کدام آسیب پذیرترند؟ جنین‌های چاق یا لاغر؟

مجله سیب سبز: شاید برای‌تان پیش آمده باشد که نوزاد تازه‌متولد شده‌ای را ببینید که دچار شکستگی یا دررفتگی در ناحیه بازو، شانه و لگن شده و تن نحیف و کوچکش آتل‌بندی شده است. حتما از خودتان پرسیده‌اید چرا این‌طور شده یا مادر و حتی کادر بیمارستان را با انبوهی از سوال مواجه کرده‌اید که چرا اندام نوزاد دچار شکستگی شده است آیا این دررفتگی‌ها همگی از عوارض زایمان طبیعی است یا احتمال بروز آن در تمامی زایمان‌ها قابل پیشبینی است! دکتر «مریم کاشانیان»، رئیس بیمارستان شهید اکبرآبادی و مدیر گروه زنان دانشگاه علوم‌پزشکی ایران با اطلاعات دقیقی که در این مطلب ارائه می‌دهد، بسیاری از سوالات‌تان را پاسخ داده و نگرانی‌های‌تان را برطرف می‌کند.

احتمال دررفتگی در کدام زایمان‌ها بیشتر است؟

در واقع در دو درصد از زایمان‌های طبیعی ممکن است صدمات زایمانی اتفاق بیفتد و در ۹۸ درصد نیز اتفاق نمی‌افتد. البته این موضوع به این معنی نیست که میزان وارد آمدن صدمه به نوزاد در زایمان‌های طبیعی بیشتر است بلکه عمل سزارین نیز یک عمل جراحی بوده و یک صدمه بزرگ برای مادر و حتی جنین است. در مورد صدمات جنینی باید به این نکته اشاره کرد که در سزارین صدمه به جنین به صفر نمی‌رسد بلکه دودرصد در زایمان‌های طبیعی و یک و یک‌دهم درصد نیز در سزارین‌ها ممکن است صدماتی برای نوزادان ایجاد شود بنابراین نباید چنین تصور کرد که با سزارین صدمات جنینی به صفر می‌رسد بلکه این یک باور غلط است و سزارین نیز می‌تواند صدمات خاص خود را به همراه داشته باشد.


چه زمانی احتمال آسیب دیدگی نوزاد بیشتر است؟

مجموعه عواملی که باعث صدمه به جنین در زمان تولد می‌شود، نوزاد، مادر و مجموعه‌ای از ساختارهای زایمانی است. در واقع ساختار زایمان به گونه‌ای است که امکان آسیب به نوزاد را ایجاد می‌کند به‌خصوص زایمان‌هایی که شرایط مادر و جنین هردو اضطراری است و به ناچار بایداز ابزارهایی مثل «وکیوم» یا «فورسپس» برای خارج کردن نوزاد استفاده شود چراکه در غیر این صورت جان نوزاد در خطر بوده و احتمال خفگی وجود دارد. فورسپس تیغه‌ای است که در دو طرف سر نوزاد گذاشته شده و نوزاد توسط آن خارج می‌شود، وکیوم نیز کاپی است که روی سر بچه گذاشته می‌شود و با ایجاد خلاء باعث مکش و خروج نوزاد می‌شود. پس طبیعتا دو وسیله به پروسه زایمان اضافه می‌شوند و می‌توانند تاثیرگذار باشند که البته در صورت بروز هرگونه مشکل و عارضه در نوزاد، قابل برگشت و بهبود بوده و جای نگرانی وجود ندارد.

کدام نوزادها بیشتر در خطرند؟

لازم به توضیح است که کانال زایمانی، کانالی با مسیر صاف و بدون پستی یا بلندی نیست بلکه استخوان‌هایی در این مسیر قرار گرفته‌اند که برآمدگی‌هایی را داخل لگن مادر ایجاد می‌کنند، بنابراین مثل این است که سر و بدن جنین که استخوانی است، از یک محیط استخوانی با پستی و بلندی‌های فراوان عبور می‌کند و باید برای تولد، خود را با این کانال زایمانی تطبیق دهد تا خارج شود. در این بین، اگر جنین درشت‌تر باشد احتمال صدمات بیشتر است چراکه ممکن است وضعیت قرار گرفتن جنین در کانال زایمانی به گونه‌ای باشد که حتما با سر خارج نشود و با پایین‌تنه خارج شود یا ممکن است جنین با صورت وارد کانال زایمانی شود پس محل قرار گرفتن جنین در کانال زایمانی به‌ گونه‌ای است که می‌تواند به این صدمات کمک کند.

آیا وزن مادر احتمال آسیب‌دیدگی را بیشتر می‌کند؟

صدمه و آسیب‌های احتمالی در جنین‌های درشت که بیش از چهار کیلوگرم وزن دارند یا سن مادر بالاست بیشتر رخ می‌دهد. از طرفی سایز مادر بسیار موثر است، مادرانی که چاق هستند طبیعتا صدمات زایمانی در آنها شدیدتر است چون جنین درشت‌تری دارند و جنین درشت نیز مسیر و کانال زایمانی را سخت‌تر طی می‌کند در واقع از نظر آماری نیز بسیار مشاهده شده است که جنین‌های درشت متولد شده از مادران چاق، بیشتر در معرض آسیب‌های زایمانی قرار گرفته‌اند. حتی در مواردی که جنین نارس است یا رشد کافی ندارد، احتمال وقوع صدمات زایمانی بیشتر است. برخی ناهنجاری‌ها نیز ممکن است در لگن مادر وجود داشته باشد و مادر از وجود آنها مطلع نباشد، در این صورت شکل داخلی لگن مادر ممکن است به گونه‌ای باشد که به نوزاد آسیب وارد کند.

