آیا راهی برای مقابله با حملات پهپادی وجود دارد؟

برترین‌ها- آرمان رمضانی: اگر به تحولات یک دهه اخیر دنیا از منظر نظامی نگاهی بیندازیم متوجه خواهیم شد یک فناوری خاص به شکل قابل توجهی معادلات جبهه‌های جنگ را تغییر داده است، یک فناوری خاص که تا چند سال قبل حتی از دید کارشناسان نظامی تنها یک اسباب بازی سرگرم‌کننده به حساب می‌آمد. درباره درون‌ها یا پهپادها حرف می‌زنیم یا به طور کلی‌تر یو‌اِی‌وی‌ها(UAV یا تجهیزات پرنده بدون‌سرنشین). فناوری که پیشرفتی عجیب را تجربه کرد و طی چند سال از کوادکوپترهای مورد استفاده در تبلیغات و عکاسی به یک برگ برنده در نبردهایی در بالاترین سطح تبدیل شد.

البته از دید کارشناسان نظامی این توجه زیاد از طرف ارتش‌های قدرتمند دنیا به این فناوری اصلا تعجب‌آور نیست. هزینه اندک ساخت پهپادها در مقایسه با دیگر تجهیزات پرنده مانند جنگنده‌ها و سهولت بهره بردن از آن‌ها در سخت‌ترین شرایط جنگی دلایلی کافی برای این استقبال دیوانه‌وار است.

پهپادها البته در تمام حوادث مهم نظامی دنیا در یک دهه اخیر نقشی اساسی بازی کرده‌اند اما وقایع جنگ میان روسیه و اوکراین طوری پیش رفت که دیگر برای هیچ کارشناسی در زمینه نظامی شکی باقی نماند که این تجهیزات ارزان و کاربردی همه‌چیز را تغییر خواهند داد. در این جنگ پهپادهایی از مدل‌های مختلف و با اندازه‌ها و اهداف گوناگون تقریبا در همه زمینه‌ها نقشی اساسی بازی کردند و از جمع‌آوری اطلاعات از مواضع حساس دشمن گرفته تا هدف قرار دادن بناهای مهم مورد استفاده قرار گرفتند.

اگر اخبار نبرد دو کشور اوکراین و روسیه را دنبال کرده باشید حتما در جریان ضربات سختی که نیروهای اوکراینی به روسیه وارد کرده‌اند قرار گرفته‌اید، ضرباتی سخت از قضا با استفاده از پهپاد که بر خلاف میل پوتین بالاخره پای جنگ را به شهرهای روسیه باز کرد. برای نمونه می‌توانیم به حمله اوایل سال 2024 یا همین عملیات اخیر اشاره کنیم که ده‌ها پهپاد اوکراینی در حمله‌ای به دقت برنامه‌ریزی شده به چند پالایشگاه مهم در خاک روسیه و البته چند پایگاه نظامی در شهرهایی چون بولوگرود، تاتارستان و منطقه کراسنودار آسیب‌هایی اساسی وارد کردند و برای نمونه در عملیات اخیر ده‌ها فروند جنگنده باارزش روسیه به شدت صدمه دیدند. تهاجم‌هایی که هم پیشرفت نیروهای اوکراینی در استفاده سازمان‌یافته از پهپادها را آشکار می‌کرد و هم تغییر رویکرد این نیروها در اساس جنگ با روسیه را نشان می‌داد.

منابع رسمی روسی مطابق انتظار خیلی زود عمق آسیب‌ها را بسیار سطحی توصیف کردند و مدعی شدند بخش قابل توجهی از پهپادهای استفاده شده در این حملات توسط نیروهای روسی شناسایی و پیش از حمله متوقف شده‌اند. این منابع توضیح دادند که اغلب پهپادهای متوقف‌شده از دو طریق سیستم‌های جنگ الکترونیک و موشک‌های زمین به هوا دچار آسیب شده‌اند اما تصاویر ماهواره‌ای به وضوح از فرار تعداد قابل توجهی پهپاد از چنگ مدافعین روسی و آسیب‌های قابل توجه به اهداف پراهمیت حکایت داشت.

