مهتاب کرامتی: از تکرار بیزارم

همشهری 6 و 7: معروف است به اینکه بی هیچ ملاحظه ای شمایلی را که در ذهن مخاطبان از او شکل گرفته به هم می ریزد. در کارنامه کرامتی نقاط درخشانی مانند «آلزایمر»، «بیست»، «اسب حیوان نجیبی است» و «زندگی خصوصی آقا و خانم میم» وجود دارند. بازیگری که با برخی انتخاب هایش مثل مومیایی 3 به جابجایی موقعیت بازیگران زن سینمای ایران کمک کرد.

خاطره نگاه لرزانش در بیست، واخوردگی درونی اش در اسب حیوان نجیبی است و رفتار متزلزل و پرابهامش در زندگی خصوصی آقا و خانم میم، از ذهن تماشاگران پاک نمی شود.


از میان مولفه های تشکیل دهنده یک فیلم، کدام یک بیشترین اهمیت را برای شما دارد؟

- فیلمنامه خوب بیش از حد برایم اهمیت دارد. در ابتدا یک شخصیت پردازی دقیق در قصه به بازیگر بیشترین کمک را می کند تا بتواند نقش را انتخاب کند. از سوی دیگر اگر کارگردانی کاربلد باشد، از قدیمی ها بگیرید تا جوان ترها، می تواند در انتخاب تاثیر بگذارد.

برای ایفای نقش چه چیزی بیشترین اهمیت را برای شما دارد؟

- در ابتدا دید و نگاه کارگردان برای من اهمیت دارد. من اصولا بازیگری هستم که به کارگردانم اقتدا می کنم. برایم خیلی مهم است که کارگردان اشراف کاملی روی نقش و فیلمنامه داشته باشد و بتوانم خودم را به طور کامل به دست او بسپارم. اعتقاد دارم این کارگردان است که قبل از شروع، نقش را بهتر از من می شناسد و می داند که از قصه و نقش چه می خواهد. سپس در طول کار و دورخوانی فیلمنامه شخصیت برای من شکل می گیرد و با صحبت هایی که با کارگردان می کنم، می توانم آن شخصیت را بهتر بشناسم.

معمولا اگر کسی متن فیلمنامه ای را بخواند، تصویری که از نقش در ذهنش حک می شود شاید با هزار نفر دیگر تفاوت داشته باشد. شما چطور آن نقش را تبدیل به آنچه همه به صورت واحد می پذیرند، می کنید؟

- درست می گویید، چیزی که می خوانیم با آنچه می بینیم کاملا متفاوت است. آنچه می بینیم شخصیتی است که در فیلمنامه نوشته شده. چیزی که به من کمک می کند توجه به خاستگاه نقش است یعنی اینکه از چه طبقه ای است و چگونه لباس می پوشد؟ حتی نوع راه رفتن، حرکات دست و حرف زدنش هم باید برایم مشخص شود. درباره همه اینها با کارگردان صحبت می کنم. قطعا هر نقشی، ما به ازایی در جامعه دارد که ما بازیگران به آن رجوع می کنیم و اگر شناخت بیشتری لازم باشد و باید به جایی یا مرکزی رجوع کنیم یا کسی را ببینیم، قطعا دریغ نمی کنیم.


شما با کارگردانان بزرگی کار کرده اید. تفاوت کار با باسبقه های سینما مثل داریوش مهرجویی، محمدرضا اصلانی، محمدرضا هنرمند با کارگردانانی مثل آقای قطبی، علی محمدی، بنکدار و کاهانی در چه چیزهایی است؟

- در نحوه و فرآیند کار تفاوتی ندارد. من روش خاص خودم را در خواندن فیلمنامه و همچنین ارتباط با کارگردان برای درک بهتر نقش دارم. با کارگردانان مختلفی هم کار کرده ام که هر کدام روش خاص خودشان را دارند. برخی کارگردانان هستند که روی تک تک دیالوگ ها تعصب دارند، بعضی ها هم کمی دست بازیگر را بازتر می گذارند. به هر حال در نحوه کارگردانی تفاوت های زیادی وجود دارد اما این تفاوت ها به خاطر میزان سابقه کار آنها نیست.

