۷ سنت باستانی آزتِک‌های افسانه‌ای

برترین ها - ترجمه از احمد محمدی: حدود یک قرن پیش از آن که کریستف کلمب پا به قاره آمریکا بگذارد، جنگی داخلی در نواحی مرکزی آن قاره، جایی حوالی دره مکزیک و مناطق اطراف آن در جریان بود؛ در این میان سه شهر خودمختار که یکی از آنها «تنوچیتلن» (Tenochitlan) نام داشت با هم اتحادی سه گانه تشکیل دادند و با پیروزی در آن جنگ، در سال ۱۴۲۸ میلادی پایه گذار امپراتوری آزتک شدند.

پس از پیروزی اتحاد اما این شهر «تنوچیتلن» بود که با توجه به قدرت نظامی خویش، به تدریج به مرکز امپراتوری تبدیل شد و دو شهر خودمختار دیگر به داشتن نقش های فرعی اکتفا کردند. امپراتوری آزتک در طول یک قرن به مرور بر قدرت و وسعت خویش می افزود تا اینکه با ورود ماجراجویان اسپانیایی و توسط «هرنان کورتز» و با اتحادی که او با قبایل و اقوام محلی متخاصم امپراطوری تشکیل داد، در سال 1521 میلادی سقوط کرد.

در میان آداب و رسوم سنتی آزتک ها، آموزش اجباری اهمیت بسیار داشت، خانواده های بزرگ با همسران متعدد تشکیل می دادند و مراسم قربانی کردن انسان را از این روی به جا می آوردند که اعتقاد داشتند در صورت تعلل در انجام این امر، دنیا به پایانِ خود خواهد رسید!

پایتخت امپراطوری آزتک، شهر «تنوچیتلن» بود، جایی که «مکزیکوسیتی» امروزه بر آن بنا شده است؛ شهری چندپارچه که بر روی یک سری دریاچه ساخته شده و به چهار قسمت اصلی تقسیم شده بود.

هنر در نزد آزتک ها ارج و قرب بسیار داشت و مردمی ورزشکار بودند که ورزش های بسیاری در میان آنها رواج داشت. مذهب نیز یکی از مهم ترین شئون زندگی آزتک ها محسوب می شد و خدایان و الهه های بسیاری را که هر یک از امور طبیعی نظیر کشاورزی، باران و ... را تحت سیطره یکی از آنها می دانستند، پرستش می کردند. آنها اغلب، فرزندان شان را به بردگی می فروختند، مراسم عجیب و غریبی برای دفن اجساد برگزار می کردند و نیاکان شان را در زیر یا اطراف خانه های شان دفن می کردند.

اگر یکی از شخصیت های مهم شان در می گذشت، جسد او را می سوزاندند چرا که اعتقاد داشتند سوزاندن جسد باعث می شود که روح مرحوم، مستقیما به سمت بهشت به پرواز درآید!

بسیاری از غذاهایی که در میان آزتک ها رواج داشت تُند بود و ماده اصلی آنها را گوشت و ذرت تشکیل می داد؛ رژیم غذایی مدرن مکزیکی هم شباهت بسیار به رژیم غذایی آزتک ها دارد: پرملات و تند و تیز.

1) قربانی کردن انسان

قربانی کردن انسان از جمله مراسم مذهبی تمدن آزتک بود. بیشتر تاریخ شناسان بر این باورند که قربانی کردن انسان یکی از اصول اساسی قوم آزتک بود و حتی برخی از قربانیان پس از کشته شدن، خورده می شدند.

مراسم قربانی کردن انسان در میان آزتک ها بخشی از یک فرهنگ دیرینه بود که از دیرباز در نواحی آمریکای مرکزی (جایی که دو قسمت شمالی و جنوبی قاره به هم می پیوندد) حکمفرما بود و توسط اقوام مایا و برخی از اقوام سرخ پوست نیز انجام می شد.