اما مرور اخبار جنگ میان اوکراین و روسیه یک پرسش را در ذهن بسیاری از مخاطبان پررنگ کرده است. برای مقابله با پهپادها، یعنی تجهیزاتی پرنده با قابلیت‌های فراوان نظامی که ازقضا هم بسیار ارزان است و هم هدایتش بسیار آسان است(به نسبت دیگر تجهیزات نظامی پیشرفته که کار با آن‌ها به سال‌ها تحصیل و تجربه عملیاتی احتیاج دارد) چه می‌شود کرد؟ آیا پایگاه‌های نظامی، ابربناهای زیرساختی در صورتی که زیر پوشش سیستم پدافند یکپارچه نباشند عملا در مقابل این تکنولوژی بی‌دفاع هستند؟

متدهای مقابله با حملات پهپادی

برای کسانی که پیشرفت‌های نظامی را دنبال می‌کنند واضح است که ارتش‌های قدرتمند در دنیا مرتبا در حال رصد پیشرفت‌ها در تکنولوژی نظامی در کشورهای دوست و دشمن هستند و بخشی از وظیفه آن‌ها یافتن راهکار یا ساخت تجهیزات برای مقابله با نقاط قوت دیگر نیروهای نظامی است. پیشرفت تکنولوژی یو‌اِی‌وی و تاثیر غافلگیرکننده آن در دل جبهه‌های نبرد هم خیلی زود بسیاری را به فکر یافتن راه‌هایی برای مقابله با این تکنولوژی انداخت. در حال حاضر مقابله با حملات پهپادی در سه زمینه کلی تعریف می‌شود.

جنگ الکترونیک(Electronic Warfare یا EW)

در حال حاضر و در دنیای کنونی روش‌های مقابله الکترونیک مرسوم‌ترین و کاربردی‌ترین روش برای مقابله با حملات پهپادی است. این روش‌ها البته بسیار متنوع هستند و از اختلال در سیستم مکان‌یابی یا جی‌پی‌اس، اختلال در امواج رادیویی و البته روشی به نام سیگنال اِسپوفینگ یا جعل سیگنال را شامل می‌شوند. روسیه در این زمینه یکی از کشورهای پیشرو است و نیروهای نظامی این کشور چند سیستم متحرک جنگ الکترونیک مانند کراسوخا(Krasukha) و سری دفع‌کننده یا (Repelent) را برای این منظور طراحی کرده‌اند.

روش جنگ الکترونیک هرچند مرسوم و موثر است اما موفقیت تضمینی و 100 درصدی ندارد. برای نمونه بسیاری از پهپادها دارای سیستم از پیش برنامه‌ریزی‌شده هستند و حتی در صورت از بین رفتن یا جعل امواج و سیستم جی‌پی‌اس می‌توانند مطابق برنامه قبلی عمل کرده و به مناطق مشخصی بازگردند.بسیاری از حملات گسترده پهپادی مانند حملات اوکراین به خاک روسیه شامل تعداد قابل توجهی پهپاد اتوماتیک نظامی می‌شوند. پهپادهایی که نیازی به ارتباط مستمر با اپراتور ندارند و در نتیجه در مقابل این روش ایمن هستند.

روش مقابله کینِتیک یا همان روش سنتی

احتمالا این روش قابل پیشبینی‌ترین روش دفاعی ممکن برای مقابله با پهپادهاست. در این روش نیروهای نظامی از تجهیزات سنتی دفاع هوایی مانند موشک‌ها(زمین به هوا یا هوا به هوا)، سلاح‌های ضدهوایی و حتی لیزر برای نابود کردن پهپادها استفاده می‌کنند. این روش هرچند برای مقابله با لشگری از پهپادها موثر است اما با توجه به هزینه زیاد و سرعت پایین برای مقابله با یک یا چند پهپاد موثر و به صرفه نیست.

در نتیجه همین موضوع است که  نیروهای نظامی کشورهای زیادی در دنیا به سمت ساخت یک سیستم پدافندی یکپارچه مانند سیستم کایوتی(Coyote) برای مقابله با حملات گسترده یا پراکنده پهپادی رفته‌اند.

