ناگفته‌های کنفرانس جنجالی برلین پس از ۲۲سال

برترین‌ها: اواسط فروردین سال ۱۳۷۹، کمتر از دو ماه بعد از پیروزی اصلاح طلبان در انتخابات مجلس ششم و سه هفته بعد از ترور سعید حجاریان، هفده نفر از روشنفکران و چهره های سیاسی ایرانی که شخصیت های اصلاح طلب هم در بین آنها حضور داشتند به برلین رفتند تا در کنفرانسی درباره وضعیت آینده ایران شرکت کنند.

این کنفرانس که از 19تا 22 فروردین‌ماه برگزار شد، شرکت‌کنندگان براساس سرفصل‌‌های مطرح در چارچوب برنامه به سخنرانی پرداختند. برگزار‌کنندگان و جناح‌های مخالف نظام در خارج، درصدد بودند کنفرانس را به جلسه محاکمه جمهوری اسلامی تبدیل کنند. صحنه‌هایی از عریان‌شدن کامل یک مرد و رقصیدن برخی از زنان در این کنفرانس از سیمای جمهوری اسلامی پخش شد.

کنفرانس برلین چگونه و در چه شرایطی برگزار شد؟

کنفرانس «ایران پس از انتخابات (Iran After the Elections Conference) » که بیشتر با عنوان «کنفرانس برلین» شناخته می‌شود نام همایش سه روزه‌ای بود که از ۱۹ تا ۲۱ فروردین ۱۳۷۹ به مدت سه روز از سوی حزب سبز آلمان و به دعوت بنیاد هاینریش بل (داستان نویس آلمانی) در خانه فرهنگ‌های جهان در برلین برگزار شد.

بنیاد هاینریش بل موسسه‌ای است که مناسبت نزدیکی با اتحادیه سبزها دارد. این بنیاد برترین وظیفه خود را «افزایش شعور و دانش سیاسی در داخل و خارج از کشور [آلمان] به منظور پیش‌برد اراده دموکراتیک جوامع، تعهدات سیاسی-اجتماعی و تفاهم ملل است».

برگزاری این کنفرانس پس از پیروزی اصلاح‌طلبان در مجلس ششم و 3 هفته پس از ترور سعید حجاریان بود. کنفرانس برلین اولین مواجهه اصلاح طلبان با نیروهای اپوزیسیون خارج از کشور بود؛ دو گروهی که در سال های دهه ۶۰ عموماً در جبهه مقابل هم قرار داشتند.

کنفرانس برلین هنوز یکی از رویدادهای مورد مناقشه همه طرفین شرکت کننده و درگیر در آن است. رویدادی که یک شکاف عمیق چند جانبه را به نمایش گذاشت: شکاف نیروهای سیاسی مختلف و روشنفکران بین خودشان، شکاف میان اینان با مخاطبان شان، شکاف داخل و خارج، و مهم تر از همه شکاف قدرت حاکم و حواشی آن با همه اینان.

۲ خرداد ۱۳۷۶ با پیروزی حجت‌الاسلام سید محمد خاتمی در انتخابات ریاست جمهوری اسلامی برگی تازه در تاریخ سیاسی ایران ورق خورد.

برخی پیروزی خاتمی را حاصل تلاش‌ها و مطالبات جامعه‌ مدنی ایران دانسته و برخی دلیل موفقیت خاتمی را در خواست مردم برای نمایش رای منفی خود به ناطق نوری می‌دانند. هرچه بود اما سید محمد خاتمی با ۲۰ میلیون رای از شرکت کنندگان در انتخابات پیروز شده و در مقابل مجلسی قرار گرفت که رئیس‌اش تا دیروز رقیب‌اش بود.

مجلس پنجم شورای اسلامی ۲ تن از وزرای کلیدی کابینه؛ وزیر ارشاد و کشور را استیضاح  و عبدالله نوری را از کار برکنار کرد. با همین سابقه مردم به استقبال انتخابات مجلس ششم رفتند. انتخاباتی که حاشیه‌های بسیاری هم‌چون جابجایی رای اکبر هاشمی رفسنجانی و غلامعلی حداد عادل بخشی از آن به شمار می‌رفت. انتخاباتی که با پیروزی گسترده نیرو‌های حامی خاتمی موسوم به جریان «اصلاحات» همراه شد.

