آر.مال استاین، کسی که مو بر اندام بچه ها سیخ کرد

مجله همشهری دانستنیها - ایثار قنواتی: پدر و مادرهایی که برای بچه های شان داستان های ترسناک می خوانند یا کتاب داستان هایش را می خرند، باید موجودات عجیب و غریبی باشند؛ موجوداتی که باعث می شوند سر و کله انواع هیولاهای پشمالو زیر تخت و داخل کمد بچه های شان پیدا شود.

آر.ال استاین یکی از نویسندگانی است که تمام تلاشش را می کند تا بچه ها، هیولاهای خلاقانه تری را زیر تخت خواب شان تصور کنند. رابرت لارنس استاین، سال هاست که برای بچه ها داستان های ترسناک می نویسد و به قول خودش بزرگ ترین وظیفه اش در این دنیا این است که تا جایی که می تواند مو را بر تن بچه هایی که داستان هایش را می خوانند سیخ کند.

جناب استاین حالا هفتاد و سه ساله است و می شود گفت پیرمردی است که هنوز هم دست از سر ترساندن بچه ها بر نداشته است. او قبل از ترساندن بچه های مردم، لطیفه و داستان فکاهی می نوشت و برای همکلاسی هایش می خواند. اولین کتاب استاین «راه و رسم مسخرگی و خنداندن دیگران» نام داشت؛ کتابی در ادامه داستان های فکاهی که از نه سالگی می نوشت و برای دیگران می خواند. استاین در بیست و هفت سالگی اولین داستان از مجموعه «خیابان هراس» را چاپ کرد؛ مجموعه ای که او را تبدیل به داستان نویسی معروف، معتبر و البته ثروتمند کرد.

آر.ال استاین واقعا ما را می ترساند؟

«من عاشق این هستم که خواننده هایم را به مکان های ترسناک ببرم. در واقع ترسناک ترین مکان در ذهن خودتان قرار دارد و من با داستان هایم به داخل ذهن تان سرک می کشم و کاری می کنم تا شما بترسید.»

به نظر می رسد کسی که اینقدر درباره ترساندن حرف می زند، در نهایت چندان هم کسی را نمی ترساند. حساب داستان ها، فیلمنامه ها و نمایشنامه های ترسناک از فیلم های ژانر وحشت همیشه جدا بوده است. بعید به نظر می رسد کسی که مشغول خواندن صحنه باز شدن در کمد در فیلمنامه «دیگران» باشد، به اندازه لحظه دیدن همین صحنه در تلویزیون یا بر پرده سینما بترسد.

کتاب های داستان هر چقدر هم فضاسازی فوق العاده ای داشته باشند، باز هم هنگام خواندن آنها خیال مان راحت است که جای مان امن است و کسی دستش هم به ما نمی رسد؛ به قول استاین «خواندن کتاب ترسناک مانند سوار شدن به ترن هوایی در شهر بازی است؛ سرگرم کننده، جالب و ترسناک، اما در تمام مدت می دانید که واقعا خطری شما را تهدید نمی کند.»

ترساندن، یکی از پرطرفدارترین سرگرمی های دنیاست و البته اگر مانند من جزء آن دسته از ترسوها باشید که از سایه خودشان هم می ترسند، ترساندن تان به وسیله دیگران هم سرگرمی به حساب می آید اما حتی ترسوترین آدم ها به سختی از کتاب های داستان ترسناک می ترسند.

داستان ترسناک برای آدم های مختلف می تواند معانی گوناگونی داشته باشد. ممکن است بعضی ها با داستان «کمد شماره 13»، «دوباره پنیر بخور و بمیر» یا «شبی که عروسک زنده شد» آر.ال استاین نترسند و به جایش با خواندن داستان پینوکیو از ترس زهره ترک شوند.

درست مانند جناب استاین که از شنیدن داستان آدمک چوبی در بعدازظهرها چنان می ترسیده که هیچ وقت آن را فراموش نکرده است: «می خواهید باور کنید یا نه، پینوکیو اولین داستانی بود که من را با داستان های ترسناک آشنا کرد. مادرم هر روز داستان پینوکیو را هنگام خواب نیمروز برایم می خواند. به نظر من داستان پینوکیو، داستان بسیار ترسناکی است. در ابتدای این داستان پینوکیو جیرجیرک را با چکش له می کند و بعد در حالی که پاهایش را بالای اجاق گذاشته، خوابش می برد و پاهایش جزغاله می شود. من هرگز آن را فراموش نکردم.»

خب، این طور به نظر می رسد که کسی که داستان پینوکیو برایش چنان ترسناک است که هیچ وقت نمی تواند آن را فراموش کند، در ترساندن دیگران نمی تواند موفق باشد. البته اگر ترساندن دیگران را عملی موفقیت آمیز به حساب بیاوریم.

