فقـط ۷سـال فرصـت داريد!

وقتي پدر‌و‌مادر مي‌شويد، مسئوليت‌هاي‌تان تمامي ندارد. تمام تلاش‌تان را مي‌كنيد تا فرزندتان از هر نظر بهترين باشد؛ چه از نظر فكري و چه از نظر روحي. اصلا چه بهتر كه در كنار همه اين‌ها فرزند دوست‌داشتني شما يك فرد باهوش و حتي يك نابغه هم باشد! به‌خصوص اين‌كه حالا بر خلاف گذشته كه تصور مي‌شد هوش عاملي است كه تنها به وسيله ژنتيك تعيين مي‌شود، دانشمندان و روان‌شناسان كودك متعقدند، محيطي كه فرزند شما در آن رشد مي‌كند و فردي كه كودك را بزرگ مي‌كند، پابه‌پاي ژنتيك در باهوش‌تر شدن او نقش دارد. اين يعني شما پدر‌و‌مادرها هم مي‌‌توانيد در باهوش‌تر شدن فرزندتان نقش داشته باشيد. در اين گزارش «حميدرضا حبيب‌اللهي» مشاور رفتارشناسي از هوش كودكان و نقش شما پدرو‌مادرها در تقويت هوش آن‌ها مي‌‌گويد.



پدر‌و‌مادر با تحريك ذهني كودك مي‌توانند، نقش زيادي در تقويت هوش او بازي كنند. چون همان‌قدر كه ژن و وراثت در چگونگي شكل‌گيري هوش كودك نقش دارد، عوامل محيطي‌‌ مثل سلامت، تغذيه و مهم‌تر از همه شيوه برخورد با كودك به‌خصوص در دوران نوزادي هم مي‌تواند در افزايش هوش او موثر باشد. اين تاثير تا آنجاست كه حتي با پذيرش تاثير عوامل وراثتي و نقش تعيين‌كننده‌اي كه در تعيين ميزان هوش دارند، هرگز نمي‌توانيم منكر نقش بسيار زياد آموزش ‌و نوع ارتباط پدر‌و‌مادر بر ذهن كودكان شويم. به عبارت ديگر آموزش‌هايي كه پدر‌و‌مادر در قالب بازي به كودكان نوزاد خود مي‌دهند، پا‌به‌پاي عوامل وراثتي در بالا بردن بهره هوشي آن‌ها تاثير گذارند.

در سال‌هاي اول زندگي كودك، وقتي كه مغز او هنوز در حال شكل‌گيري و تكامل است، آموزش‌هاي هدفمند و توجه نشان دادن‌هاي آگاهانه والدين به رفتار كودك مي‌تواند به ارتقاي هوش او كمك كند. بازي‌‌هاي ساده اما هدفمند با كودك در اين دوران كه مغز او در حال رشد و تكامل است، به ايجاد مداربندي‌هاي مغزي پيچيده و ضروري در مغز كودك كمك مي‌كند و همين باعث تقويت و رشد هوش كودك مي‌شود. در حقيقت پدر‌و‌مادر از زمان جنيني تا زماني كه كودك 6 سال، 11 ماه و 29 روز دارد، وقت دارند تا تمام تلاش‌شان را براي تقويت هوش كودك صرف كنند، چون بعد از اين مرحله ذهن كودك شما درست مثل نرم‌افزاري عمل مي‌كند كه طي اين مدت پردازش شده و حالا آماده بهره‌برداري و استفاده است.


معمولا۱۰تا ۱۸ ماهگي زمان شكل‌گيري اين ارتباطات مغزي در كودكان است، بنابراين تشويق شما با تاثيري كه در كودك مي‌گذارد به آزاد‌شدن موادي در مغز و تقويت اين چرخه منجر مي‌شود. درست در طرف مقابل اين برخورد هر بي‌تفاوتي شما باعث تقويت نشدن ارتباطات مغزي كودك مي‌شود و او را نسبت به انجام كارهاي جديد دلسرد مي‌كند



شما به‌عنوان پدر‌و‌مادر براي تقويت رشد هيجاني كودك‌تان بايد نسبت به كوچك‌ترين فعاليت‌هاي او عكس‌العمل نشان دهيد. وقتي كودك شما براي نخستين‌بار روي پاي خودش مي‌ايستد، شما بي‌اختيار از خوشحالي فرياد مي‌زنيد. شايد اين يك عمل غيرارادي و كاملا پيش‌بيني نشده در شما باشد اما همين حركت نه تنها كودك را خوشحال مي‌كند بلكه ارتباطات قشر جلويي و بخش دروني مغز او را كه جايگاه احساسات است، تقويت مي‌كند.



