جنگ جهانی؛ سوم درگيری روسيه و آمريكا

روزنامه آرمان امروز- احسان اسقايي: معادلات سوريه هر روز پيچيده‌تر مي‌شود. سوريه به لگن خاصره كشورهاي عربي تبديل شده است. آنها در آينده سوريه نقشي نخواهند داشت، زيرا آينده سوريه در بازي آمريكا و روسيه رقم خواهد خورد.

آمريكا تمايل زيادي دارد كه ايران از معادلات سوريه حذف شود. نقش ايران درمعادلات سوريه به حدي است كه با وجود مخالفت آمريكا، در لحظات آخر و در عالي‌ترين سطح به كنفرانس لوزان دعوت شد. البته دوكشور عراق و مصر هم به ميز مذاكرات اضافه شدند. هرچند دعوت یک باره ايران به لوزان در رسانه‌ها انعكاس زيادي داشت اما حضور مصر نيز مورد توجه تحليلگران مسائل سوريه قرارگرفته است. مصر از سويي در حال خروج از زير يوغ كمك‌هاي مالي عربستان است و ازسوي ديگر نمي‌خواهد با اين كشور قطع رابطه كند، اما ورود مصر به معادلات سوريه بيش از هركشوري به نفع ايران است و موجب خواهد شد اين دو كشور بعد از سال‌ها حداقل با يكديگر به گفت‌وگو بپردازند و به سوي حل بحران مشترك دوكشور يعني مناقشه سوريه حركت كنند.

از سوي ديگر برخي رسانه‌ها استقرار سامانه «اس ۳۰۰» و «اس۴۰۰» در سوريه را متناقض با پرواز جنگنده‌هاي آمريكا در اين كشورمي‌دانند و احتمال درگيري نظامي اين ۲ قدرت هسته‌اي درسوريه را پيش‌بيني مي‌كنند. برای بررسي این موارد با دكتر حسن هاني‌زاده كارشناس جهان عرب به گفت‌وگو پرداخته است كه درادامه مي‌خوانيد.

با توجه به تجربياتي كه از وضعيت كشورهاي عربي داريد، علت شكست توافق براي آتش‌بس در سوريه كه ميان آمريكا و روسيه منعقد شده بود را چه مي‌دانيد؟

به علت تفاوت ديدگاه دو بازيگر قدرتمند درسوريه يعني آمريكا و روسيه توافق آتش بس درسوريه پايدار نماند و بلافاصله آتش بس با شكست مواجه شد. آمريكا پس از اينكه احساس كرد گروهك‌هاي تروريستي در سوريه درحال شكست هستند، طرح آتش بس را مطرح كرد و روس‌ها براي اثبات حسن نيت خود اين طرح را پذيرفتند، اما در عمل آمريكا به جاي مهار گروهك‌هاي تروريستي، نيروهاي دولتي سوريه را بمباران كرد و عملا آتش‌بس را نقض كرد. درحقيقت روس‌ها به دنبال اخراج گروهك‌هاي تروريستي از سوريه بودند، در حالي كه آمريكايي‌ها با طرح آتش بس عملا درصدد تقويت اين گروه‌هاي تروريستي برآمدند. اين تفاوت ديدگاه موجب شد توافق شكننده به سرانجام نرسد و پس از ۴۸ ساعت با شكست مواجه شود. درنتيجه بايد اذعان داشت ديدگاه مسكو و واشنگتن درسوريه كاملا متفاوت است و هر طرحي كه موجب خروج نيروهاي تروريستي از سوريه نشود از ديدگاه كارشناسان بين‌المللي محكوم به شكست است.

به اين سوال هم هنوز پاسخ دقيقي داده نشده كه چرا در ابتداي امر از ايران براي شركت درنشست لوزان دعوت نشد؟

با توجه به اينكه ايران از قبل آگاه بود كه نشست لوزان به علت اختلاف‌نظر كشورهاي سوريه با شكست مواجه خواهد شد، تمايلي براي حضور در اين اجلاس از خود نشان نداد اما تاكيد دولت روسيه براي تقويت جبهه همسو با دولت سوريه موجب شد ايران به صورت مشروط دراين نشست شركت كند.

شرطي كه اشاره كرديد را توضیح مي‌دهيد.

