چرا نقض، از برجام بزرگ‌تر شده است؟

حسن محمدی در قانون نوشت: ازسوی برخی رسانه ها این روزها «نقض برجام»برجسته‌تر و بزرگ‌تر از«برجام» شده است.«برجام»و«دستاوردهای برجام»زیر سایه واژگانی همچون «بدعهدی آمریکا» و «نقض برجام» قرار گرفته است و تلاش‌های شبانه‌روزی فرزندان ملت طی ۲۲ماه مذاکره سخت و پیچیده تیم فنی، سیاسی و اقتصادی برجام فراموش شده است.

آنچه این روزها کمتر درخصوص آن سخن به میان می آید این است که اساسا چرا مذاکره کردیم؟ چرا ساختار فکری و تصمیم‌سازان در نظام جمهوری اسلامی ایران از اواخر دولت احمدی نژاد تصمیم گرفتند در خصوص حل چالش هسته ای به گفت‌و‌گوی مستقیم با ایالات متحده آمریکا روی آورند؟ مشابه تصمیمی که اواخر دولت اصلاحات گرفته شد و رویکرد تهاجمی‌تر به روند فعالیت‌های هسته ای داده شد، رویکردی که اگر با سوءمدیریت و ناپختگی همراه نمی‌شد امروز آثار بهتری از برجام بر روی میز به جا می‌ماند. هر دو تصمیم از یک منشا و با یک هدف اتخاذ شده بود: تامین منافع ملی کشور. *چرا مذاکره کردیم؟

افزایش تنش‌ها میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا که منجر به تحریم‌های گسترده و ظالمانه شد به مرحله‌ای رسید که طرف مقابل رسما اقدامات غیرانسانی را در دستور کار قرار داده بود. آن‌ها مقابل سوخت‌رسانی هواپیمای مسافربری ایران آن هم در میانه مسیر ایستادند، یا اینکه داروهای حیاتی بیماران کشورمان قابل تامین نبود، دیگر سخن از تامین تجهیزات هسته ای و نفتی و غیره نبود بلکه جان مردم به خطر افتاده بود و طرف مقابل هیچ ابایی نداشت از اقدامات غیرانسانی.

جمهوری اسلامی ایران نیز با تمام توان، خارج از مرزهای خود، آمریکا و اقداماتش را در خاورمیانه به چالش می‌کشید تا آمریکا پاسخ تحریم هایش را گرفته باشد. صاحب‌نظران دو طرف البته معتقد بودند که نباید طناب اقدامات (غیرانسانی) آمریکا و اقدامات منطقه‌ای ایران رها شود، پس نیازمند تدبیر بود تا این گره قبل از محکم‌تر شدن باز شود، چرا که غرب به این نتیجه رسیده بود که تحریم ها، برنامه هسته‌ای ایران را متوقف نکرده بلکه باعث تسریع و پیشرفت بیشتر آن نیز شده است. البته شکل‌گیری این تدابیر دلایل مختلف دیگری نیز داشت. اول اینکه؛ خاورمیانه همچون سابق، دستاوردهای سیاسی - اقتصادی لازم را برای آمریکا ندارد و با آغاز دومینوی بهارعربی که بسیاری از هم پیمانان آمریکا را از دور خارج کرد، هزینه های اقتصادی - سیاسی گسترده‌ای بر دوش این قدرت نظامی جهان گذاشت که مضراتش بسیار بیشتر از منافعش بود. ضمن آنکه شکست حامیان آمریکا و تلاش کشورهایی همچون عربستان برای جلوگیری از چنین رخدادهایی در داخل، موقعیت جمهوری اسلامی ایران را در منطقه تقویت کرد و قدرت منطقه‌ای ایران افزایش یافت.

به همین دلیل ایالات متحده آمریکا علاقه‌مند بود در همه حوزه‌های مورد چالش، با جمهوری اسلامی ایران مذاکره كند اما تیم مذاکره کننده ایران فقط اجازه داشت در خصوص مسائل هسته ای گفت‌وگو کند.

دوم اینکه؛ تصمیم‌گیران در ایالات متحده آمریکا معتقدند نباید برای خروج از خاورمیانه تعجیل کرده و منطقه را به حال خود رها و به سمت جنوب شرق آسیا کوچ كنيم چراکه خاورمیانه هر لحظه با کوچک‌ترین جرقه‌ای آماده ناامنی است و دود این ناامنی به چشم آن‌ها نیز می رود.

