دیپلماسی در برابر بحران‌ زایی

تری دژاردن خاورمیانه‌شناس شهیر فرانسوی در دهه های ۵۰تا ۷۰ میلادی می‌گوید "روز بدون اخبار خاورمیانه، روز جذاب و کاملی نخواهد بود. درست می‌گوید. "تاریخ و سیاست بدون خاورمیانه پوچ و بی‌معناست".اما وقایع تقریبا ۲۰ روزگذشته خاورمیانه عربی و خلیج فارس از جنبه یی دیگر و متفاوت توجه ها را به سوی خود جلب کرده است.ماجرای قطر!. آنچه می بینیم و مثل آوار در حال ریزش بر سر قطراست، البته کمترین حسی از همدردی در قبال دوحه در من ایجاد نمی کند. دوحه پس از یک دوره همکاری تنگاتنک با ریاض و آنکارا در وضعیتی که نمی دانیم با آن اکنون چه باید کرد!؟ اخلاقا در موضع مناسبی قرار ندارد. پس از تقریبا ۶ سال خون ریزی در منطقه،حمایت از تروریسم،آوارگی میلیون ها انسان بی گناه ، نابودی چندین کشور خاورمیانه و شمال آفریقا ونهایتا ناامن کردن پایتخت ها و شهر های اروپایی با حمایت معنوی و ایدئولوژکی ازتروریسمی که به راستی نمی دانیم با آن چه باید بکنیم؟؛ آنهم با همکاری متحدان سنتی خود،دوحه،صرفا به خاطر مخالفت امروز ریاض توقع اغماض و همراهی جامعه بین المللی باخود را دارد.مضحک به نظر می رسد.

تلویزیون را که روشن می کنم چشم اندازی از جهنم در برابرم ظاهر می شود آنگاه که عادل جبیر چشم در چشم خبرنگار "سی - ان - ان" از ضرورت مبارزه با تروریسم و قطع کمک به آنها از سوی قطرسخن می گوید.البته عادل جبیرچندان مقصر نیست وقتی رئیس جهور ترامپ به بهای گزافی از ریاض حمایت و واقعیات را معکوس جلوه می دهد .قلب واقعیت یا انعکاس بخشی ازآن!،قربانی کردن حلقه ضعیف یا ترساندن دوحه؛چه فرقی می کند؟بهای آن ۱۱۰ میلیاردی بود که نقدا توسط ریاض پرداخت شد.خاورمیانه ویران شده بی شک نتیجه آن سیاست ها و رفتارهایی نبوده که قطر تنها مقصر اصلی آن شناخته شود. موضوع منازعات جدید خاورمیانه آنقدر به فراموشی سپرده نشده اند که به یاد آورده نشوند. عادل جبیر و محمد بن سلمان حتما سخنان تند و عتاب آمیز جو بایدن معاون رئیس جمهور اوباما در اکتبر سال ۲۰۱۴ در دانشگاه هاروارد ومتعاقبا سخنان هیلاری کلینتون را فراموش نکرده اند که به صراحت متحدان منطقه یی عرب واشنگتن و نیز ترکیه را مقصر اصلی در تداوم جنگ، رشد نا امنی وتروریسم در خاورمیانه معرفی کردند. گرچه در چنین اعتراف هایی نقش واشنگتن به بهانه کمک به نیروهای میانه رو مخاف بشار اسد و یا کمک به نیروهای نامشخص در عراق نابخردانه وآشکارنادیده گرفته می شود اما صورت واقعی ماجرا در همین گونه اعترافات نهفته است.

حال چه اتفاقی رخ داده که قرار به قربانی کردن یک طرف متحد دیروز و دشمن امروز گرفته شده است؟.پاسخ شاید آن باشد که عربستان سعودی سرخورده از عدم تحقق اهداف خود، تصمم به بازبینی نقشش در خاورمیانه گرفته و با مقصر جلوه دادن قطر در وقوع همه مصائب راهی کوتاه را برگزیده باشد!.اینکه عربستان در صددبازنگری از چنین راهی بر آمده فکر میکنم به خودی خود نشان دهند شکست سیاسی و اخلاقی بزرگی برای این کشور باید توصیف شود.این البته شاید نکته مهمی نباشد. مهم و نگرانی اصلی، ما به ازای این بازنگری در ایجاد کانونی از بحران و تشکیل یک هژمونی عربی - فرامنطقه یی ست که ریاض درصدد محور قرار دادن خود در آن به هر قیمتی با هدف رهبری کل منطقه خلیج فارس،خاورمیانه عربی تا شمال آفریقا ست. پیامی بسیار مخاطره آمیزو تنش زا که متاسفانه با پرداخت صدها میلیارد دلار به ایالات متحده شنوندگان و هوادارانی در واشنگتن پیدا کرده است.

عربستان امروز همچون قطر دیروز که میلیارد ها دلار پول و سلاح با همکاری ترکیه به منطقه تزریق کرد(برای اهداف مشابه آنچه ریاض الان به دنبال می کند)،مترصد است آینده را به هر بهایی بخرد!!.خدای من!شرورانه است، اما موفق خواهد شد؟احتمالا با قیمتی بسیار گزاف و گران پاسخ در نتیجه نهایی منفی خواهد بود.ولی چه عواقبی به دنبال خواهد داشت؟ این سوالی به شدت نگران است. در بسیاری از مطالب سیاسی و امنیتی - استراتژیکی که اخیرا مطالعه کردم ندیدم تحلیل گران پاسخی منطقی برای این سوال پیدا کرده باشند.

در این میان شاید تنها نقطه امیدواری برخورد بسیار تامل برانگیز و دیپلماسی صبورانه و محتاطانه یی باشد که پاره یی کشورهای منطقه مانند ایران،عمان و شاید تا حدی کویت در پیش گرفته اند.البته نحوه برخورد ،تاملات و تعاملات راهبردی تهران در این بحران کاملا بی سابقه بی شک نقش مهمی در کنترل بحران دارد. محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران همواره تاکید کرده "دیپلماسی دربحران ها ارزش های خود را نشان میدهد".باید منتظر ماند.