سعد حريری، همچنان اسير است؟

روزنامه اعتماد: وقت آن است كه شيخ بازگردد. ٨ روز پس از استعفاي ناگهاني سعد حريري، نخست‌وزير لبنان در خاك عربستان سعودي، هنوز سرنوشت وي در هاله‌اي از ابهام قرار دارد. هيچ كس روايت ساعت‌هاي آخر حضور حريري در خاك وطن را نمي‌داند اما رابرت فيسك، روزنامه‌نگار و تحليلگر مسائل لبنان در رسانه انگليسي اينديپندنت از جزييات بيشتر آن ساعات خبرداده است.

روايتي كه فيسك ٧ روز پس از شنيده شدن صداي لرزان سعد حريري از شبكه سعودي العربيه در اختيار خواننده قرار مي‌دهد چندان هم با واقعيت‌هايي كه تا به امروز در مورد نقش عربستان سعودي در اين استعفا برجامعه جهاني مشخص شده ناهمخوان نيست. «زماني كه سوم نوامبر هواپيماي سعد حريري در رياض به زمين نشست، نخستين چيزي كه او ديد نيروهاي پليسي بودند كه هواپيما را محاصره كرده‌اند. آنها سوار هواپيما شدند و تلفن همراه او و محافظانش را ضبط كردند.

به اين ترتيب نخست‌وزير لبنان ساكت شد.» رابرت فيسك با نگارش اين چندخط تمام آنچه را كه بايد در مورد دليل استعفاي ناگهاني سعد حريري تنها چندساعت پس از ديدار با علي اكبر ولايتي، مشاور رهبري در امور بين‌الملل بدانيم به خلاصه و مفيدترين شكل ممكن بيان كرده است. سيد حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله لبنان ٢٤ساعت پس از آنكه نخست‌وزير كشورش در العربيه انواع اتهام‌هاي امنيتي و سياسي را به اين جريان وارد كرد در سخناني كه واژه به واژه آن با دقت بيان شد از عربستان سعودي سوال كرد: نخست‌وزير لبنان كجاست؟ اسير شده است ؟ آزاد است؟ مي‌تواند به لبنان بازگردد؟ با گذشت چند روز از استعفاي حريري، اعتراض‌ها به عدم حضور او در لبنان بالا گرفت و رييس‌جمهور نيز تاكيد كرد كه استعفاي حريري تنها زماني پذيرفته مي‌شود كه وي به بيروت بازگردد.

با اين وجود آقاي نخست‌وزير به جاي ديدار با رييس‌جمهور كشور خود براي پايان دادن مقطعي به شايعه‌ها درباره بازداشتش با ملك سلمان، پادشاه عربستان سعودي ديدار كرد و پس از آن هم براي آنكه به گمانه‌زني‌ها درباره حصر خود پايان بدهد به دستور سعودي و با هواپيماي سعودي راهي امارات متحده عربي شد و درحالي كه گمانه‌زني‌ها حاكي از اين بود كه وي به منامه سفر خواهد كرد هواپيماي سعودي حامل وي به رياض بازگشت و همزمان هواپيماي اختصاصي او نيز به لبنان بازگشت، البته بدون نخست‌وزير. ادامه اقامت مشكوك حريري در عربستان سعودي، صداي سياستمداران داخلي لبنان، خانواده حريري از جمله خواهر وي و حتي مقام‌هاي خارجي مانند سفير روسيه در لبنان را هم بلند كرده است.

برخي منابع خبري مي‌گويند كه احتمالا رييس‌جمهور لبنان به زودي از سازمان ملل مي‌خواهد كه براي تعيين سرنوشت سعد حريري در عربستان دست به كار شود و چهره‌هايي مانند «الكساندر زاسپكين» سفير روسيه در لبنان نيز تاكيد دارند كه در صورتي كه وضعيت مبهم سعدالحريري، نخست‌وزير مستعفي لبنان در عربستان سعودي ادامه پيدا كند پرونده او به شوراي امنيت ارجاع داده مي‌شود.