كودك از دوران جنيني و بدو تولد به‌صورت مستقيم و غيرمستقيم تحت‌تاثير تربيت پدر‌و‌مادر قرار دارد، بنابراين واقعا لازم است‌‌، والدين به‌خصوص پدران‌و‌مادران جوان بدانند كه چقدر داده‌هاي آن‌ها به كودكان مهم و سرنوشت‌ساز است. گاهي اين داده‌ها حتي مي‌توانند به‌سادگي و در قالب بازي دالي‌موشك به بچه‌ها منتقل شوند. همان‌طور كه قبلا هم اشاره كردم ۶ سال اول زندگي به نوعي مي‌تواند دوره اول رشد مغزي كودك شما باشد، چون در اين دوره سني به‌خصوص تا ۲ سالگي در مغز بيش‌از ۳۰۰‌تريليون ارتباط وجود دارد كه چنان‌چه اين رابطه‌ها از طريق سلول‌هاي مغزي برقرار نشوند و مورد استفاده قرار نگيرند، به مرور زمان غيرقابل استفاده مي‌شوند! بنابراين همان‌طور كه مي‌بينيد براي تقويت رشد ذهني كودك نبايد زمان را از دست دهيم. البته تلاش براي تقويت و آماده كردن زمينه‌هاي لازم براي رشد هوش كودكان كار چندان سختي نيست و نياز به مهارت‌هاي ويژه‌اي ندارد با يك‌سري آموزش‌هاي روزمره به‌سادگي نگاه كردن به چشمان نوزاد، حرف زدن با او و توجه كردن به تغييرات كوچك اما جديد رفتاري او مي‌توانيد هوش فرزندتان را تقويت كنيد.



يكي ديگر از فعاليت‌هاي ساده‌اي كه شما براي تحريك ارتباط‌‌‌هاي مغزي كودك و تقويت آن‌ها مي‌توانيد انجام دهيد، استفاده از موسيقي يا ملودي‌هاي بسيار ساده است. براي پي بردن به ميزان حساسيت كودك خود نسبت به صداها كافي است، صوت‌هاي مختلف را براي او ايجاد كنيد، مي‌بينيد كه كودك از 4 ماهگي نسبت به اين صداها يا به عبارتي ملودي‌ها با توجه به ريتم آن‌ها عكس‌العمل نشان مي‌دهد. ميزان عكس‌العمل كودك به موسيقي‌هاي مختلف نشان مي‌دهد، ذهن او چقدر نسبت به شنيدن ملودي‌هاي متفاوت حساس است. بررسي‌هاي روان‌شناسان كودك نشان داده، بچه‌هايي كه از كودكي با موسيقي سرو‌كار داشتند، در مقايسه با بچه‌هايي كه با موسيقي ميانه‌اي ندارند، در ساخت پازل دقيق‌ترند و در درك مفاهيم رياضي هم موفق‌تر عمل مي‌كنند. البته باز هم تاكيد مي‌كنم كه تا قبل از 7 سالگي شما بايد زمينه همه اين آموزش‌ها را در قالب بازي و سرگرمي نه آموزش! براي بچه‌ها فراهم كنيد و بعد از 7‌سالگي به آن‌ها فرصت دهيد تا براساس آموخته‌هاي‌شان، خودشان نوع و چگونگي آموزش را انتخاب كنند.


از حرف زدن با كودك غافل نشويد، چون فرمان‌هاي اوليه زباني براي كودك بسيار مهم‌اند؛ در حقيقت زبان در موفقيت عملكرد ذهني كودك شما نقش بسيار با اهميتي دارد. به عبارت ديگر هر درك و استنباطي از زبان، به ايجاد توانايي كلامي و بيان صحيح لغات در كودك شما كمك مي‌كند. همين تمرين ساده فرصتي است براي تقويت هوش كلامي در بچه‌ها، در حقيقت شما با حرف زدن با كودك‌تان از دوران نوزادي به تقويت هوش كلامي در او كمك مي‌كنيد. هوش كلامي همان‌طور كه از عنوانش پيداست با كلام و توانايي بيان سر و ‌‌كار دارد. اساس اين هوش توانايي در اطلاع‌رساني موثر، ترغيب كردن، بحث كردن و حتي اشتياق به ياد دادن و آموزش و سرگرم كردن ديگران است كه معمولا اين مهارت‌ها بعد از ۶‌سالگي در كودكاني كه هوش كلامي كاملي دارند‌، بيش‌ از ديگر هم‌سن و سالان‌شان بروز پيدا مي‌كند. قبل از اين سن هم معمولا بچه‌هايي كه در اين زمينه باهوش هستند در بازي‌هاي كلامي و ادا كردن جملاتي كه بيان كردن‌شان ساده نيست، مهارت دارند. آن‌ها از شنيدن صداي كلمات لذت مي‌برند، آنقدر كه معمولا دوست دارند براي آن‌ها بلند بلند كتاب بخوانيد و بالاخره اين‌كه اين گروه از بچه‌ها از گوش دادن به نوارهاي قصه لذت مي‌برند.