سوم اینکه؛ قدرت‌یابی روزافزون چین و ژاپن علاوه بر اینکه برای یک قدرت جهانی همچون آمریکا خطرناک است حضور فعالانه در آن منطقه می تواند دستاوردهای اقتصادی مهم‌تری به‌وجود آورد که منافع آمریکا را تضمین كند، پس باید خاورمیانه را سر و سامان داد تا در آن منطقه با فراغ بال بیشتری به منافع خود بپردازیم.

دلایل فوق که هم راستا با تغییر رویکرد ایالات متحده آمریکا در سیاست های منطقه‌ای طی سال های اخیر نیز شد از یک‌سو و علاقه‌مندی باراک اوباما به حضور فعالانه در جنوب شرق آسیا از سوی دیگر و البته نقش آفرینی فعالانه ایران در منطقه خاورمیانه، مسیر جدیدی برای تغییر رویکرد آمریکا به‌وجود آورد و شرایط را برای ایران و آمریکا به سویی پیش برد که حاضر به گفت‌وگوی مستقیم با یکدیگر شدند.

پیش‌شرط ایران چه بود؟ جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات ابتدایی و محرمانه عمان که زیر نظر علی اکبر صالحی وزیرخارجه وقت انجام می شد خواستار اعلام علنی پذیرش حق غنی سازی جمهوری اسلامی ایران توسط آمریکا شد، اگرچه غنی سازی حق همه کشورهای جهان است و این حق را کسی نه می تواند بدهد و نه می تواند بگیرد اما اقرار آمریکا به عنوان دولتی که خواستار ممنوع شدن تحصیل و تدریس رشته فیزیک هسته ای در دانشگاه های ایران شده بود به این حق، دستاورد بزرگ‌تری برای ایران حاصل می کرد و مسیر مذاکره را به سمت و سویی که ایران می خواست پیش می برد.

چرا نقض، از برجام بزرگ‌تر شده است؟

با توجه به مسائل فوق،جمهوری اسلامی ایران از همان آغاز مذاکرات عملا به اهداف خود رسیده است به همین خاطر نباید هدف از مذاکره را فراموش کنیم.

چرا این روزها با وجود آگاهی منتقدان برجام از فحوای آن، کوچک‌ترین اقدام طرف مقابل با واکنش تند و تیز آنهم نه نسبت به طرف مقابل بلکه نسبت به تیم مذاکره کننده مواجه می شود؟ چرا نقض برجام از خود برجام بزرگ‌تر شده است؟

مهم‌ترین دلیل نقض برجام که این روزها بیان می شود موضوع تمدید تحریم های ایسا (ISA) توسط آمریکاست که بدون امضای اوباما قانون شد و توسط جان کری - که از سوی ريیس‌جمهور به او تفویض شده است- متوقف(waive) شد.

رهبر انقلاب سوم آذرماه در دیدار بسیجیان کشور با اشاره به تمدید قانون تحریم های ده ساله در کنگره امریکا، بیان کردند:«اگر این تمدید، اجرایی و عملیاتی شود، قطعا نقض برجام است و بدانند جمهوری اسلامی ایران حتما در مقابل آن واکنش نشان خواهد داد».

تاکید ایشان به اجرایی و عملیاتی شدن اشاره به همان ویو(waive) دارد که توسط ريیس جمهور آمریکا برای یک دوره 120 روزه انجام شد و هر 120 روز، بر اساس برجام این ویو(waive)صورت می گیرد چرا که اگر هر دولتی آن را ویو نکند رسما نقض تعهدات برجام است و راه برای اقدامات جدی ایران باز می شود. اتفاقا نقطه قوت برجام که نگارش آن با دقت و وسواس بسیار زیادی انجام شده است این است که همه جزيیات برجام به گونه ای نوشته شده که کشوری که نقض کند به‌طور مشخص، هزینه می پردازد و ایالات متحده آمریکا - حتی تندروهای آن‌ها- حاضر نیستند وارد بازی از پیش شکست خورده شوند، پس مجبور به ادامه همین روند و ویو(waive) ایسا در سال های آينده خواهند بود.

پس از سخنان رهبری، حسن روحانی ريیس جمهوری، چهاردهم آذرماه در صحن علنی مجلس شورای اسلامی گفت: «... آنچه مهم می باشد خود انجام قانون‌گذاری است که نقض برجام می باشد و اینکه در مرحله اجرا چه اتفاقی می افتد، مهم نمی‌باشد.»