سعد حريري نه در حصر است، نه بازداشت

سفر امانوئل ماكرون، رييس‌جمهور فرانسه به عربستان سعودي جرقه‌هايي از اميد را در دل لبنان براي تعيين سرنوشت سعدحريري زده بود. پاريس و بيروت رابطه تاريخي بسيار خوبي با هم دارند و جدا از اين رابطه دوجانبه، خاندان حريري نيز با ساختار سياسي در فرانسه انس و الفت كهن داشته‌اند. چند ساعت پيش از آنكه امانوئل ماكرون، رييس‌جمهور فرانسه وارد خاك عربستان سعودي شود، سفير فرانسه در رياض با نخست‌وزير مستعفي لبنان ديدار كرد و پس از اين ديدار بود كه رسانه‌هاي فرانسوي به نقل از وزير خارجه اين كشور اعلام كردند كه سعد حريري در حصر خانگي يا بازداشت توسط دولت عربستان سعودي نيست و مي‌تواند آزادانه حركت كند. ماكرون روز پنجشنبه و زماني كه در امارات متحده عربي بود اعلام كرد كه پاريس تماس‌هاي غيررسمي با سعد حريري در يك هفته گذشته از استعفاي وي داشته اما درخواستي براي انتقال وي به فرانسه صورت نگرفته است.

اتحاد در لبنان عليه سعودي

نقشه‌هاي محمد بن سلمان ٣٢ ساله براي لبنان تير در تاريكي بود. قرار بود استعفاي سعد حريري در خارج از مرزهاي لبنان به آشوب داخلي در داخل مرزها منتهي شود. قرار بود در بازي تقسيم تقصير براي به آشوب كشيده شدن لبنان تنها يك سال پس از ثبات سياسي در اين كشور، حزب‌الله لبنان به شكل مستقيم و ايران در مرحله بعد متهم شناخته شده و گرفتار انزواي سياسي شوند، قرار بود اروپا شاخه سياسي حزب‌الله لبنان را هرچه سريع‌تر در ليست گروه‌هاي تروريستي قرار دهد و صداي اعتراض‌هاي بين‌المللي به نقش ايران در منطقه بلند شود. تمام اين پيش‌بيني‌ها تا اين لحظه جاي خود را به يك مساله داده است: وحدت در لبنان. نخستن جرقه‌هاي اين وحدت را سيدحسن نصرالله با سخنراني تاريخي خود زد. به هموطنانش يادآوري كرد كه حزب‌الله لبنان مسووليت‌شناس است و از آنها خواست كه تا مشخص شدن وضعيت نخست‌وزير مستعفي به خيابان‌ها نريزند و ابزار اجرايي شدن بحراني نشوند كه عربستان سعودي خواب آن را براي لبنان ديده است.

يك هفته پس از استعفاي مشكوك با متني كه نويسنده آن نه شخص نخست‌وزير لبنان كه وليعهد عربستان سعودي بود لبنان بيش از گذشته يكصدا و متحد عليه دخالت سعودي قرار دارد. حتي جريان المستقبل كه سعد حريري برآمده از دل آن است از هواداران خود مي‌خواهد كه خيابان‌هاي بيروت را ميزبان شعارهاي تفرقه‌افكنانه نكنند و از حريري نيز يك مطالبه دارد: اگر اسير سعودي نيستي، به وطن بازگرد. وليد جنبلاط، رييس حزب سوسيال ترقي‌خواه لبنان كه در عرصه سياسي اين كشور چهره‌اي مهم و كليدي به حساب مي‌آيد در توييتر خود نوشت: اقامت سعد حريري در رياض چه داوطلبانه بوده و چه اجباري، اكنون زمان بازگشت وي به كشور رسيده است. جنبلاط در ميان جمعيت دروزي‌هاي لبنان از نفوذ بسيار بالايي برخوردار است و عمدتا در پازل سياسي ائتلاف‌ها و اتحادها آن مهره حياتي است كه بله يا خير آن از اهميت بالايي برخوردار است. همزمان جريان المستقبل كه سعدحريري پس از پدر از سال ٢٠٠٥تاكنون بركرسي رياست آن تكيه زده است نيز جلسات فشرده براي بررسي وضعيت سياسي حزب در غياب سعد حريري و تكليف سياسي آن در حكومت ائتلافي را آغاز كرده است.