نگاه كردن به كودك يك شيوه رفتاري براي تقويت مهارت‌هاي اوست. نگاه‌كردن به كودك ارتباط مغزي او را به الگويي تشخيصي كه با هر بار ديدن تقويت مي‌شود، تبديل مي‌كند. همين تمرين ساده به كودك كمك مي‌كند تا در شناخت مفاهيم مشابه و نامشابه در آينده، مهارت بهتر و بيشتري به‌دست ‌آورد، در حقيقت به اين ترتيب شما بدون اين‌كه بدانيد به تقويت هوش فضايي و حجمي كودك‌تان كمك كرده‌ايد. اين هوش مربوط به قدرت تجسم 3 بعدي اشياست. ميزان اين هوش در كودكان را معمولا مي‌توانيد از طريق توجه آن‌ها به جزئيات ديداري تشخيص ‌دهيد. اين بچه‌ها معمولا در بيان و ارائه تصاوير ذهني‌شان به شيوه‌اي كه براي همه قابل درك باشد، بسيار موفقند. ‌ضمن اين‌كه در نقاشي و كشيدن اشكال 2 بعدي و حتي 3 بعدي هم جلوتر از سن خودشان عمل مي‌كنند.


تا قبل از ۷ سالگي شما بايد زمينه همه اين آموزش‌ها را در قالب بازي و سرگرمي (ونه آموزش!) براي بچه‌ها فراهم كنيد و بعد از ۷‌سالگي به آن‌ها فرصت دهيد تا براساس آموخته‌هاي‌شان، خودشان نوع و چگونگي آموزش را انتخاب كنند



مفهوم ديگري كه مدتي است، روان‌شناسان كودك در حوزه هوش و ذكاوت نوزادان از آن صحبت مي‌كنند، هوش هيجاني (EQ) است. براي تعريف، هوش هيجاني بد نيست آن را با بهره هوشي IQ مقايسه كنيم. بهره هوشي يا IQ به ما مي‌گويد، چه كارهايي را مي‌توانيم انجام دهيم و چه كارهايي را نه. درحالي‌كه هوش هيجاني يا EQ نشان‌دهنده رفتار ما در شرايط مختلف است و معمولا هم نتيجه اميال، عواطف و انديشه‌هاي كاملا شخصي ماست.

اگر اين عناصر با هم در يك جهت رشد كرده باشند و درست عمل كنند، ما از نظر هوش هيجاني شرايط متعادلي داريم اما فقط كافي است يكي از اين مولفه‌ها از مسير خارج شود؛ از همين نقطه است كه مشكلات شخصيتي ماهم شروع مي‌شود. به عبارت ديگر هوش هيجاني عبارت است از، شناخت درست احساسات شخصي و استفاده از آن براي تصميم‌گيري درموقعيت‌هاي مناسب‌تر زندگي. EQ يا هوش هيجاني در حقيقت توانايي هدايت هيجانات شخصي در موقعيت‌هاي اجتماعي است و زمان مناسب براي آموزش اين هوش هم دوران كودكي است. كودك بايد به مرور اين هوش را ياد بگيرد و آن را درك كند. در حقيقت هوش هيجاني بر خلاف IQ‌ كاملا قابل يادگيري است و سطح آن در طول زندگي مي‌تواند تغيير كند.

يكي از راه‌هاي بالا بردن هوش هيجاني فراهم كردن محيطي شاد و آرام براي كودك است، چون تحقيقات روان‌شناسان كودك ثابت كرده، كودكاني كه دوره نوزادي و خرد‌سالي خود را در خانواده‌هاي آرام و بدون استرس مي‌گذرانند، نسبت به ديگران هوش هيجاني بالاتري دارند. يكي ديگر از راه‌هايي كه به افزايش هوش هيجاني در كودكان كمك مي‌كند، بالا بردن حس مسئوليت‌پذيري در آن‌هاست. پدرو‌مادرها بايد به كودك ياد دهند كه در هر سني خودش بايد مسئوليت رفتارهاي خوب يا بدش را به‌عهده بگيرد. بنابراين اگر كودك شما كار اشتباهي كرد يادتان باشد، نبايد از سر دلسوزي مسئوليت او را به‌عهده بگيريد! و بالاخره اين‌كه درك احساسات كودك و ايجاد يك الگوي مناسب براي بيان احساسات مي‌تواند به كودك كمك كند تا از نظر هوش هيجاني در سطح بالاتري قرار گيرد.