گور ویدال و روایت ایران باستان

برترین ها: گور ویدال، نویسنده مشهور و فعال سیاسی آمریکایی، که مدتی بیمار بود، در نتیجه عوارض ناشی از ابتلای به ذات الریه در ۸۶ سالگی در خانه خود در هالیوود، لس آنجلس، درگذشت.

او ۲۵ رمان نوشت از جمله رمان های پرفروش "بر" (Burr) و "میرا برکنریج"؛ بیش از ۲۰۰ مقاله و چندین نمایشنامه از دیگر آثاری است که او در دوران فعالیت خود خلق کرد.

گور ویدال از جمله نویسندگان ادبی بود که سخنان جنجال برانگیزش، دیدگاه های تند و انتقادهای صریحش که طیف گسترده ای را در بر می گرفت، باعث می شد که پای ثابت بسیاری از برنامه های گفت و گوی تلویزیونی و ستون های شایعات مطبوعات باشد.

او زمانی ترومن کاپوتی، نویسنده آمریکایی، را "حیوان کثیفی که به خانه راه پیدا کرده" خوانده و جان اف کندی را "یکی از جذاب‌ترین مردان" و "یکی از بدترین روسای جمهور" توصیف کرده بود.

او می گفت ایالات متحده را "باهوش ترین آدم ها بنا کردند و ما بعد از آن هیچ کدام از آنها را ندیده ایم."

گور ویدال با خاندان کندی نسبت خانوادگی هم داشت. جکی (ژاکلین) کندی ناخواهری او به شمار می رفت و ویدال را محرم خود می شمرد.

شخصیتی جالب و ذهنی خلاق داشت. زمانی درباره "رازداری" گفته بود:"وقتی کسی به من می گوید می تونی یک راز را نگه داری؟ به او می گویم چرا باید نگه دارم، وقتی که تو نمی توانی."

تنسی ویلیامز، اورسن ولز و فرانک سیناترا از دوستان نزدیکش بودند.

می‌گفت می‌خواسته سیاستمدار بشود ولی بعد متوجه شده که نویسنده است. با این حال در سال های ۱۹۶۰ و ۱۹۸۲ برای دست یافتن به کرسی در کنگره آمریکا در رقابت های انتخاباتی شرکت کرد ولی هر دو بار، شاید به دلیل دیدگاه های رادیکالش ناموفق بود.

مسیر ناهموار هنری

گور ویدال نخستین کتابش را در ۱۹ سالگی نوشت و بعدها یکی از برجسته ترین نویسندگان آمریکا شد ولی مسیر هنری اش چندان هموار نبود.

او در اواخر دهه ۱۹۵۰ دوباره با نام خود به نوشتن پرداخت و روی فیلمنامه "بن هور" و چند فیلمنامه دیگر کار کرد.

سرانجام در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ بود که او با رمان های تاریخی اش که بر اساس زندگی شخصیت های آمریکایی از جمله آبراهام لینکلن می نوشت، به شهرت گسترده ای دست یافت.

او در سال ۱۹۲۵ به دنیا آمد. پدربزرگش تی پی گور سناتور بود و پدرش از نزدیکان فرانکلین روزولت، رئیس جمهور آمریکا به شمار می رفت.

گور ویدال با ال گور، معاون سابق رئیس جمهوری آمریکا هم نسبتی دورادور داشت.

گور ویدال در ایران

فریدون مجلسی ویژگی گور ویدال را بی طرفی در روایت تاریخ ایران باستان و قلم شیرین او می داند

از گور ویدال به عنوان یکی از نویسندگان بزرگ قرن بیستم آمریکا یاد می شود. گور ویدال به یمن ترجمه های فارسی از آثارش در ایران هم شناخته شده است.

فریدون مجلسی، مترجم و پژوهشگر، که ۷ اثر از گور ویدال را ترجمه کرده است، می گوید اگر نخواهیم بگوییم اولین، او دست کم در میان سه نویسنده برتر آمریکا قرار می گیرد. او شهرت گور ویدال را به دلایل مختلفی مرتبط می داند از جمله رمان های سه گانه اش درباب تاریخ آمریکا.