بر پایه این فرهنگ، تمام خدایان به خاطر این که نسل بشر بتواند به حیات خودش ادامه دهد، خودشان را قربانی کرده بودند. به این ترتیب، قربانی کردن انسان بالاترین مرحله از یکسری پیشکش هایی بود که انسان ها به وسیله آنها، دین خود را به خدایان ادا می کردند و عقیده داشتند که شخصی که قربانی می شد، در حقیقت «انجام وظیفه» کرده است.

قربانی کردن خود نیز عمومیت داشت، به این معنا که مردم معمولا اشیایی را به پیشگاه خدایان پیشکش می کردند که با خون خودشان آغشته شده بود؛ خونی که با زخمی کردن زبان، گوش یا سایر قسمت های مهم بدن شان بر روی آنها ریخته شده بود. به علاوه، قربانی کردن حیوانات نیز رواج بسیار داشت و آنها حیواناتی را از ابتدا مخصوص مراسم قربانی در پیشگاه خدایان پرورش می دادند.

عمومی ترین شیوه قربانی کردن انسان، دریدن سینه و بیرون کشیدن قلب بود. اجساد قربانیان، مایملک خدایان شمرده می شد؛ جمجمه، استخوان و پوست شان نقاشی شده و به نمایش گذاشته می شد یا برای ساخت و تزئین ماسک های مراسم جادوگری و پیشگویی شان از آنها استفاده می کردند.

۲) مراسم «آتش جدید»

این مراسم به منظور جلوگیری از به پایان رسیدن دنیا، پس از هر دوره گردش کامل تقویم آزتک ها یعنی هر ۵۲ سال یک بار انجام می شد. آنچه به یقین می توان گفت این است که اولین مراسم «آتش جدید» در سال ۱۰۹۰ میلادی برگزار شده است، اگرچه شواهدی نیز به دست آمده و دلالت بر این دارد که ممکن است این مراسم پیش از آن تاریخ هم برگزار می شده؛ اما آخرین مراسم «آتش جدید» در سال ۱۵۰۷ میلادی جشن گرفته شد. این سنت با غلبه اسپانیایی ها پایان یافت.

در پنج روز آخر کامل شدن این دایره تقویم ۵۲ ساله، آماده سازی مراسم شروع می شد. این آماده سازی شامل پرهیز از کار، انجام مراسم پاکیزگی، نابود کردن وسایل قدیمی منزل، روزه سکوت و مراسم خونریزی بود.

در غروب خورشید آخرین روز سال پنجاه و دوم، راهبی بر فراز قله آتشفشان می رفت و در آنجا مردی را قربانی می کرد. بعد آتش بزرگی برافروخته و مشعل هایی را که باید در معابد شهر استفاده می شد، با آن آتش روشن می کردند.

3) جشن های باران

آزتک ها جشن اول باران را در ماه فوریه و در ابتدای سال کشاورزی برگزار می کردند. در این جشن، یکی از راهبان یا جادوگران آنها یکسری مراسم مذهبی را برگزار می کرد تا بارش باران را از خدایان درخواست کند.

جشن دوم باران در ماه مارس که زمان شکوفه کردن گل ها بود، به پیشگاه «تلالوک» و دیگر خدایان باران تقدیم می شد، به عقیده آنها شکوفه کردن گل ها نشان از دمیده شدن حیات به کالبد زمین بود.

سومین جشن باران، باز هم برای درخواست باران بیشتر و در پاییز برگزار می شد. در سومین جشن باران آزتک ها ماکت های کوچکی از کوه ها را با دقت و وسواس بسیار می ساختند و اشکال «تلالوک» (خدای باران) را به زیبایی در جای جای شهرشان می کشیدند؛ چرا که تصور می کردند این خدا در کوه های بلند زندگی می کند.

۴) بازی توپی آزتک ها (آلامیلیزتلی - Ullamaliztli)

عقیده بر این است که خاستگاه این بازی، یکی از تمدن های باستانی «اولمک» (Olmec) بوده و بعدها به یکی از عناصر مهم امپراتوری آزتک تبدیل شده است. آزتک ها نه فقط به دلیل سرگرمی، بلکه به دلایل سیاسی و مذهبی به این بازی اهمیت بسیار می دادند.

