چرا مردم از سرشماری الکترونیکی استقبال نکردند؟

خبرگزاری ایسنا: اطلاعات موجود نشان می‌دهد که تاکنون مشارکت کمتر از نیمی از جمعیتی که پیش‌بینی می‌شد در سرشماری الکترونیکی ۱۳۹۵ همکاری کنند محقق شده است. اکنون این سوال وجود دارد که چرا علی‌رغم تشریح فوایدی که شرکت در سرشماری الکترونیک برای کشور دارد و در نظر گرفتن تشویقاتی مانند اهدای جایزه و اینترنت فقط بخش اندکی از جامعه برای شرکت در سرشماری ۹۵ مبادرت کردند؟

ضریب نفوذ اینترنت در ایران ۴۵ درصد است. شاید بر همین مبنا بود که انتظار می‌رفت در سرشماری سال ۱۳۹۵ که اولین سرشماری الکترونیکی ایران به حساب می‌آید دست کم ۳۵ تا ۴۵ درصد از جمعیت کشور در این سرشماری الکترونیکی شرکت کنند.

در ایران ۲۵ میلیون و ۳۷۵ هزار خانوار ایرانی وجود دارد که ۴۵ درصد این میزان معادل ۱۱ میلیون و ۴۱۹ هزار خانوار می‌شود و اگر قرار بر این بود که معادل ضریب نفوذ اینترنت در کشور، خانوار ایرانی در سرشماری شرکت کنند باید تا صبح امروز معادل ۵ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در سرشماری الکترونیکی شرکت می‌کردند. با این حال طبق آخرین آمار اعلام شده از سوی رئیس مرکز آمار ایران تا امروز چهارشنبه ۱۴ مهر ماه یک میلیون و ۵۸۹ هزار خانوار ایرانی در سرشماری سال ۱۳۹۵ شرکت کرده‌اند که این میزان معادل ۲۶ درصد پیش‌بینی‌ها است.

پیداست که پیش‌بینی‌ها چندان درست نبوده و احتمالا تا پایان سرشماری نیز مشارکت عمومی همچنان پایین‌تر از حد انتظار باقی بماند.

چرا مشارکت شهروندان در سرشماری الکترونیکی پایین است؟

زمانی که برای پر کردن فرم الکترونیک سرشماری لازم است بیش از ۱۵ دقیقه نیست و از سوی دیگر مراجعه مامور سرشمار به درب منازل برای دریافت اطلاعات سرشماری علاوه بر زمان‌ انرژی بیشتری هم از افراد جامعه می‌گیرد. تنها موضوعی که ممکن است شهروندان را از شرکت در سرشماری الکترونیک سال ۱۳۹۵ منصرف کند احتمالا هزینه ناچیز مربوط به اینترنت است که در این موضوع نیز تدابیر لازم توسط مرکز آمار ایران اندیشیده شده است. آنگونه که رئیس مرکز آمار ایران توضیح داد کاربرانی که برای ثبت نام خانوار خود در سرشماری سال ۱۳۹۵ مبادرت می‌کنند می‌توانند از دو گیگ اینترنت رایگان بهره‌مند شوند.

از سوی دیگر مسئولان سرشماری برای مشارکت بیشتر شهروندان تدابیر دیگری نیز اندیشیدند و آن اعطای ۱۰۰۰ جایزه یک میلیونی به قید قرعه برای کسانی بود که در سرشماری الکترونیکی شرکت کرده بودند با این حال نه این قرعه کشی و نه هدیه دو گیگ اینترنت رایگان نتوانست تعداد زیادی از شهروندان را اغوا کند که با میل خود در سرشماری ۱۳۹۵ و به صورت داوطلبانه مشارکت کنند.

از نکات قابل توجه در این ماجرا نیز این است که مشارکت شهروندان نه در مناطق محروم که اتفاقا در مناطق برخوردار پائین‌تر از حد انتظار است، مثلا با توجه به ضریب نفوذ اینترنت در تهران بالای ۶۰ درصد است این شهر در رتبه بیستم مشارکت استان‌ها در سرشماری ایستاده است و بر خلاف پیش بینی‌ها مشارکت شهروندان تهرانی در موضوع سرشماری الکترونیکی سال ۱۳۹۵ بسیار پایین بود. بنابراین شاید یکی از نکاتی که در بحث عدم استقابل مردم در سرشماری سال ۱۳۹۵ قابل بررسی باشد دلایل دیگری جز عوامل فنی باشد.

