دارد. کیفیت و دوام محصولات تولید یا مونتاژشده ذیل برندهای این گروه چگونه ارزیابی می‌شود و جایگاه این تولیدات در مقایسه با استانداردهای جهانی چیست؟

در بازاری که سهم قابل توجهی از عرضه در اختیار چند مجموعه بزرگ قرار دارد، مصرف‌کننده تا چه حد امکان انتخاب متنوع و آزادانه دارد؟ تجربه بازار نشان می‌دهد هرگاه یک یا چند بازیگر بزرگ سهم قابل توجهی از یک صنعت را در اختیار می‌گیرند، توازن رقابتی به‌تدریج دچار تغییر می‌شود. حتی اگر چنین مجموعه‌هایی با هدف پاسخگویی به نیاز بازار حرکت کنند، گستردگی نفوذشان می‌تواند ناخواسته میدان رقابت را برای سایر فعالان محدود و دامنه انتخاب مصرف‌کننده را کوچک‌تر کند.

از این منظر می‌توان مسیر طی‌شده توسط خانواده دیانی و گروه صنعتی انتخاب را هم‌زمان از دو زاویه دید. یک زاویه می‌تواند روایت رشد و موفقیت اقتصادی یک مجموعه خانوادگی در صنعت لوازم خانگی باشد. اما زاویه دیگر، نمونه‌ای از تمرکز بالای قدرت اقتصادی در یک بخش مهم از بازار است. تمرکزی که در کنار دستاوردهای فنی و توسعه صنعتی، ابهاماتی را درباره میزان رقابت سالم و تحقق عدالت اقتصادی در بازار لوازم خانگی پیش روی کارشناسان و سیاست‌گذاران قرار داده است.

  ابرمیلیاردر لوازم خانگی

محمدرضا دیانی در سال‌های اخیر به‌عنوان یکی از چهره‌های ثروتمند و اثرگذار بازار لوازم خانگی شناخته می‌شود. فردی که مجموعه تحت مدیریت او توانسته سهم قابل توجهی از تولید و عرضه این محصولات را در اختیار بگیرد. گسترش فعالیت‌های این مجموعه و حضور پررنگ آن در بخش‌های مختلف بازار، جایگاه دیانی را در میان فعالان این صنعت برجسته کرده است.

برخی کارشناسان معتقدند تمرکز بالای تولید، تملک واحدهای صنعتی و انسجام در شبکه توزیع به این مجموعه امکان داده است موقعیت خود را در بازار تثبیت کند و در برابر ورود یا رشد رقبای جدید، دست بالا را داشته باشد. در چنین شرایطی، نقش بازیگران بزرگ در تعیین روند عرضه و قیمت‌گذاری بیش از پیش مورد توجه قرار می‌گیرد و بحث‌هایی درباره ضرورت تقویت رقابت و نظارت موثر بر بازار لوازم خانگی در میان کارشناسان و سیاست‌گذاران مطرح می‌شود. 

برخی از ناظران و پیگیران این حوزه معتقدند گسترش فعالیت‌های اقتصادی این مجموعه با شکل‌گیری شبکه‌ای از ارتباطات حرفه‌ای و اجتماعی همراه بوده است. ارتباطاتی که در حوزه‌های مختلف اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی امتداد یافته و به افزایش دامنه اثرگذاری این مجموعه در فضای عمومی کمک کرده است.

 تقسیم نقش‌ها در یک مجموعه خانوادگی

براساس اطلاعات منتشرشده، فعالیت‌های خانواده دیانی در قالب نوعی تقسیم نقش میان اعضای آن سامان یافته است. در این میان، علی دیانی به‌عنوان یکی از اعضای این خانواده، مسئولیت مجموعه‌ای از فعالیت‌های خیریه و فرهنگی را بر عهده دارد. او در رأس «خیریه مهرآلاء» قرار دارد و این مجموعه به همراه نهادهایی مانند زینبیه اصفهان، خاتم‌الاوصیا، جامعه‌المرتضی و موسسه مهرسهیلا در حوزه‌های مذهبی و فرهنگی فعالیت می‌کنند.

این نهادها با تمرکز بر امور اجتماعی، آموزشی و فرهنگی، شبکه‌ای از ارتباطات مردمی و اجتماعی ایجاد کرده‌اند که دامنه فعالیت‌شان فراتر از یک منطقه خاص است و در چارچوب فعالیت‌های رسمی و علنی خود به کار ادامه می‌دهند.محمدرضا دیانی در این ساختار، تمرکز اصلی خود را بر مدیریت و توسعه فعالیت‌های اقتصادی گذاشته است. به گفته برخی ناظران بازار، دامنه ارتباطات حرفه‌ای این بخش محدود به یک جریان یا گرایش خاص نبوده و تعامل با افراد و گروه‌هایی از طیف‌های مختلف مدیریتی و اقتصادی را در بر می‌گیرد. امری که در میان بنگاه‌های بزرگ اقتصادی، رویه‌ای متعارف تلقی می‌شود. 

درعین حال درباره ترکیب و جزئیات این ارتباطات، اطلاعات رسمی و شفافی منتشر نشده و آنچه مطرح می‌شود بیشتر در حد تحلیل‌ها و گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای است. از همین رو، قضاوت درباره ماهیت و میزان اثرگذاری این شبکه ارتباطی، نیازمند داده‌های مستندتر و اظهار نظر نهادهای ذی‌ربط است.