ايران از روسيه خواست كه عراق و مصر كه ديدگاه مشتركي با دولت سوريه دارند نيز در نشست لوزان حضور داشته باشند. بعد از رايزني‌هاي فشرده آمريكا، مجبور شد طرح ايران براي مشاركت عراق و مصر دركنفرانس لوزان را بپذيرد، چرا كه حضور مصر و عراق در لوزان به تقويت محور مقاومت منجر خواهد شد و از سوي ديگر، ديدگاه مصر درباره بحران سوريه به ديدگاه ايران، روسيه و عراق نزديك است و اين كشورها عملا مي‌توانند جبهه مقابل را تضعيف كنند.

اين نشست مي‌تواند دستاوردي براي حل بحران سوريه داشته باشد؟

هرچندكشورهاي شركت‌كننده توافق كردند كه جلسه بعدي برگزار شود، اما طبيعي است كه نشست لوزان خروجي قابل قبولي نداشته باشد و ايران و برخي از كشورها هم به خوبي اطلاع دارند كه اين نشست دستاوردي نخواهد داشت. طرح ايران كه موسوم به طرح شش ماده‌اي است بهترين راه‌حل براي خروج سوريه از بحران فعلي است. در اين طرح ايران تمهيدات لازم براي خروج از بحران سوريه آورده شده كه شامل ايجاد آتش بس، بازگشت آوارگان، اجراي همه پرسي، تشكيل دولت وحدت ملي با حضور همه گروه‌هاي غيرمسلح به رياست بشار اسد و برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري با شركت همه رهبران سوريه است. اگر اين طرح مورد موافقت قرار بگيرد بحران سوريه پايان خواهد يافت. يكي از مسائل ابهام‌بر‌انگيز دربحران سوريه وضعيت گروه‌هاي تروريستي است كه در طرح آمريكا مشخص نشده است، اما ايران خواهان اخراج گروهك‌هاي تروريستي ازسوريه است و تا زماني كه گروهك‌هاي تروريستي درسوريه هستند راه‌حل سياسي در اين كشور جواب نخواهد داد.

طرح ايران با طرح پنج ماده‌اي تركيه كه خود نيز بر عدم عملياتي شدن آن اعتراف دارد، چه تفاوتي دارد؟

تفاوت طرح ايران با طرح تركيه در اين است كه تركيه درطرح خود خواهان بركناري بشار اسد است وعلاقه‌مند است كه ائتلاف استانبول درسوريه قدرت را در دست بگيرد و عربستان سعودي نيز طرح مشابهي دارد وخواهان تشكيل دولت وحدت ملي با محوريت رياض است. درنتيجه تركيه وعربستان طرح‌هايی با نگاه به منافع خود در سوريه دارند. اين درحالي است كه ايران منافع مردم سوريه را نيز درنظر دارد. اما طرح ايران با مخالفت ازسوي تركيه، آمريكا و عربستان روبه‌رو شده است.

نماينده سازمان ملل در بحران سوريه خواهان گرفتن تضمين از برخي كشورها از جمله روسيه درباره عدم عمليات نظامي درسوريه است، علت اين درخواست چيست؟

طرح دي ميستورا طرح قابل قبول و منطقي‌اي نيست، زيرا روسيه با گروهك‌هاي تكفيري و تروريستي در حال مبارزه است و اگر آمريكا خواهان مقابله با گروهك‌هاي تروريستي است و ائتلاف جهاني عليه داعش تشكيل داده است، بايد با روسيه همكاری مي‌كرد. اما اگر آمريكا حسن نيت نشان ندهد و به بازي دوگانه خود درباره سوريه ادامه دهد آنگاه بحران سوريه ادامه خواهد يافت. درنتيجه به اين جمعبندي مي‌رسيم كه ادامه بحران درسوريه به نفع آمريكا و صهيونيست‌هاست.