مثلا اگر شما روش کارگردانان قدیمی را بشناسید، کار کردن با آنها برای تان راحت تر می شود. همانطور که کارگردانان جوان خون تازه ای به سینمای ما تزریق می کنند. نحوه کار کردن این قبیل کارگردان ها متفاوت است و حتی فیلمنامه های متفاوتی می نویسند و می خواهند خودشان را به شکل دیگری نشان دهند. شاید کار با آنها با علامت سوال های بیشتری همراه باشد اما دیدن کارهای پیشین و تجربیات گذشته شان می تواند به بازیگر کمک کند، مثل تجربه ای که من از شناخت آقایان علی محمدی و بنکدار به دست آورده بودم.

بخشی از بازی های شما مثل مومیایی ۳ یا آتش سبز متکی به حرکات فیزیکی است. بازی شما در مومیایی ۳ به بازی هنرپیشه های زن در آن زمان بعد داد. در عین حال، بازی های رئالیستی هم دارید؛ مثل بازی تان در فیلم های عبدالرضا کاهانی و زندگی خصوصی آقای محمودی و بانوی روح الله حجازی. این نزدیکشدن به نقش بر چه اساسی شکل می گیرد و چه زمانی برای شما مشخص می شود که مختصات بازی ها باید به این شکل باشد؟

- چیزی که برای من مهم است پرهیز از تکرار است. اگر تجربه موفقی داشته ام معمولا پیشنهادهایی که بعد از آن به من داده می شد از همان جنس و در همان محدوده بوده است. سعی کرده ام از تجربه های قبلی ام دوری کنم و بیشتر منتظر فرصتی باشم که بتوانم آموخته های خودم را هم بیشتر کنم. قطعا به مرور زمان تجربیات بیشتری کسب و سعی کردم مسیری را بروم که کمتر در آن اشتباه باشد.

در این مسیر قطعا بازیگری پیدا نمی شود که بگوید اشتباه نکرده است چون معمولا المان های متفاوتی در کنار هم قرار می گیرند تا فیلمی موفق از آب دربیاید. اگر فیلم موفق نشود، بازیگری هم در آن دیده نمی شود؛ حتی اگر فیلمبردار یا بازیگری منسجم و درخشان داشته باشد، باز هم دیده نمی شود. سعی کردم حتی در کمدی هایی که کار کرده ام هیچ یک از نقش هایم شبیه هم درنیاید. در فیلم بیست آقای کاهانی ظاهر من را کاملا عوض کردند. این تغییر ظاهر برای خیلی از بازیگرها ممکن است ترسناک باشد اما برای من شروعی بود تا بتوانم نقش های متفاوتی را ارائه دهم. نمونه اش را نیز می توانیم در آلزایمر یا در فیلم اسب حیوان نجیبی است ببینیمخ.


فکر می کنم برای فیلم اسب حیوان نجیبی است تحقیق زیادی هم کردید؟

- برای اسب حیوان نجیبی است به ان جی اوهای مختلفی رفتم و در مورد زن های معتاد شروع به تحقیق کردم. تلاش کردم آنها را از نزدیک ببینم، به طوری که حتی به زبان بدن شان هم توجه کردم. برایم بسیار مهم بود که با دیدن آنها از تکرار در بازی دور شوم و نقش متفاوتی را بازی کنم. البته به هیچ عنوان نمی توانم این موضوع را کتمان کنم که راهنمایی کارگردان تیزبین کمک می کند که راه را اشتباه نروم.

در یونیسف هم نسبت به خیلی از این افراد شناخت پیدا کرده اید. چقدر این وجه از فعالیت تان به شما کمک می کند؟

- به واسطه یونیسف خیلی نسبت به این حوزه و آدم ها شناخت پیدا کردم. در مورد این فیلم سعی کردم نوع خاصی از این افراد را که کراک مصرف می کنند، مورد مطالعه قرار دهم.