هم‌زمان پیام کشورهای غربی به ایران که پس از برگزاری دادگاه میکونوس به قطع رابطه سیاسی آنها و انزوای بیشتر جمهوری اسلامی منجر شده بود، روشن بود. به گمان آنها روی کار آمدن دولت جدید فرصتی جدید برای بهبود روابط در اختیار می‌گذاشت و حالا با پیروزی اصلاح‌طلبان در مجلس ششم و با در دست گرفتن ۲ قوه مهم مجریه و مقننه،  فضایی جدید در ایران به وجود می‌آمد. فضایی که برای شناختن آن کنفرانس و سمینار‌های متعددی برگزار شد. یکی از این کنفرانس‌ها «ایران پس از انتخابات» بود که ۱۵ سال پیش از ۱۹ تا ۲۱ فروردین ۱۳۷۹ در برلین برگزار شد. کنفرانسی که به دلیل رویدادهای هم‌زمان و پس از آن، به «کنفرانس برلین» مشهور شد.

افراد شرکت کننده در کنفرانس برلین

هفده نفر از روشنفکران و چهره های سیاسی ایرانی که شخصیت های اصلاح طلب هم در بین آنها حضور داشتند به برلین رفته تا در کنفرانس برلین درباره وضعیت آینده ایران شرکت کنند

این هفده نفر عبارت بودند از: علی افشاری (فعال دانشجویی)، چنگیز پهلوان (نویسنده و روزنامه نگار)، حمیدرضا جلایی پور (روزنامه نگار که بعدا عضو حزب مشارکت شد)، محمود دولت آبادی (نویسنده)، فریبرز رئیس دانا (اقتصاددان)، منیرو روانی پور (نویسنده)، محمدعلی سپانلو (نویسنده)، عزت الله سحابی (فعال سیاسی)، شهلا شرکت (روزنامه نگار)، علیرضا علوی تبار(فعال سیاسی اصلاح طلب)، مهرانگیز کار (حقوقدان)، جمیله کدیور (منتخب مردم تهران در مجلس ششم)، کاظم کردوانی (پژوهشگر و عضو کانون نویسندگان)، اکبر گنجی (روزنامه نگار)، شهلا لاهیجی (ناشر)، خدیجه مقدم (فعال زنان و محیط زیست)، حسن یوسفی اشکوری (پژوهشگر دینی).

اما کنفرانس برلین دقیقا آنطور که برگزارکنندگان و شرکت کنندگان در آن انتظار داشتند پیش نرفت. گروهی از مخالفان سرسخت جمهوری اسلامی که اصلاح طلبان را نیز جزئی از نظام حاکم بر ایران و شریک در عملکردهای آن می دانستند، در چند نوبت سعی کردند جلسه را به هم بزنند که در یک مورد موفق شدند.

در جلسه پرسش و پاسخ هم عده ای با سوال های تند از مهمانان از ایران آمده استقبال کردند.

پخش کنفرانس برلین از صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران

اما جنجال اصلی بر سر کنفرانس برلین یک هفته بعد از تمام شدن آن شروع شد.

شبی که تلویزیون سراسری در پربیننده‌ترین ساعت، بخش هایی از سخنان شرکت کنندگان و صحنه برهنه شدن یکی از معترضان را، پخش کرد. روز بعد کفن پوش ها در قم و شهرهای دیگر به خیابان‌ها آمدند و روحانیون حکم ارتداد شرکت کنندگان را صادر کردند. ماجرا به یکی از گسترده ترین بحران های سیاسی بعد از پیروزی محمد خاتمی تبدیل شد. علی لاریجانی ریاست صدا و سیما در آن زمان را برعهده داشت.

رئیس صداوسیمای وقت درباره چند و چون پخش این فیلم از رسانه ملی گفت: «نوارهای آن جلسات از دو کانال به دست ما رسید و معلوم شد که برخی از آقایان حتی در نزد اجانب ، حرمت منافع ملی را حفظ نکرده اند لذا در معاونت سیاسی، برنامه‌ای تدوین شد که حدود نیم ساعت بود و اجمالاً ماجرای زشت آن جلسه را روشن می‌کرد. این برنامه را با من در میان گذاشتند. من موافق بودم که پخش شود. پس از پخش آن ، فشارها و سروصداها بلند شد اما تا حد زیادی اشتباهات سیاسی رخ داده را روشن کرد».