در مرزهاي فلسطين اشغالي با سوريه عمليات‌هاي نظامي صورت مي‌گيرد، چرا از اين‌گونه عمليات‌ها به عنوان عامل بي‌ثباتي اين رژيم ياد نمي‌شود؟

اغلب گروه‌هاي تروريستي مانند داعش عليه محور مقاومت مبارزه مي‌كنند. عمليات مسلحانه نيز كه عليه دولت سوريه انجام مي‌شود، منجر به تضعيف قدرت مركزي خواهد شد و اين به نفع صهيونيست‌هاست. درحال حاضر صهيونيست‌ها به علت بحران سوريه و درگير شدن حزب ا... در اين بحران و شهيد شدن نيروهاي زبده حزب ا... در عمليات‌هاي مختلف درخاك سوريه به شهادت رسيده‌اند، لذا صهيونيست‌ها در بهترين حالت‌ خود درطول پنجاه سال گذشته به سر مي‌برند و بحران سوريه موجب درگير شدن ايران و حزب ا... در اين بحران شده و تضعيف متحدان ايران درمنطقه به نفع آنهاست.

برخي از تحليلگران بر اين عقيده هستند كه احتمال درگيري بين نيروهاي نظامي روسيه و آمريكا درخاك سوریه وجود دارد، در صورتي كه اين دو كشور با يكديگر هماهنگ هستند. آیا بازهم احتمال درگيري بين آنها وجود دارد؟

امكان درگيري بين روسيه و آمريكا درخاك سوريه وجود دارد و با توجه به اينكه سامانه موشكي اس ۳۰۰ و اس۴۰۰ روسيه درپايگاه روسيه درسوريه مستقر شده اين استقرار تهديد جدي براي جنگنده‌هاي آمريكا تلقي مي‌شود. هرگونه اشتباهي از سوي طرفين ممكن است به تقابل نظامي ميان روسيه وآمريكا منجر شود، پاي ناتو را به منطقه باز کند و درگيري فرامنطقه‌اي درخاورميانه را باعث شود كه كنترل آن بسيار دشوار خواهد بود و موجب حركت بحران سوريه به خارج ازمنطقه خواهد شد. اگر اين اشتباه صورت بگيرد و طرفين وارد جنگ تمام عيار عليه يكديگر شوند قطعا اين جنگ محدود به خاورميانه نخواهد بود.

يعني احتمال وقوع جنگ جهاني با درگيرشدن آمريكا و روسیه درخاك سوریه با هم وجود دارد؟

اگر هر يك از طرفين از خود خويشتنداري نشان ندهند و بخواهند به رقابت‌هاي خود درسوريه ادامه دهند و مشكلات گذشته فيمابين مانند اوكراين و سامانه سپر دفاعي ناتو در شرق را در سوريه با يكديگر تسويه حساب كنند، آنگاه اين تسويه‌حساب‌ها منجر به درگيري فيزيكي ونظامي خواهد شد و اين درگيري‌ها از سوريه تجاوز كرده و به جنگ جهاني منجر خواهد شد و احتمال جنگ اتمي هم وجود دارد.

با اين پيش فرض اين امكان وجود دارد كه بحران سوريه طراحي شود و به تضعيف روسيه درنظم جديد جهاني بينجامد؟

ژنرال‌هاي تندروي آمريكايي و ناتو تلاش مي‌كنند پاي روس‌ها را در سوريه باز كرده و اين كشور را وادار به عكس‌العمل حساب نشده كنند تا ناتو بتواند اهداف خود را در روسيه عملياتي كند. اگر اتفاقاتي درسوريه به وجود آيد كه منجر به تقابل نظامي بين آمريكا و روسيه شود و از بمب اتم نيز استفاده شود آنگاه ناتو وارد اين نزاع خواهد شد و ضربه بزرگي به روسيه خواهد زد و اين هدف از قبل مدنظر روس‌ها بوده است كه از طرق يك جنگ بزرگ، روسيه را فلج كنند. البته روسيه از قبل نسبت به اهداف آمريكا آگاهي دارد و تاكنون درباره تحركات آمريكا درسوريه از خود خويشتنداري نشان داده است. اما صبر پوتين حدي دارد و وي رهبري نيست كه تا ابد درمقابل تحركات و باج خواهي‌هاي آمريكا سكوت كند. خرس سفيد روسيه اگر عصباني شود، معادلات آمريكا برهم خواهد خورد.