نخستین رمان این مجموعه "آرون بر" نام دارد که نام معاون توماس جفرسن، سومین رئیس جمهور آمریکا، بود که ژنرال الکساندر همیلتون، وزیر خزانه داری آمریکا را کشت.

به گفته فریدون مجلسی، ویدال این کتاب را بهانه ای برای روایت تاریخ آغازین آمریکا کرد. رمان دوم این سه گانه "۱۸۷۶" نام دارد که تا صد سال بعد از استقلال آمریکا را روایت می کند. "واشنگتن دی سی" کتاب سوم این مجموعه است که به روایت وقایع تاریخ آمریکا تا سال ۱۹۶۰ می پردازد.

فریدون مجلسی می گوید که گور ویدال بعدها با نوشتن "امپراتوری"، کتاب چهارمی را هم به این سه‌گانه اضافه کرد که مربوط به دوران آبراهام لینکلن بود.

آقای مجلسی می گوید که این سه گانه را ترجمه کرده هرچند که از میان آنها تنها "آرون بر" شانس چاپ شدن در ایران را داشته و دو جلد دیگر هنوز منتشر نشده‌اند.

تاریخ ایران باستان

گور ویدال در تعدادی از آثارش به تاریخ ایران باستان هم پرداخته است.

آقای مجلسی می گوید: "گور ویدال علاقه خاصی به تاریخ باستان داشت و وقتی پای یونان و روم باستان به میان بیاید، تنها رقیب آنها ایران باستان است و بنابراین خود به خود پای ایران به میان می آید. این کتاب ها نشان می دهد که گور ویدال عمیقا با تاریخ باستان ایران آشنا بوده است."

یکی از این کتاب ها که ترجمه اش برای او لذتبخش بوده "یولیانوس" با عنوان فرعی "میترا و صلیب" است.

فریدون مجلسی می گوید: "یولیانوس کشمکشی را در فرهنگ امپراتوری روم که تازه مسیحی شده، مطرح می کند- کشمکشی بین مذهب جدید و مذهب قدیم هلنی، و خصوصا با میترائیسم (آئین مهر) که از ایران به اروپا رسوخ کرده بود - و نشان می دهد که چگونه امپراتور یولیانوس وقتی که جانشین عمویش کنستانتین بزرگ می شود که بانی قسطنطنیه و امپراتوری بیزانس بود و روم را مسیحی کرده بود، به آیین مهر روی می آورد و به قول خودش برای اینکه به خاستگاه آیین مهر دست یابد، به تیسفون حمله می کند. شاپور دوم ساسانی که در برابر او مقاومت می کند، با ضد حمله یولیانوس را وادار به فرار می کند و در کردستان به دام می‌اندازد و او را می کشد و امپراتوری جدیدی برای رومیان در همان جا تعیین می کند."

کتاب شاخص دیگر ویدال که بی ارتباط با تاریخ ایران باستان نیست "دوخواهر" نام دارد که در ایران با عنوان "هلنا" ترجمه شده است.

آقای مجلسی می گوید: "دو خواهر، ماجرای زندگی هلنا، دختر کاهن بزرگ افس کنونی در ترکیه را روایت می کند که ملکه اردشیر دوم هخامنشی است و بعد از مرگ شوهر به افس نزد پدرش می گریزد؛ مبادا فرزندش کورش قربانی رقابت های درون خانوادگی هخامنشی شود. هلنا در آنجا در صدد ازدواج با یک مرد مصری ثروتمند بر می آید و خواهرش ملکه هالیکارناس که به دیدارش می آید او را از ازدواج منع می کند و خودش با آن مرد ازدواج می کند."

به گفته فریدون مجلسی، ویدال این داستان را به موازات داستان دیگری از زندگی ژاکلین کندی روایت می کند که "در آستانه ازدواج با اوناسیس، ثروتمند بی ریشه یونانی، است."