در نبرد اوکراین هر دو جبهه با توجه به قرار داشتن در میانه نبرد به سمت استفاده از روش‌های خلاقانه‌تری برای مقابله با پهپادهای دشمن رفتند. ویدئوهای منتشر شده از هر دو جبهه نشان می‌دهد نیروها برای مقابله با پهپادهای دشمن از سلاح‌های معمول سربازهای پیاده بهره می‌برند هرچند که ظاهرا بهترین نرخ آسیب به پهپادها به شاتگان‌های تغییریافته‌ای تعلق می‌گیرد که گلوله‌های آن سطح گسترده‌تری را پوشش می‌دهد. درنهایت در این نبرد از توپ‌های اتوماتی مانند توپ‌های سوارشده روی سیستم جپاردِ آلمانی هم برای مقابله با پهپاد استفاده شده و ظاهرا برای مقابله با پهپادهایی که در ارتفاع پایین پرواز می‌کنند بسیار موثر واقع شده است.

و در نهایت روش سازگاری تاکتیکی و رویکردی

علاوه بر دو روش نسبتا موثر قبلی، نیروهای نظامی در دنیا حالا با توجه به خطر مدوام پهپادها آموزش می‌بینند و تاکتیک‌ها توسط فرمانده‌هان ارشد با توجه به این متغیر جدیدالورود و موثر دچار تغییر و تحول می‌شوند. برای نمونه مشاهدات از جبهه نبرد اوکراین نشان می‌دهد نیروهای پیاده اوکراینی به خوبی خود را با این تهدید سازگار کرده‌اند و در بهره بردن از عامل استتار و همچنین استفاده از دود و ماکت‌ها برای فریب اپراتورهای پهپادهای روسی بسیار موفق عمل کرده‌اند.با این وجود هنوز پنهان کردن جابجایی تعداد زیاد نیروهای زمینی و تجهیزات سنگین حتی برای نیروهای اوکراینی محدود به زمان‌هایی با کمترین میزان میدان دید یا پدیداری و البته جابجایی‌های کوچک و مداوم برای عدم شناسایی می‌شود.

در برخی ویدئوها حتی مشخص است نیروهای اوکراینی از ماکت‌هایی قابل انفجار و اشتعال برای فریب پهپادهای روسی و دور کردن خطر از تجهیزات گران‌قیمتی چون تانک‌ها استفاده می‌کنند. دیگر عامل موثر مورداستفاده توسط نیروهای اوکراینی رصد مداوم آسمان برای مشاهده  پهپادهای شناسایی یا مهاجم دشمن توسط نیروهای انسانی، استفاده از سیستم‌های راداری پرتابل یا قابل حمل، سنسورهای آکوستیک و سیستم‌های سنتی شناسایی حرکت است تا به محض نزدیک شدن پهپادها نیروهای زمینی از زمان کافی برای پنهان شدن و پنهان کردن تجهیزات باارزش برخوردار باشند.

آینده تاکتیک‌های ضد پهپاد

ناتو و دیگر اتحادهای نظامی قدرتمند در  دنیا در همین لحظه که شما مشغول مطالعه این مقاله هستید مشغول پژوهش بر روی سیستم‌های چندلایه ضد یو‌اِی‌وی هستند، سیستم‌هایی که از تجمیع سنسورها، تجهیزات جنگ الکترونیک، رهگیری سنتی و سیستم‌های فرماندهی هدایت‌شده توسط هوش مصنوعی در یک سیستم یکپارچه تشکیل شده‌اند. هدف این سیستم‌ها ساده و مشخص است، شناسایی، رهگیری و نابود کردن به موقع پهپادها در زمان و مکان‌های مختلف.

همچنین می‌توان پیشبین کرد که پیشرفت سلاح‌های انرژی متمرکز مانند سیستم‌های لیزری و مایکروویو در آینده‌ای نزدیک بتواند راهکارهایی به صرفه برای مبارزه با پهپادها ایجاد کند. برای نمونه همین حالا دستکم برخی پایگاه‌های ارتش بریتانیا به سلاح‌های لیزری برای نابود کردن پهپادها مجهز شده‌اند و نتیجه با دقت بسیار بالا و آسیب جانبی اندک بسیار قابل توجه بوده است.