داستان های ترسناک واقعا بچه ها را می ترساند؟

شاید بچه هایی که در دهه شصت کارتون های تلویزیون را تماشا می کردند، بتوانند با استاین همدردی کنند. در آن زمان نه تنها پینوکیو آواره و اسیر دست گربه نره و روباه بود، بلکه خیلی از شخصیت های کارتونی در به در دنبال پدر، مادر یا حتی جای آرامی برای خوابیدن می گشتند. این داستان ها چیزی از جنس ترس و دلهره را در دل بچه ها می نشاندند اما به محض تمام شدن آن داستان، فقط بخش های بامزه اش به یاد می ماند.

در واقع این طور به نظر می رسد که نویسنده کودک و نوجوانی در جهان وجود ندارد که بخواهد واقعا بچه ها را بترساند. در واقع نویسنده های کودکی که داستان ترسناک می نویسند از دو فرمول معمول استفاده می کنند.

آنها با تخیل شان موجودات عجیب و غریب، جادوگرها یا آدم فضایی ها را در فضایی غیرمتعارف با زندگی روزمره مانند جنگل، شهر ارواح و سیاره ای دیگر خلق می کنند؛ یا آدم ها و موجودات غیرعادی را به فضای آرام و بی سروصدای زندگی روزمره می آورند؛ مانند سه گانه جان کریستوفر.

در سه گانه جان کریستوفر، سه پایه هایی از فضا به زمین آمده بودند و کنترل زمین را به دست گرفته بودند. در آن داستان ها، نجات دهنده زندگی آدم بزرگ ها بچه هایی بودند که دل شان نمی خواست سه پایه ها به پدر و مادرهای شان فرمانروایی کنند. می بینید، داستان چندان هم ترسناک نیست اما باز هم وقتی حرف از کتاب داستان های ترسناک به میان می آید، عجیب است که پدر و مادری این جور کتاب ها را برای بچه های شان بخرند.

آر.ال استاین هم در شروع کارش در اوایل دهه هشتاد، از این که کتاب داستان هایش این قدر فروش می رفت، شگفت زده شده بود اما او هم مانند همه نویسنده های کودک دیگر، مهم ترین اصل در نوشتن این داستان ها را رعایت می کرد. «فکر می کنم بچه ها به این دلیل داستان های من را دوست دارند که می توانند به آنها اعتماد کنند. این داستان ها هیچ وقت بچه ها را خیلی نمی ترساند.

همیشه پر از اتفاق های خنده دار و بامزه هستند و مهم تر از همه، پایان خوشی دارند. اصول من به هیچ وجه تغییر نکرده است. من یک قانون دارم که می گوید داستان ها هرگز نباید خیلی واقعی باشند. کتاب ها همیشه برای کودکان دلنشین خواهند بود، اگر آنها همیشه بدانند داستان ها تخیلی هستند.»

اتاق های زیر شیروانی مکان های ترسناکی هستند؟

سیندرلا، جودی، هایدی، کوزت، دختر مهربون و خیلی از شخصیت های کارتونی دیگر بخشی از داستان را در اتاق زیر شیروانی سر می کردند. اتاقی که هم تبعیدگاه این شخصیت ها به حساب می آمد و هم محل امنی که می توانستند مدتی از شر نامادری یا صاحبخانه بدجنس در امان باشند. سرنوشت آر.ال استاین هم در اتاق زیر شیروانی خانه شان در اوهایو رقم خورد.

«نه سالم بود که در اتاق زیرشیروانی خانه مان ماشین تایپی پیدا کردم که زندگی من را تغییر داد. در آن زمان متن های طنز و داستان های کوتاه می نوشتم. آن موقع دوست داشتم کاریکاتوریست بشوم اما از آنجایی که اصلا طراحی ام خوب نبود، داستان های طنز می نوشتم. فکر می کنم از همان موقع می دانستم که می خواهم نویسنده شوم.»

اتاق زیر شیروانی برای استاین دست کمی از یک موهبت بهشتی نداشته است. او در حالی از نه سالگی می دانست که می خواهد نویسنده شود که خیلی از آدم ها در چهل سالگی هم هنوز سردرگم هستند و تکلیف شان با خودشان و زندگی شان مشخص نیست. استاین در نوجوانی آرزو داشت یک مجله برای خودش داشته باشد. به همین دلیل هم دست به کار شد و یک مجله طنز منتشر کرد.

«من عاشق مجله بودم. آرزوی من این بود که برای خودم یک مجله طنز داشته باشم که البته به آن رسیدم و ۱۰ سال یک مجله طنز منتشر می کردم. داستان های ترسناک انتشارات «EC comics» را دوست داشتم. آنها وحشتناک، نفرت انگیز با پایانی پیچیده و خنده دار بودند. «ری بردبری» یکی از اولین نویسندگانی بود که کتاب هایش را خواندم. داستان های او من را به یک کتابخوان حرفه ای تبدیل کرد. بعد از او، کتاب های «ایزاک آسیموف»، «رابرت شکلی» و دیگر نویسندگان کتاب های علمی - تخیلی را با ولع تمام می خواندم.»