نقش سرمایه اجتماعی مرکز آمار

شهروندان علی‌رغم تاکید مسئولان به وظایف مدنی خود عمل نکرده و با صرف نکردن زمان حداکثر ۱۵ دقیقه‌ای برای ثبت‌نام اینترنتی، هزینه‌های بیشتری را برای انجام سرشماری سال ۱۳۹۵ بر کشور تحمیل می‌کنند، موضوعی که شاید یکی از دلایل آن را بتوان در سرمایه اجتماعی مراکز آماری دانست موضوعی که به اذعان رئیس مرکز آمار ایران بخشی از آن در جریان طرح حذف خانوار از دریافت یارانه‌های نقدی در جریان هدفمندی یارانه‌ها از دست رفت و حتی قسم جلاله رئیس مرکز آمار ایران مبنی بر اینکه از اطلاعات آماری افراد در جهت دیگری جز برنامه‌ریزی‌های ملی و منطقه ای استفاده نمی‌شود نیز نتوانست بخش بزرگی از شهروندان را مجاب کند که در سرشماری الکترونیکی سال ۱۳۹۵ شرکت کنند.

ماجرا از این قرار بود که در دولت قبل در جریان برنامه‌ریزی برای هدفمندی یارانه‌ها از مرکز آمار ایران خواسته شد تا اطلاعات آماری مردم را در اختیار برنامه‌ریزان قرار دهند. این موضوع به صورت بالقوه می‌توانست بسیاری از شهروندان را از شرکت با کیفیت و ارایه اطلاعات صحیح به مراکز سرشماری تاکنون پشیمان و در آینده منصرف کند.

البته این موضوع را شاید بتوان بخشی از دلایل خدشه‌دار شدن سرمایه اجتماعی مراکز آماری در کشور دانست. به طور کلی در سال‌های گذشته اتفاقاتی افتاد از جمله وارد شدن برخی شبهات نسبت به ارایه آمارهای صحیح از سوی مراکز آماری که می‌تواند در اعتماد افراد جامعه به مراکز آماری و انگیزه آن‌ها در مشارکت در جهت پیش‌برد امور موثر بوده باشد.

از قهر و آشتی با رسانه‌ها

قبل از ایجاد تغییرات در سطوح بالای مرکز آمار ایران، ‌ این سازمان رابطه چندان قوی و موثری با رسانه‌ها نداشت. کمتر موضوعی بود که در سازمان پیش آمده و رسانه‌ها می‌توانستند درباره آن با مسئولان سطوح بالای مرکز آمار گفت و گو کنند. برای مثال می‌توان به موضوع هک سایت مرکز آمار ایران اشاره کرد. همچنانکه با گذر چند ماه از این ماجرا هنوز نه هیچ کس درباره آن توضیح قابل قبولی داده است و نه مسائل مطرح شده پیرامون این موضوع که آیا واقعا هک سایت توسط داعش رخ داده بود و یا خیر و... به روشنی معلوم است.

البته به نظر می رسد این رویکرد با تغییر ریاست این سازمان در روند اصلاح است و ریاست جدید که عمر حضور او بر مسند ریاست این سازمان به سه ماه نمی‌رسد، از بدو ورودش اعلام کرد که بنا را بر تعامل با رسانه‌ها گذاشته است موضوعی که احتمالا در شفافیت سازمان و ابهام زدایی نسبت به رفتار و اعمال آن‌ و در نتیجه کسب اعتماد عمومی موثر خواهد بود. با این حال این موضوعی است که نتایج در بلند مدت قابل رویت است.

فرهنگ دقیقه ۹۰ نیاز به آزمون!

مسئولان مرکز آمار هنوز امیدوار به مشارکت مردم در مدت باقی مانده به زمان اتقضای شرکت در سرشماری الکترونیکی سال ۱۳۹۵ هستند. همچنان که امید علی پارسا روز گذشته فرهنگ انجام کار در دقیقه ۹۰ توسط ایرانی‌ها را جزو عواملی دانست که ایرانیان هنوز در سرشماری الکترونیکی شرکت نکرده و بیان کرد پیش‌بینی می‌کند شرکت در سرشماری ۱۳۹۵ در روزهای پایانی روند بهتری پیدا کند. او برای این پیش‌بینی شواهدی هم آورد و بیان کرد طی روزهای گذشته هر روز آمار شرکت مردم در سرشماری نسبت به روزهای قبل بین ۱۰ تا ۱۵ درصد افزایش یافته است. حالا برای روشن شدن اینکه چقدر این پیش‌بینی خوش‌بینانه است، باید تا موعد پایان فرصت سرشماری الکترونیکی صبر کرد.

البته لازم به ذکر است که تمامی کشورهایی که برای بار نخست سرشماری الکترونیکی انجام می‌دهند آمار مشارکت مردم در آن بسیار پائین است. به عنوان مثال در سال ۲۰۰۶ که کره جنوبی اولین سرشماری الکترونیکی خود را انجام داد آمار مشارکت مردم در آن سرشماری فقط یک درصد بود، ولی در سرشماری بعدی ۴۸ درصد مردم در سرشماری الکترونیکی شرکت کردند. از این منظر شاید بتوان استقبال اندک مردم از سرشماری الکترونیکی سال ۱۳۹۵ را به دلیل تجربه اول این نوع سرشماری در ایران دانست و نسبت به افزایش مشارکت مردم در ادوار بعدی امیدوار بود.