در بيانيه‌اي كه پس از نشست چندساعته اين حزب منتشر شد تاكيد شده است كه سعد حريري بايد به وطن بازگردد و مي‌تواند مطمئن باشد كه از حمايت همه‌جانبه حزب در صورت بازگشت به بيروت برخوردار است‌. همزمان با همصدايي جريان المستقبل با سيدحسن نصرالله مبني بر لزوم حفظ آرامش در لبنان، نهاد المشنوق، وزير كشور لبنان در واكنش به برخي اخبار منتشر شده مبني بر اينكه سعودي به دنبال جايگزيني سعد حريري با برادرش بهاء حريري در پست نخست‌وزيري است، گفت: لبناني‌ها گله چهارپايان يا يك قطعه زمين نيستند كه مالكيت آن دست به دست شود. سياست در لبنان، با حاكميت انتخابات و نه زد و بندها اجرا مي‌شود.

گام بعدي پوچ است؟

ميدل ايست مانيتور در تحليلي درباره سرنوشت لبنان پس از استعفاي اختياري يا اجباري حريري مي‌نويسد: كاملا مشخص است كه اعلام استعفا با اين مختصات زماني و مكاني به معناي اعلام جنگ عليه حزب‌الله در داخل لبنان و ايران در سطح منطقه‌اي است. احتمالا اين اعلام جنگ از سوي سعد حريري نيز تحت فشار عربستان سعودي و احتمالا ايالات متحده صورت گرفته است. اين استعفاي ناگهاني حريري به اين معنا بود كه احتمالا گام يا گام‌هاي بعدي در كار است. اگر استعفا تنها قدم برنامه‌ريزي شده بوده يا اقدام‌هاي حريري يا هر جبهه‌اي كه پشت سر وي قرار دارد به تك اقدام استعفا منتهي شود، بايد گفت كه حزب‌الله هيچ آسيبي از اين حركت نديده است.

ساده‌ترين راه اين است كه رييس‌جمهور دست به سلسله مشورت‌هايي بزند و در نهايت هم براساس قانون اساسي، يك چهره سني ديگر را به دولت دعوت و بر كرسي نخست‌وزيري بنشاند. با اين وجود همه در لبنان منتظر گام‌هاي بعدي و به نوعي تكميلي براي اين اقدام اوليه بودند. هيچ كس نمي‌تواند دقيقا پيش بيني كند كه گام بعدي چه خواهد بود چرا كه استعفاي سعد حريري تا همين جاي كار هم اقدامي خارج از قاعده بوده است. برخي از احتمال‌ها ميان به راه انداختن جنگ عليه حزب‌الله لبنان با شكل دادن به يك ائتلاف بين‌المللي به رهبري سعودي يا برهم ريختن اوضاع داخلي لبنان و مشغول نگه داشتن حزب‌الله به بحران داخلي جديد متغير است.

لبنان امروز با بحران سياسي بسيار جدي روبه رو شده كه سهل و ممتنع نيست و شايد راهكار پيش روي حل آن نيز آسان يا كم هزينه نباشد. برخي از منابع مي‌گويند كه حزب‌الله در شطرنج جديد بايد امتيازهايي بدهد اما كميت و كيفيت اين امتيازها مشخص نيست. به نظر مي‌رسد كه هنوز همه‌چيز در مرحله شوك پس از استعفاي حريري باقي مانده و حزب‌الله لبنان و رييس‌جمهور اين كشور نشانه‌هايي دال بر اينكه گام جدي بعدي نيز وجود دارد، دريافت نكرده‌اند. اگر هيچ گام بعدي در كار نباشد بايد گفت كه سعد حريري بازنده ميدان است و لبنان را در حالي ترك كرده كه هيچ راه بازگشت به عالم سياست براي وي ديگر وجود ندارد.

گام دومي كه سعودي تا اين لحظه برداشته و البته اين گام هم تمام و كمال برداشته نشده ايجاد رعب و وحشت در ميان مردم لبنان و ترساندن آنها از به راه افتادن جنگ با لبنان است. عربستان سعودي، بحرين، كويت و امارات متحده عربي در اقدامي هماهنگ در ٢٤ ساعت گذشته از شهروندان خود خواستند كه به لبنان سفر نكنند و اگر در اين كشور هستند، فورا خاك آن را ترك كنند. درحالي كه محتمل‌ترين گزينه براي به راه انداختن جنگ با لبنان، ايجاد تنش ميان حزب‌الله و نيروهاي رژيم صهيونيستي است سيد حسن نصرالله در سخنراني روز گذشته خود تاكيد كرد كه گمان نمي‌كند اسراييل به دنبال ورود به باتلاق جنگ با لبنان باشد.