استاین راه طنزنویسی را ادامه داد اما فروش تاب هایش چندان رضایتبخش نبود؛ «قبل از نوشتن داستان های ترسناک بیشتر از صد جوک و داستان خنده دار برای کودکان و نوجوانان نوشتم. داستان های خنده دار خیلی فروش نداشتند، اما کتاب های ترسناک همیشه پرفروش بودند. من هم اولین داستان ترسناکم را نوشتم.

بعد از آن، هر سال یک داستان برای نوجوانان می نوشتم و همه آنها پرفروش بودند. البته در شروع، ناشران کمی حاضر بودند داستان های من را چاپ کنند. به نظر آنها تاب های ترسناک برای کودکان و نوجوانان جواب نمی داد اما انتشارات «Simon & Schuster» قبول کرد چهار داستان از مجموعه «خیابان هراس» را چاپ کند. نتیجه این طور پیش رفت که حالا این مجموعه به ۱۰۰ عنوان رسیده و بچه ها کیلو کیلو، برایم نامه می فرستند.»

حالا مهم نیست که پستچی هایی که روزی هزاران نامه را دم در خانه آر.ال استاین به او تحویل می دهند، چقدر از او متنفر هستند. مهم این است که استاین هفتاد و سه ساله خیلی زودتر از هر کس دیگری به آرزوی دوران کودکی اش رسیده است. او نویسنده ای است که بچه ها را بیشتر از آن که بترساند، خوشحال می کند. استاین باعث شد صدها کودک و نوجوان در جهان، کتاب دست شان بگیرند و داستان بخوانند. می بینید، اتاق زیر شیروانی همیشه هم جای ترسناکی نیست.

همه کتاب های آقای پرفروش به زبان فارسی

کتاب هایی که شما را نمی ترسانند اما سرگرم می کنند

حتی نزدیک ترین دوست آر.ال استاین وقتی داستان های طنزش را می خواند و مجله فکاهی اش را ورق می زد به این فکر نمی کرد که استاین روزی یکی از پرفروش ترین نویسنده های کودک و نوجوان جهان شود. نویسنده ای که از نه سالگی آرزوی نویسنده شدن داشت و در اواخر بیست سالگی با چاپ اولین مجموعه داستانش به آن رسید. استاین در ایران هم جزء نویسنده های پرطرفدار است و بیشتر داستان هایش به فارسی ترجمه شده است.

تالار وحشت

15 داستان از این مجموعه را «نشر ویدا» با ترجمه «غلامحسین اعرابی»، «محمد قاسم زاده»، «علی اکبر خداپرست» و «شیوا خویی» ترجمه کرده است. این مجموعه در دل خودش یک مجموعه سه گانه هم دارد. داستان های «بازی های ترس»، «از چه چیزی بیشتر می ترسی؟» و «کسی زنده نمانده؟» سه گانه های این مجموعه هستند.

دایره وحشت

25 داستان از این مجموعه را نشر ویدا ترجمه و چاپ کرده است. البته مترجم های نشر «پلیکان» هم طرفدار استاین هستند و چند داستان از این مجموعه را ترجمه کرده اند. هر کدام از داستان های این مجموعه تا به حال به چاپ رسیده است.

ترس و لرز

از این مجموعه تا به حال سه داستان ترجمه شده و نشر «پیدایش» آنها را چاپ کرده است. «هیولا»، «غار ارواح» و «آدم برفی می آید» سه داستان این مجموعه است.

سایه وحشت

32 داستان از این مجموعه را نشر ویدا چاپ کرده است. تقریبا در عنوان های داستان های این مجموعه، یکی در میان هیولا وجود دارد و این طور به نظر می رسد که جناب استاین در این مجموعه «سایه وحشت» بیشتر از هر داستان دیگر تلاش کرده تا بچه ها را سرگرم کند.

خیابان هراس

اولین داستان های استاین در قالب این مجموعه چاپ شدند. استاین با این مجموعه، یک شبه راه صد ساله را رفت و هم به آرزویش رسید و هم به یکی از ثروتمندترین نویسنده های جهان تبدیل شد. این مجموعه حدود 100 داستان دارد و هفت داستان از آن را نشر ویدا و پلیکان چاپ کرده است.

تالار مخفی

شش داستان ترجمه شده این مجموعه را «شهره نورصالحی» در نشر پیدایش ترجمه کرده است. ویژگی عجیب این مجموعه داستان استاین این است که تقریبا هر کدام از داستان ها شخصیت های مربوط به خودشان را دارند.