اما جریان اصلاح‌طلبی در نقد پخش این کنفرانس موضع گیری کردند:

آیت‌الله منتظری بلافاصله در پاسخ به استفتایی بیان داشت که «نمایش عمومی این قبیل صحنه ها در تلویزیون از مصادیق بارز اشاعه فحشا می باشد و شرعا حرام است و واضح است که انگیزه سیاسی در کار است.»

علی اکبر محتشمی‌پور هم در نامه‌ای نوشت: «سیمای جمهوری اسلامی در یک اقدام غیرمنتظره صحنه‌های مستهجن فیلم کنفرانس برلین را پخش کرد که موجب جریحه‌دار شدن عواطف و احساسات اکثریت اشخاصی که به مشاهده آن نشستند شد.»

محمد خاتمی، رئیس جمهور وقت هم پس از انعکاس محتوای کنفرانس در روزنامه ها (از جمله کیهان) سکوت اختیار کرد، اما چند روز پس از پخش بخش هایی از فیلم کنفرانس از شبکه اول سیما، واکنش نشان داد و با اینکه صداوسیما را محکوم کرد.

سید محمد خاتمی گفت: «از آغاز انقلاب، از زمان حضرت امام (ره) تاکنون ده‌ها نشست و سمینار با انگیزه های مختلف که نوعاً برای تحریف انقلاب و دستاوردهای آن بوده برگزار شده و حرف های بی ربطی هم زده شده است و شنیده‌ام در کنفرانس برلین هم حرف‌های بد و نامناسبی زده شد و برخی حرف های خوب و معقول هم زده اند، آیا بناست هر چه در آرشیوهاست بیرون بکشند و نشان بدهند؟» و در جایی دیگر گفت: «به هیچ وجه با کار صداوسیما موافق نبودم که مساله را به این نحو مطرح کند… آنچه در برلین نیز رخ داد قابل قبول نیست».

محاکمه شرکت کنندگان

حکم احضار از طرف دستگاه قضایی برای همه شرکت کنندگان فرستاده شد و به اتهام اقدام علیه امنیت ملی و تبلیغ علیه نظام تفهیم اتهام شدند. اما همواره این ابهام باقی ماند که چرا فقط عده خاصی از شرکت‌کنندگان در کنفرانس تفهیم اتهام شدند.

از میان شرکت‌کنندگانی که عضو کانون نویسندگان بودند و فاقد پایگاه و حمایتی در داخل نظام، عده‌ای همچون کاظم کردوانی و چنگیز پهلوان به ایران بازنگشتند و به تدریس در دانشگاه‌های خارج از کشور و فعالیت‌های فرهنگی خود مشغول شدند.

حسن یوسفی اشکوری

آقای اشکوری در دادگاه اولی که برای بررسی این اتهام برگزار شد به اعدام محکوم شد. دلیل صدور این حکم صحبت های او درباره احکام اسلام، از جمله حکم حجاب اعلام شد. این حکم در دادگاه تجدیدنظر به ۵ سال زندان تبدیل شد.

آقای اشکوری برای شرکت در کنفرانس برلین یک بار دیگر هم محاکمه شد که این بار به ۲ سال زندان محکوم شود تا مجازاتش مجموعا ۷ سال حبس باشد. او چهار سال و نیم در زندان ماند و بعد آزاد شد.

اکبر گنجی

اکبر گنجی هم در دادگاه اولیه به ریاست سعید مرتضوی و به اتهام شرکت در کنفرانس برلین و چندین اتهام دیگر محاکمه شد و به ده سال حبس و ۵ سال تبعید محکوم شد.

دو سال بعد دادگاه تجدیدنظر حکم آقای گنجی را به ۶ سال حبس کاهش داد. اما این حکم دوباره بررسی شد و مجددا به ۶ سال حبس افزایش یافت. اکبر گنجی ۶ سال تمام در زندان ماند.