ممكن است برهم ريختگي معادلات منطقه‌اي به صورت عمدي به شكلي طراحي شود كه روسيه عليه آمريكا ناگزير به حمله نظامي درخاك سوريه شود؟

روسيه خواهان درگير نظامي با آمريكا نيست اما از ماهيت سياسي خود دفاع مي‌كند. روسيه منافعي در خاورميانه دارد كه با منافع آمريكا درتضاد است. روس‌ها زماني كه مي‌خواهند در شرق درياي مديترانه حضور نظامي داشته باشند بايد هزينه‌هاي سنگيني بپردازند. درنتيجه روس‌ها از منافع خود در سوريه عبور نخواهند كرد و تا پاي جان از منافع خود دفاع خواهند كرد. اتفاق اوكراين ضربه بزرگي براي روس‌ها بود و موجب شد ناتو به نزديك‌ترين حدبه مرزهاي روسيه برسد. بنابراين روسيه نمي‌خواهد جاي پاي خود را در سوریه از دست دهد و سوريه آخرين ايستگاه روسيه درخاورميانه است كه از آن دفاع خواهد كرد، حتي اگر اين دفاع به جنگ جهاني سوم منجر شود.

به نظر شما اقدام عاقلانه‌اي است كه روسيه پايگاه خود در سوريه را از دست ندهد، حتي اگر گرفتار جنگ جهاني سوم شود؟

البته روس‌ها به سوي اين جنگ حركت نخواهند كرد، هرچندآمريكايي‌ها سعي دارند روس‌ها را درسوريه كيش و مات كنند. زيرا حضور روس‌ها درشرق درياي مديترانه هم براي آمريكا وهم براي هم پيمانان غربي آن بسيار سنگين است. غربي‌ها سعي دارند روس‌ها را تحريك كرده تا دست به عكس العمل حساب نشده‌اي بزنند تا ضربه نهايي را به روس‌ها وارد كنند. اين درحالي است كه روس‌ها ازطريق راهكار‌هاي سياسي و وتوي سياسي در شوراي امنيت قصد دارند معادلات را به نفع خود رقم بزنند.

وزن ايران درمعادلات موجود بين آمريكا و روسيه چه اندازه است؟

ايران رهبري محور مقاومت را در دست دارد. هرگونه تغييري در موازنه قدرت در خاورميانه كه به نفع آمريكا باشد ايران با آن مخالف است و دولت ايران تلاش دارد اسد كه بخشي از محور مقاومت است، حفظ شود و هرگونه راه‌حلي كه منجر به بركناري او شود با منافع ايران مغايرت خواهد داشت. زيرا حذف بشاراسد به معني تضعيف مقاومت وحذف حزب ا... ازصحنه نظامي و سياسي است. بنابراين اگرمنافع ايران كه حفظ محور مقاومت است، آسيب ببيند و اسد از صحنه سياسي كنار گذاشته شود و دولتي همسو با آمريكا در سوريه به قدرت برسد، آنگاه منافع ايران متزلزل خواهد شد.

دعوت شدن مصر به ميز مذاكره سوريه در لوزان به چه علت بود؟

مصر در شطرنج سياسي منطقه نقش انفعالي داشت. عربستان خواهان اين است كه سياست‌هاي خود را به مصر تحميل كند. مصر هم با داشتن موقعيت ژئواستراتژيك درمنطقه قبول نمي‌كند عربستان به كمك برخي كمك‌هاي مالي به مصر سياست‌هاي خود را به اين كشور تحميل كند. درنتيجه بحران بين مصر وعربستان به‌شدت افزايش يافته است و ازسوي ديگر اختلاف بين قطر ومصر هم بر سر‌ اخوان ادامه دارد و اختلاف بين تركيه و مصر نيز افزايش يافته است. بنابراين مصر چاره‌اي ندارد جز اينكه محوري براي بازي درمنطقه براي خود به وجود آورد. بنابراين به ايران، روسيه و عراق نزديك شده است و موضعي كاملا مغاير با تركيه و عربستان و قطر اتخاذ كرده است و قطع كمك‌هاي مالي و نفتي و همچنين عدم سفر حجاج مصري به عربستان نشان مي‌دهد كه روابط رياض و قاهره كاهش يافته كه اين به نفع محور مقاومت است و به دو قطبي شدن جهان عرب منجر خواهد شد.

درچنين حالتي ايران مي‌تواند به مصر نزديك شود؟