هنگامی که آزتک ها می خواستند یک زیستگاه جدید تاسیس، اولین بناهایی که در آن احداث می شد، یک قربانگاه برای «هویتزیلوپوچتلی» (Huitzilopochtli) و یک زمین بازی در کنار آن بود. زمین بازی به شکل یک مستطیل بود، با یک خط مرکزی و ۶ نشانگر در طول دیوارها. در کنار زمین بازی قسمت های مجزایی برای تماشاگران، اشراف و داوران در نظر گرفته شده بود.

توپ از لاستیک سخت ساخته شده بود و حدود ۴ کیلوگرم وزن داشت. بازیکنان از تجهیزاتی برای محافظت خود استفاده می کردند. این بازی تیمی انجام می شد و هدف بازی این بود که توپ را بدون این که برخوردی با زمین داشته باشد از میان یک حلقه سنگی عبور دهند.

5) شکلات

دانه کاکائو در امپراتوری آزتک بسیار ارزشمند بود. در حقیقت، ارزش این دانه برای آنها به حدی زیاد بود که آن را به عنوان سکه پول در مراودات تجاری شان به کار می بردند و البته از آن برای تهیه نوشیدنی مورد علاقه و لاکچری خود نیز بهره می گرفتند. این دانه ها برای تهیه نوشیدنی های کاکائوی غلیظ استفاده می شد؛ و از آنجا که شکر نداشتند، به جایش از فلفل، پودر ذرت و ادویه استفاده می کردند.

آزتک ها عقیده داشتند که خدایی به نام «کتزالکواتل» (Quetzalcoatl) دانه کاکائو را از درخت زندگی برای انسان به ارمغان آورده و نیز به دلیل انجام همین کار تبعید شده است. وقتی که «هرنان کورتز» (فاتح اسپانیایی مکزیک و پرو در زمان کشف قاره آمریکا) از کشتی پیاده شد، آزتک ها پنداشتند که خدای شان بازگشته است؛ غافل از این که این خدای دروغین، دودمان امپراطوری شان را با آتش و خون، بر باد خواهد داد.

حتی لغت شکلات هم از لغت آزتکی «شکلاتل» آمده است.

۶) جشن زیلونِن (Xilonen)

این جشن به افتخار الهه ذرت، «زیلونن» برگزار می شد. در طول برگزاری این جشن، دختران مجرد هر شب در حالی که موهای بلندشان را باز و رها می گذاشتند، در صفی طویل، ذرت های سبز را در معبد به پیشگاه «زیلونن» تقدیم می کردند. یک دختر برده به نمایندگی الهه انتخاب می شد و مانند او لباس پوشیده و در جایگاه او می نشست؛ اما دخترک بینوا در آن جایگاه باشکوه احساس خوشایندی نداشت چرا که می دانست در آخرین شب جشن، او نیز طی مراسمی ویژه در پیشگاه «زیلونن» قربانی خواهد شد.

7) موسیقی و شعر

موسیقی و شعر در تمدن آزتک از جایگاه بسیار بالایی برخوردار بود. تقریبا در تمامی فستیوال های آزتکی، مراسم شعرخوانی و مسابقات شاعری برگزار می شد. همچنین نمایش هایی برگزار می شد که هنرمندان، آکروبات ها و نوازندگان در آن شرکت داشتند.

ژانرهای بسیاری برای آهنگ ها وجود داشت: «یوکیوکاتل» (Yaocuicatl) برای جنگ استفاده می شد، «تئوکیوکاتل» (Teocuicatl) برای خدایان و اسطوره ها و «زاکیوکاتل» (Xochicuicatl) برای گل ها و شعر. سخن گفتن معمول یا نثر هم «تلاتولی» (Tlahtolli) نامیده می شد، که گروه بندی و تقسیمات خاص خودش را داشت.