آیا با این قبیل فعالیت های اجتماعی می خواهید بگویید که بازیگر در سینمای ایران نسبت به مسائل اجتماعی و انسانی و آدم هایی که در کشورش زندگی می کنند، حساس است؟

- حضور در هر عرصه اجتماعی دید بازیگر را باز می کند اما حضور من در این عرصه فقط به این دلیل نهبوده است. من اعتقاد دارم به خاطر محبتی که مردم و تماشاچیان به ما دارند، وظیفه داریم که این محبت ها را جبران کنیم. این اتفاق نباید فقط با ایفای نقش در فیلم ها بیفتد. مردم باید ببینند که ما سینماگران در کنارشان هستیم و اگر بتوانیم باید کمک کوچکی در اندازه خودمان به آنها بگویم.


این آیا حس خاصی هم به خودتان می دهد؟

- واقعا حس آرامش به آدم می دهد. یعنی وقتی احساس می کنید می توانیدنه یک حرکت مثبت برای دیگران انجام دهید، آرامشی عجیب به شما دست می دهد که هر کسی در زندگی به آن احتیاج دارد.

شما چهره خاص و منحصر به فردی دارید. برخی از بازیگران خوش سیما، تضمین های فروش در سینما شدند اما در مورد شما این بازی تان بود که اهمیت بیشتری پیدا کرد. در این راه حتی حاضر شدید در برخی از فیلم ها گریم های وحشتناکی روی چهره تان انجام شود. با این کارتان می خواستید نشان دهید که می شود مسیر دیگری هم در سینما تعریف کرد؟

- این اتفاق کاملا هوشمندانه افتاد. زمانی که خاک سرخ را برای آقای ابراهیم حاتمی کیا بازی کردم، نقش زن فروریخته جنوبی و مسنی را داشتم. هدفم این بود که از کارگردان های سینما بخواهم فقط به چهره من توجه نکنند و به توانایی های بازیگری ام هم اعتماد کنند تا بتوانند نقش های متفاوت تری از من ببینند.


این پروسه با چه فیلمی کامل شد؟

- به نظرم با فیلم بیست آقای کاهانی کامل شد. شاید یک مقدار جسارت و خودخواهی در اظهارنظرم باشد اما کاملا با آگاهی این نقش را انتخاب کردم تا بتوانم دامنه نقش هایی را که می توانم ایفا کنم، برای کارگردان ها گسترده تر کنم.

شروع بازی شما با فیلمی تاریخی بود. فکر می کنید این نوع ژانر چه جایگاهی در میان مخاطبان دارد.

- به نسبت فیلم های تاریخی که کمتر مورد توجه مردم قرار می گیرد، سریال های تاریخی بیشتر موردت علاقه شان است.

رشته شما میکروبیولوژی بوده، چرا آن را ادامه ندادید؟ پشیمان نیستید که ادامه ندادید؟

- نه! به هیچ عنوان پشیمان نیستم. اتفاقا علاقه ام بابت همکاری با یونیسف به رشته ام میکروبیولوژی و مقوله اچ آی وی و ایدز برمی گردد. این موضوع دغدغه همیشگی من بوده اما وقتی بازیگر شدم و کلاس های بازیگری را شروع کردم روزنه دیگری به رویم باز شد که آن را با چیز دیگری عوض نمی کنم.


شما از جمله بازیگرانی هستید که مسیری منطقی را از کلاس های بازیگری تا موفقیت پله پله طی کردید؛ برای جوانان علاقمند به بازیگری توصیه ای دارید؟

- بهتر است مقداری به عقب برگردم. وقتی بازی در سریال اصحاب کهف را شروع کردم، قبل از اینکه سریال پخش شود، اولین سال حضورم در سینما چهار فیلم سینمایی کار کردم. آن سال پرکارترین سال کماری من بود؛ مردی از جنس بلور، مرد بارانی، مومیایی ۳ و بهشت از آن تو. در آن سال اتفاقی افتاد که ترجیح دادم توقفی کوتاه داشته باشم.