سوالات کلیدی در این میان مطرح است؛

1- آمریکا نقض برجام انجام داده است یا خیر؟

2- با تمدید قانون ایسا، آمریکا کدام بخش برجام را نقض کرده است؟

3- آیا می توان به استناد هر نقض برجامی این قرارداد چندجانبه و بین المللی را پاره کرد؟

4- پاره کردن برجام، بازی در زمین تندروهای آمریکاست یا تدبیر است؟

پاسخ به سوالات سوم و چهارم در خود سوال نهفته است. قطعا به استناد هر نقضی نمی توان آن را پاره کرد چرا که راهکارهای مناسب در متن برجام برای آن‌ها در نظر گرفته شده است. ضمن آنکه تدبیر در رفتار عقلانی نهفته است و آن روزها که ترامپ در اوج کارزار انتخاباتی، سخنانان تندی علیه برجام به زبان می آورد همه مقامات مسئول در کشورهای عضو 1+5 او را تندرو و گاهی دیوانه خطاب می کردند، پس پاره کردن برجام راه چاره نیست.

پاسخ به سوال اول مثبت است، آمریکا رسما نقض برجام کرده اما کدام بخش را نقض کرده است؟در بند 28 برجام آمده است: گروه 1+5 و ایران متعهد هستند که این برجام را با حسن نیت و در فضایی سازنده، برمبنای احترام متقابل اجرا نمایند و از هرگونه اقدام مغایر با نص، روح و هدف این برجام که اجرای موفقیت آمیز آن را مختل سازد، خودداری کنند. مقامات ارشد دولتی در گروه 1+5 و ایران تمام تلاش خود را برای حمایت از اجرای موفقیت‌آمیز این برجام، ازجمله در بیانات عمومی خود به کار خواهند بست...» در بند 29 نیز آمده است:«اتحادیه اروپا و دولت های عضو و همچنین ایالات متحده، منطبق با قوانین خود، از هرگونه سیاست با هدف خاص تاثیرگذاری منفی و مستقیم برعادی‌سازی تجارت و روابط اقتصادی با ایران، در تعارض با تعهدات‌شان مبنی بر عدم اخلال در اجرای موفقیت‌آمیز این برجام خودداری خواهند کرد.»

کنگره آمریکا بند 28 و 29 را که یک بند توصیه‌ای است و با کلماتی همچون؛ «فضایی سازنده»،«احترام متقابل»،«حسن نیت»،«اجرای موفقیت آمیز»و «عادی سازی تجارت» نگارش شده است را نقض کرده است. درواقع ريیس جمهور درست می‌گوید، آن‌ها بدون امضای اوباما هم نقض برجام کرده‌اند اما«فضایی سازنده»، «احترام متقابل» و... را نقض کرده‌اند که ایران هم متناسب با این نوع نقض که برخی آن را نقض خفیف می نامند، واکنش نشان داد و دستور ساخت پیشران هسته ای صادر شد، پیشرانی که در صورت لزوم اگر سوخت 90درصد نیاز داشته باشد می توانیم وارد تولید آن بشویم. یک دیپلمات ایرانی به نگارنده گفت که پاسخ ایران بسیار محکم تر و جسورانه تر از نقض آن‌ها بود.

روزی که جمهوری اسلامی ایران آزمایش موشکی خود را بلافاصله پس از برجام انجام داد برخی مخالفان برجام در آمریکا و حامیان رژیم صهیونیستی که فریاد نقض برجام سر می دادند به استناد همین دو ماده فریاد می کشیدند اما 1+5 آن را نقض برجام ندانست و اقدامی علیه ایران انجام نداد. درواقع این دو ماده دو ماده بسیط است که اگر بهانه قرار گیرد نقض‌های برجام متعدد می شود ولی باید به خاطر این دو ماده که بیشتر جنبه توصیه ای دارد برجام را پاره کرد؟

هنوز دیوار بی اعتمادی ما با آمریکا بلند است و هنوز قدرت ما نه فقط هسته ای بلکه شهدای ما هستند، قدرت ما جوانان متخصصی هستند که سانتریفیوژ می سازند، قدرت ما دانشگاهیانی هستند که آب سنگین با کیفیت تولید و به مصارف پزشکی می رسانند، قدرت ما نیروی نظامی و موشکی ماست. به همین خاطر برخی ناظران سیاسی در داخل می گویند نباید بر طبل «نقض برجام»کوفت بلکه باید با حمایت از دولت که دستاوردهایی همچون «دیپلماسی نفتی» را در دوره پسابرجام رقم زد، به منافع ملی کشور کمک کنیم و «برجام» و «دستاوردهای برجام» را بزرگ‌تر از «نقض برجام» ببینیم و نشان دهیم.