کدام شکستگی حین تولد شایع‌تر است؟

یکی دیگر از ضایعاتی که ممکن است در زایمان‌های طولانی و سخت رخ دهد، انواعی از شکستگی‌ها هستند که البته شکستگی استخوان ترقوه در نوزادان شایع‌تر است. این نوع شکستگی ممکن است هم در سزارین و هم در زایمان طبیعی رخ دهد. در بسیاری از مواقع سر نوزاد بیرون می‌آید اما شانه نوزاد در کانال زایمانی گیر می‌کند، گاهی وقتی سایز لگن مادر نیز مناسب نیست، لگن مادر فشار وارد می‌کند و استخوان شانه را می‌شکند. در این نوع شکستگی‌ها نیز جای نگرانی وجود ندارد چراکه استخوان‌های نوزاد بسیار نرم است و قابلیت جوش خوردن سریع را دارند. نوزادان مادران دیابتی که بزرگ‌جثه هستند به دلیل آنکه نسبت شانه به سر در آنها بیشتر است بنابراین سر به‌راحتی کانال زایمانی را طی می‌کند اما شانه‌ها به دلیل پهن بودن نمی‌توانند آن کانال را طی کنند به همین دلیل یا خود به خود در کانال زایمانی شکستگی رخ می‌دهد یا گاهی اوقات برای رها کردن شانه و بیرون آوردن سریع نوزاد که اکسیژن کافی به مغز برسد و نوزاد خفه نشود، مجبور به شکستن استخوان ترقوه هستیم که البته این شکستگی قابل ترمیم است.

آسیب بافت‌های نرم خطرناک است

جدی‌ترین ضایعاتی که برای جنین رخ می‌دهد، ضایعاتی است که بیشتر در نسج نرم اتفاق می‌افتد؛ مثلا در نوزادی که با صورت متولد می‌شود، ممکن است پلک نوزاد ورم کند، صورت یا یک قسمت از بخش سر متورم شود که البته این ورم‌ها بعد از تولد به سرعت جذب شده و مشکلی ایجاد نخواهد کرد. گاهی ممکن است خون‌مردگی‌های ریز و درشتی روی بدن یا صورت نوزاد ایجاد شود که البته جذب خواهد شد اما صدمات جدی‌تری که ممکن است به‌ندرت در نوزادان رخ دهد خونریزی در قسمت‌هایی ازمغز است. شایع‌ترین صدمات خونریزی در پوسته سر است. در مواقعی که خروج سر نوزاد در زایمان با مشکل روبه‌رو می‌شود ممکن است در پوسته سر خونریزی اتفاق بیفتد که این خون‌مردگی بعد از گذشت چند روز از بین می‌رود. موضوع دیگر دررفتگی‌هایی است که در کانال زایمانی رخ می‌دهد؛ ممکن است زانو یا مفصل ران نوزاد در رود که خوشبختانه تمام اینها قابل درمان هستند و عارضه‌ای از خود بر جای نمی‌گذارند.

شکستگی در استخوان ران و بینی

استخوان ران نوزاد نیز ممکن است دچار شکستگی شود یا در مواردی که نوزاد زمینه‌های ابتلا به برخی از بیماری‌ها مثل، بیماری‌های مادرزادی، ناهنجاری‌های استخوانی و... را دارد، ممکن است میزان صدمات در زمان زایمان را افزایش دهد. در برخی از موارد استخوان بینی نوزاد در رفته و شکل ظاهری آن از حالت طبیعی خارج می‌شود. ممکن است در چشم خونریزی رخ دهد و موارد دیگر، که همه در کمترین زمان بهبود یافته و عارضه‌ای ایجاد نمی‌کند.گاهی ممکن است استخوان بازوی نوزاد دچار شکستگی شود به‌خصوص در موارد سزارین یا زمانی که سر نوزاد متولد می‌شود و مابقی بدن در کانال زایمانی می‌ماند، این اتفاق رخ می‌دهد. یک مسئله دیگر بروز فلج‌هایی در نوزادان است که در برخی از اعضای بدن نوزادان رخ می‌دهد مثل فلج عصب صورتی و عصب بازویی که وقتی نوزاد به دنیا می‌آید به دلیل وارد آمدن فشار روی اعصاب صورت نوزاد، یک طرف از صورت او فلج می‌شود بنابراین لب‌ها به یک طرف کشیده شده یا یک چشم باز می‌ماند که این نوع فلج‌ها در بسیاری از مواقع با فیزیوتراپی قابل بهبود است و به‌ندرت آثاری از آن باقی می‌ماند.