به همین دلیل بازی در تئاتر را انتخاب کردم چون به نظرم رسید نباید با این سرعت کار کنم و باید برگردم و روی بدن و بیانم تمرکز کنم. آن یک سالی که تئاتر کار کردم در اجرای هملت و آنتیگونه تمرین های سنگین و پرانرژی داشتم. یادم است آقای مجید جعفری خیلی به من کمک کرد که روی بیانم کار کنم. برای همین به کسانی که دوست دارند در این عرصه وارد شوند، می گویم که علاقه خیلی خوب و مهم است اما باید حتما این موضوع را آکادمیک پیگیری کنند.

به نظر شما چه چیزهایی می تواند برای نسل کنونی محرک و موثر باشد؟

- نمکایشنامه بخوانند، رمان بخوانند، کلاس بروند و سعی کنند پله پله جلو برند. پله پله رفتن کمک شان می کند که بتوانند از تجربیات گذشته استفاده کنند اما اگر قرار باشد یک شبه به اوج برسند و به قولی؛ ره صدساله را طی کنند، شاید ماندگار نباشند.


چه چیزی بازیگر را ماندگار می کند؟

- غالب بازیگران معمولا در یک یا دو فیلم درخشیده اند که معمولا مختصات خاصی داشته، از جمله یک کارگردان حرفه ای، یک فیلمنامه عالی که نتیجه عملکرد تمامی عوامل می شود یک فیلم درخشان. اگر بخواهیم به کارنامه تک تک آن بازیگران نگاه کنیم، متوجه می شویم که کارنامه آنها شاید پر از فیلم های متوسط، ضعیف و قوی است اما ما همیشه آنها را با فیلم هایی که در آنها درخشیده اند، می شناسیم.

آیا جامه دران فیلمنامه خوبی داشت که پذیرفتید در آن بازی کنید؟

- بله! اقتباسی از رمان خانم طباطبایی بود؛ فیلمنامه جذابی داشت. هر چند کار به دلایلی سه سال متوقف شد. در این بین مترصد این بودم که آیا فیلمنامه ای به این زیبایی ساخته خواهد شد یا نه. وقتی به من پیشنهاد شد که در آن فیلم بازی کنم، فوری پذیرفتم. شنیده بودم آقای قطبی کارگردان فیلم، به کارشان مسلط هستند.

شما در جشنواره امسال در فیلم «ارغوان» کیوان علی محمدی و امید بدلکار بازی کردید. این دو کارگردان چه ویژگی هایی دارند که دوباره به پیشنهادشان جواب مثبت دادید؟

- من این دوستان را از فیلم های کوتاه شان شناختم. تجربه همکاری با آنها را در مستندی به نام سرخ که در مورد اچ آی وی بود، داشتم و بعد هم چند کار سینمایی انجام دادیم.


شما با چهار فیلم در جشنواره امسال حضور دارید. تماشاچیان و کسانی که علاقمند به دنبال کردن بازی شما هستند باید انتظار چه نوع مهتاب کرامتی را داشته باشند؟

- اولا که خدا را شاکرم که انتخاب هایم درست از آب درآمده است چون هر چهارتا فیلم وارد بخش مسابقه شدند. البته به هیچ عنوان این جسارت را نمی کنم که بگویم فیلم هایی که در مسابقه نیستند آثار ارزشمندی نیستند اما به هر حال به هیچ عنوان نمی توانیم ارزش جشنواره و دیده شدن و به محک گذاشته شدن فیلم ها را نادیده بگیریم. این چهار فیلم از همه نظر به خصوص نقش هایی که من بازی کرده ام کاملا متفاوت است.

مطالعات تان در چه زمینه هایی است؟ آیا تاثیری هم روی بازی یا نوع نگاه تان می گذارد؟

- مطالعه به هر شکل، خلاقیت بازیگر را زیاد می کند و به او قدرت رویا پردازی می دهد. برای ایفای هر نقشی باید ما به ازای آن را در جامعه دید؛ بنابراین خواندن کتاب، دید را بازتر می کند و با انسان های متفاوت تری آشنا می شویدکه شاید در زندگی عادی فرصت دیدار با آنها را پیدا نکنید. با هر شخصیت در هر داستان سفری تجربه می شود که با هیچ سفری قابل مقایسه نیست.