به نظر مي‌رسد كه درخواست از شهروندان كشورهاي سعودي، امارات و كويت يكي ديگر از تكه‌هاي پازل عمليات جنگ رواني عليه حزب‌الله لبنان باشد. عربستان سعودي سه روز پس از استعفاي سعد حريري و در حالي كه به بهانه اصابت موشك يمني به فرودگاه رياض عليه ايران اعلام جنگ كرده و تاكيد كرده بود كه حق پاسخ مشابه به اين موشك‌پراكني حوثي‌هاي يمن را براي خود قائل است و عليه لبنان نيز اعلام جنگ كرده بود. اين در حالي است كه ارتش لبنان احتمال شكل‌گيري تنش نظامي ميان بيروت و رياض را تاكنون رد كرده است.

دستور ويژه تل‌آويو به سفراي رژيم صهيونيستي

اتحاد ميان عربستان سعودي، ايالات متحده و رژيم صهيونيستي براي كاستن از قدرت و نفوذ حزب‌الله در عرصه سياسي لبنان، نخستين تحليلي بود كه از ابتدايي‌ترين ساعات استعفاي سعد حريري در خاك سعودي مطرح شد. يك هفته پس از آن اتفاق، رسانه اسراييلي جورزاليم پست در گزارشي ادعا كرده كه وزارت امور خارجه اين رژيم به سفراي خود در ساير كشورها دستور داده كه رضايت دولت‌هاي متعدد اروپايي را براي خلع سياسي حزب‌الله در لبنان اتخاذ كنند. هدف اوليه اين است كه مانع از حضور دوباره حزب‌الله لبنان در قدرت شوند تا به نوعي ميوه ناشي از نطق استعفاي سعد حريري را كه در آن به‌شدت از حزب‌الله لبنان انتقاد شده بود را بچينند. اگر اسراييل و عربستان سعودي به دنبال تحقق اين سناريو به هر قيمت ممكن باشند، لبنان دوباره گرفتار اختلاف‌هاي ميان شيعيان و اهل تسنن خواهد شد.

وزارت خارجه رژيم اسراييل از سفراي خود خواسته به اروپايي‌ها و مقام‌هاي كشورهاي ديگر تاكيد كنند كه هدف اصلي استعفاي سعد حريري اقدام‌هاي مخرب حزب‌الله لبنان و دخالت‌هاي ايران بوده است و اين دو مساله مي‌تواند تهديد براي صلح و ثبات منطقه‌اي باشد. جورزاليم‌پست به نقل از يك منبع وزارت خارجه رژيم صهيونيستي نوشت: اين ايده كه حضور حزب‌الله لبنان در قدرت مي‌تواند به ثبات بيشتر اين كشور منتهي شود با تجربه‌اي كه اكنون در دست داريم، شكست خورده است. لبناني‌ها نمي‌توانند صلاح خود را تشخيص داده و بهترين تصميم را براي خود بگيرند. آنها به گروگان‌هايي بدل شده‌اند تا منافع ايران در كشورشان را تامين كنند. اين ادعا در حالي از سوي يك مقام رژيم صهيونيستي مطرح شده است كه حضور حزب‌الله لبنان در دولت جديد لبنان كه از يك سال پيش شكل گرفت عملا هم در حوزه امنيتي و هم سياسي منجر به تامين ثبات در لبنان شد. اسراييل در حالي دولت لبنان را گروگان سياست‌هاي ايران مي‌داند كه نخست‌وزير مستعفي لبنان حي و حاضرترين گروگان در اختيار سعودي است.

