گزاره سیاست همسایگی ایران چه باشد؟

اگر بخواهیم سیاست همسایگی را تعریف کنیم، یکی از بهترین راه‌های تعریف آن، این است که با همسایگان چه باید کرد؟ چگونه باید با همسایگان تعامل کرد؟ و بایدها و نبایدهای تعامل با همسایگان چگونه است؟ سیاست همسایگی مبتنی بر دو الگوی اصلی رویکرد روشی و موضوعی است.

محمدباقر خرمشاد در روزنامه آرمان نوشت: اگر بخواهیم سیاست همسایگی را تعریف کنیم، یکی از بهترین راه‌های تعریف آن، این است که با همسایگان چه باید کرد؟ چگونه باید با همسایگان تعامل کرد؟ و بایدها و نبایدهای تعامل با همسایگان چگونه است؟ سیاست همسایگی مبتنی بر دو الگوی اصلی رویکرد روشی و موضوعی است.

رویکرد روشی خود به سه رویکرد کلان، میانی و خرد تقسیم می‌شود. رویکرد کلان، راهبرد کلان یک کشور با همسایگان خود را بیان می‌کند، به عوان مثال سیاست منازعه صفر ترکیه در قبال همسایگانش. اما رویکرد میانی به تقسیم‌بندی منطقه‌ای می‌پردازد، مثل حوزه قفقاز، اروپا و... که اهداف بر اساس مناطق تقسیم‌بندی می‌شود و رویکرد خرد هم سیاست‌های مختص به هر یک از همسایگان را بیان می‌کند.

اگرچه این دسته‌بندی‌ها آکادمیک و ایده‌آل است اما در عالم واقع نیز با تلفیق همین الگوهاست که راهبرد کلان تعیین شده و به تبع آن، راهبردهای منطقه‌ای جزء به‌جزء تقسیم و تعریف می‌شود. در رویکرد موضوعی، انتخاب سیاست‌ها بر اساس موضوع است مثلا سیاست همسایگی اقتصادبنیان.

با این تعریف سیاست همسایگی اتحادیه اروپا و چین اقتصادبنیان است، به بیان دیگر چین‌درصدد است تا از طریق ایجاد یک منطقه قوی از طریق سیاست دوستانه، جایگاه خود را بهبود بخشد. در وجهی دیگر روسیه سیاست همسایگی ژئوپلتیک‌بنیان دارد تا نفوذ خود را در کشورهای شوروی سابق به ویژه همسایگانش تحکیم بخشد.

برخی از کشورهای دیگر نیز ایدئولوژیک‌بنیان هستند. با این توضیحات می‌توان پرسید که بهتر است سیاست همسایگی ایران بر اساس چه گزاره‌ای باشد؟ اعم از سطوح کلان- خرد، میانی و یا ایدئولوژیک، ژئوپلیتیک و اقتصاد بنیان؟ تعیین چنین گزاره‌ای از آن جهت دارای اهمیت است که ایران بعد از چین بیشترین همسایگان خاکی و آبی را دارد، اگرچه در پیچیدگی محیط در مقایسه با چین رتبه اول را دارد، ایران دارای همسایگانی بسیار ناهمگن در اطراف خود است.

به نحوی که از طریق ترکیه همسایه ناتو محسوب می‌شود، از طریق روسیه همسایه شانگهای است، از طریق برخی از متحدان آمریکا در خلیج فارس با آمریکا همسایه است، به‌واسطه افغانستان مجددا با ناتو همسایه است و... . بنابراین محیط پیرامونی ایران کاملا نامتجانس است.

در عین حال به لحاظ زیست بومی نیز ایران در منطقه‌ای بسیار متنوع قرار دارد. چنان‌که زیست‌بوم‌های متنوع آسیای میانه، قفقاز، خلیج فارس، خلیج فارس بزرگ شده (خاورمیانه)، شبه‌قاره و دریای خزر همگی در محیط حاشیه‌ای و پیرامونی ایران قرار دارند.