"ویدال در اینجا یک داستان باستانی ایرانی را با یک داستان امروزی آمریکایی به موازات هم پیش می برد. در این وسط تسویه حساب های خانوادگی هم ممکن است موثر باشد. ویدال نابرادری ژاکلین کندی است."

فریدون مجلسی می گوید: "او در بالاترین سطح اجتماعی آمریکا بود و در عین حال منتقد سیاست جمهوری خواهان؛ می توان او را در جناح چپ لیبرال های آمریکایی قرار داد."

کالکی و هراس از سلاح کشتار جمعی

ویدال در کتاب دیگرش "کالکی"، به انتقاد از جنگ ویتنام می پردازد. کالکی کلمه ای هندی است و نام آخرین تجلی الهی هندو، در صورت انسانی، مثل سایر خدایان هندو. بر اساس باور هندویان، این آخرین تجلی، به عنوان منجی در زمانی ظهور خواهد کرد که ظلم و جور جهان را فرا گرفته باشد.

قهرمان این کتاب که جوانی روان پریش از سربازان جنگ است، با ربودن نوعی میکروب که فقط خودش را در برابر آن مصون می سازد، نسل بشر را در کره زمین منقرض می کند. فریدون مجلسی می گوید: "گور ویدال وحشت از سلاح های کشتار جمعی را در این کتاب می آفریند. کالکی یکی از نقاط اوج انتقاد او از مسیری بود که امروز بشر در آن پیش می رود."

آقای مجلسی در پاسخ به این سوال که چه شد که به آثار گور ویدال علاقه پیدا کرد می گوید: "کتاب "آفرینش" نخستین کتابی بود که از او خواندم و دیدم که با نویسنده متفاوتی طرف هستم. راوی داستان کورش سپیتمه نام دارد و ویدال او را نوه زرتشت قرار می دهد که مادری یونانی دارد و کاهن زاده است. او در شوش در دربار خشایارشا مهمان است و بعد به دلیل آشنایی زبان و فرهنگ هلنی در اوج دوران شکوفایی فلسفی یونان به یونان سفر می کند و با دیمکریتوس و فلاسفه دیگر یونانی دیدار می کند و سپس به ایران برمی گردد."

فریدون مجلسی می گوید: "جالب این است که علت انتخاب این تاریخ به خشایارشا این است که همزمان است با دوران سیذارتا (بودا) در هند و کنفسیوس (معلم بزرگ در چین) و ویدال در قالب ماموریتی از سوی خشایارشا سپیتمه را نزد بودا و کنفسیوس می فرستد و در قالب این کتاب یک مطالعه تطبیقی و مقایسه ای بین افکار هلنی، زرتشتی، بودایی و اخلاقیات کنفسیوسی در کتابش صورت می دهد که شاید شاهکار او باشد."

آقای مجلسی می گوید: "من بخشی از این کتاب را ترجمه کرده بودم که با دیدن ترجمه چاپ شده ای از آن، که ترجمه خوبی هم بود، از ادامه ترجمه منصرف شدم."

به گفته او "نکته مهم این است که گور ویدال در نوشته های خود عملا به تجزیه و تحلیل سخنان هرودوت، تاریخ نویس یونانی می پردازد و نظرات او را که با غرض ورزی همراه بوده مردود می شمارد."

او ویژگی گور ویدال را این می داند که غیرجانبدارانه و بی طرفانه به مسائل تاریخی پرداخته است.

آقای مجلسی قلم گور ویدال را "شیرین" توصیف می کند و می گوید: "هنگام ترجمه می گفتم که آیا توانایی داری که زیبایی این نثر را به زبان خودت هم منتقل کنی؟"

فریدون مجلسی می گوید جز نویسنده کتاب، شاید مترجم آن کتاب، بیش از هر کس دیگری وارد عمق کتاب شود چرا که کلمه به کلمه و پابه پای نویسنده‌اش پیش می رود.

"با گور ویدال نوعی احساس نزدیکی داشتم و با شنیدن خبر مرگش انگار کسی از نزدیکانم درگذشته بود. با او انس داشتم هرچند که هیچ گاه او را ندیدم. انگار که همزبانی را از دست داده ام.