به گزارش اين رسانه اسراييلي وزارت خارجه رژيم صهيونيستي همچنين از سفرا و نمايندگان خود در ساير كشورها خواسته است كه عليه فعاليت‌هاي ايران در يمن تبليغ كنند و از جامعه جهاني بخواهند كه از عربستان در يمن حمايت كنند. سيد حسن نصرالله، دبيركل حزب‌الله لبنان روز گذشته در دومين سخنراني خود پس از استعفاي سعد حريري به اين نقشه اسراييلي‌ها هم اشاره كرد و تاكيد كرد كه اسراييل به سفراي خود دستور داده كه عليه حزب‌الله در محل‌هاي مورد فعاليت خود تبليغ كنند و اين گروه را تروريستي بخوانند. وي در بخش‌هاي ديگري از سخنان خود تاكيد كرد كه اسراييل براي پيشبرد پروژه سعودي در لبنان همدوش رياض در حوزه‌هاي ديپلماتيك و سياسي گام برمي‌دارد.

حمايت اتحاديه اروپا و وزارت خارجه امريكا ازبيروت

در حالي كه عربستان سعودي انتظار داشت نطق استعفاي سعد حريري درباره دخالت ايران در امور داخلي لبنان در همان ساعات نخست به گلوله‌اي عليه ايران در سطح منطقه‌اي و بين‌المللي بدل شود اما تا اين مرحله از بازي‌اي كه سعودي راه انداخته است، هم اتحاديه اروپا و هم ايالات متحده حمايت خود را از لبنان اعلام كرده‌اند و از سياست‌هاي سعودي در قبال اين كشور فاصله گرفته‌اند. «ركس تيلرسون» وزير خارجه امريكا با حمايت از استقلال حكومتي لبنان، به كشورهاي منطقه هشدار داد از اين كشور در درگيري‌هاي نيابتي استفاده نكنند. تيلرسون با صدور بيانيه‌اي ضمن اعلام حمايت امريكا از حكومت و استقلال دولت لبنان از همه طرف‌هاي داخلي و خارجي لبنان خواست تا به تماميت و استقلال قانوني اين كشور احترام بگذارند.

وي همچنين «سعد حريري» نخست‌وزير مستعفي لبنان را «يك شريك قوي» براي ايالات متحده توصيف كرد. وزير خارجه امريكا ضمن مخالفت با هرگونه اقدامي كه ثبات لبنان را به خطر بيندازد، نسبت به سوءاستفاده كردن از اين كشور در درگيري‌هاي نيابتي هشدار داد. همزمان يك عضو ارشد حزب‌الله لبنان هم به نيوزويك گفته است كه حزب‌الله از رويارويي نظامي فوري واهمه‌اي ندارد و نماينده حزب‌الله در نطق خود در پارلمان نيز تاكيد كرده كه عربستان بايد دست از دخالت در امور داخلي ساير كشورها بردارد.

همه دست به انتخاب‌هاي درست بزنند

نيويورك‌تايمز در گزارشي ميداني از وضعيت اين روزهاي لبنان نوشته است: تحولات چند روز اخير مردم لبنان را به‌شدت مضطرب كرده است. اين استرس و دل نگراني تنها مختص روزنامه‌نگاران و سياستمداران لبناني نيست بلكه والدين نيز با استرس فرزندان خود را به مدارس مي‌برند و با ترس از اينكه مرحله بعدي چه خواهد بود آنها را به خانه بازمي‌گردانند. درحالي كه بسياري از تحليلگران مي‌گويند كه احتمال جنگ بسيار اندك است چرا كه عربستان سعودي قادر به هدايت و مديريت جنگ با لبنان نيست و اسراييل نيز در اين بازه زماني تمايلي براي جنگ با لبنان ندارد اما نگران هستند كه مناقشه‌هاي فعال در منطقه به بستري براي آن بدل شود كه اقدام‌هاي سعودي درجه ريسك‌پذيري دو كشور براي هرگونه رويارويي تصادفي را بالا ببرد.

روبرت مالي از مشاوران منطقه‌اي سابق دولت باراك اوباما در اين باره به گروه بين‌المللي بحران گفته است: ميزان تنش بسيار بالا است همزمان هيچ راه ارتباطي وجود ندارد و ريسك اينكه هر جرقه‌اي به يك آتش تمام‌عيار در منطقه بدل شود، وجود دارد. اگر قرار بر آرام و قرار سياسي و نظامي در لبنان باشد همه بايد در چند روز آينده برخلاف چند روز گذشته دست به انتخاب‌هاي درست بزنند كه اين كار به راحتي هم شدني نيست.