مسعود دیانی، مجری برنامه‌های مذهبی تلویزیون که در سال ۱۴۰۱ بر اثر بیماری سرطان درگذشت، در یادداشت‌هایی به بررسی مسیر فعالیت‌های اقتصادی خانواده و به‌ویژه محمدرضا دیانی پرداخته بود. این یادداشت‌ها تصویر روشنی از حضور طولانی‌مدت او در عرصه اقتصادی و توسعه شبکه‌های مختلف نشان می‌دهند و حاکی از آن است که نقش او در بازارهای متعدد لوازم خانگی و صنایع وابسته، طی سال‌ها به‌تدریج پررنگ‌تر شده است.

استفاده از ظرفیت نهادهای اجتماعی و فرهنگی

خاندان دیانی با بهره‌گیری از ظرفیت خیریه‌ها، حوزه‌های علمیه و مراکز پژوهشی، فعالیت‌های خود را در بخش‌های مختلف اجتماعی و فرهنگی گسترش داده است. این نهادها زمینه برگزاری نشست‌ها و گفت‌وگوهای رسمی و غیررسمی با مسئولان اجرایی، نمایندگان مجلس و دیگر فعالان حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی را فراهم می‌کنند.

در این چارچوب، محمدرضا دیانی نقش هماهنگ‌کننده و سازمان‌دهنده این فعالیت‌ها را بر عهده دارد و به کمک این ساختار، امکان ایجاد شبکه‌ای گسترده از ارتباطات حرفه‌ای و اجتماعی در حوزه‌های اقتصادی، فرهنگی و مذهبی و ارتباط با نخبگان هر یک از این بخش‌ها را  فراهم شده است.

پیوندهای خانوادگی و نقش آنها

برخلاف شایعاتی که او را داماد محسن قرائتی معرفی می‌کنند، این مسئله صحت ندارد و محمدرضا دیانی با دختر شهید غلامعلی کلاهدوزان ازدواج کرده است و ارتباطات خانوادگی او شامل نوه دختری آیت‌الله حسین مظاهری و خواهرزاده محمدمهدی مظاهری نیز می‌شود. 

  حضور محدود در پرونده‌های قضایی

براساس اطلاعات موجود، رد پای محمدرضا دیانی در پرونده‌های قضایی محدود است و عمدتا به نقش مطلع در برخی پرونده‌ها اشاره شده است. برای مثال، نام او در پرونده فساد پتروشیمیایی مرجان شیخ‌الاسلامی آل‌آقا به‌عنوان مطلع ثبت شده است. علاوه بر این برخی شکایات دیگر نیز با ذکر نام دیانی و دیگر افراد مرتبط، مانند علی اشرف احمدی و سالم ودادی قیم با نشانی برج المناره در دوبی گزارش شده‌اند.

جزئیات دقیق این پرونده‌ها به‌طور کامل منتشر نشده و اطلاعات موجود محدود است، اما آنچه از منابع قابل دسترس برمی‌آید، نشان می‌دهد که حضور دیانی در عرصه‌های اقتصادی و صنعتی کشور، موضوعی قابل توجه و مورد توجه ناظران بوده است.

 خندوانه برای اسنوا دغدغه برای مصرف‌کننده

در کنار تحولات صنعتی و اقتصادی، گروه صنعتی انتخاب نشان داد که بهره‌گیری از ظرفیت‌های رسانه‌ای نیز می‌تواند ابعاد تازه‌ای از نفوذ یک مجموعه را آشکار کند. تمجید پررنگ و آشکار رامبد جوان در برنامه پرمخاطب «خندوانه» از محصولات اسنوا و مجموعه انتخاب، توجه عمومی را به خود جلب کرد و مرز میان سرگرمی و تبلیغات سازمان‌یافته را پررنگ‌تر کرد. این همراهی رسانه‌ای، در تثبیت جایگاه اسنوا در بازار موثر بود و نشان داد چگونه یک برند می‌تواند با استفاده از چهره‌های محبوب، توجه افکار عمومی را به نفع خود جلب کند.  محصولاتی که در ظاهر به عنوان تولید داخلی عرضه می‌شوند، با این حمایت رسانه‌ای، امکان تثبیت سهم خود در بازار را پیدا می‌کنند.  این اتفاق نمونه‌ای است از این‌که چگونه ابزار رسانه و شبکه‌های اجتماعی می‌توانند بر بازار و انتخاب مصرف‌کننده اثر بگذارند و درک لایه‌های مختلف رقابت اقتصادی را پیچیده‌تر کنند.

 از واردات تا تولید داخلی

یکی از نکات قابل توجه در مسیر توسعه گروه صنعتی انتخاب، تغییر نقش محمدرضا دیانی در بازار لوازم خانگی است. پیش از آنکه این مجموعه به یکی از قطب‌های تولید داخلی تبدیل شود، دیانی خود یکی از واردکنندگان فعال لوازم خانگی کره‌ای بود. پس از اعمال محدودیت‌های وارداتی، این فضا به بستری برای گسترش فعالیت‌های تولیدی و تثبیت موقعیت او در بازار تبدیل شد. این تغییرات به گفته برخی کارشناسان، بر حق انتخاب مصرف‌کننده تاثیر گذاشت و پیامدهایی همچون افزایش قیمت‌ها، کاهش رقابت سالم، افت کیفیت نسبی محصولات، خروج برخی برندهای بین‌المللی و کاهش نوآوری در بازار به همراه داشت.