صفر تا صد یک کمدی سوپرمارکتی

هفت صبح: پایین آمدن رایت فیلم در بازار شبکه خانگی و دلزدگی مخاطبان از فیلم های کمدی شونه تخم مرغی موجب شد تا شاهد رکود بازار اینگونه فیلم ها در نیمه دوم سال 90 باشیم اما از ابتدای سال دور جدیدی از توزیع و پخش فیلم های کمدی شونه تخم مرغی آغاز شده و در و دیوار مغازه ها به اشغال پوسترهای این فیلم ها درآمده است.

در همین رابطه به سراغ علیرضا سجادپور (مدیرکل اداره نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی)، محمدرضا فرجی (دبیر شورای بررسی فیلمنامه های ویدئویی در وزارت ارشاد)، سعید رجبی فروتن (مدیرکل دفتر همکاری های سمعی و بصری و نمایش خانگی) و حمید بهمنی (عضو شورای بررسی فیلمنامه های ویدئویی در وزارت ارشاد) رفتیم و درمورد علت این اتفاق نه چندان خوب نظر آنها را جویا شدیم.

آقای رجبی فروتن اطلاعات بسیار خوبی در زمینه آمار تولید و توزیع این فیلم ها به ما دادند. آقای بهمنی هم به ما توصیه کردند با آقای فرجی حرف بزنیم، تنها کمک آقای فرجی هم هدایت کردن ما به سمت آقای سجادپور بود.

آقای سجادپور هم تاکید کردند بسیاری از سوالات ما مربوط به حوزه اختیارات ایشان نیست. خب قاعدتا خیلی از سوال های ما بی جواب ماند اما در این گزارش صحبت های جالبی از این دوستان را در زمینه فیلم های کمدی شبکه نمایش خانگی می خوانید.


صفر تا صد یک کمدی سوپرمارکتی

شاید برای خیلی ها سوال باشد که این فیلم ها با چه هزینه ای ساخته می شوند و در نهایت چقدر سود عاید تهیه کننده یا شرکت توزیع کننده اش می شود. برای پاسخ به این سوالات به سراغ یک تهیه کنده فعال در این زمینه رفتیم و درخصوص هزینه های اینگونه فیلم ها از او سوال کردیم. این تهیه کننده هم به شرط نام نبردن از اسمش در این گزارش اطلاعات جالبی در این زمینه به ما داد.

بودجه اینگونه فیلم ها حداقل ۶۰ و حداکثر ۸۰ میلیون است. البته گویا قبلا این بودجه تا ۱۱۰ میلیون تومان هم می رسیده ولی در یکی دو سال اخیر به علت پایین آمدن قیمت رایت اینگونه فیلم ها بودجه آنها پایین تر آمده تا از سود اصلی کاسته نشود.

این فیلم ها بین ۱۵ تا ۲۰ روز تصویربرداری دارند و حداکثر یک ماه پس از شروع تولید آماده توزیع می شوند.

تیراژ هر عنوان از اینگونه فیلم ها در بازار فعلی بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار نسخه است و اعدادی بالاتر از این باتوجه به عرضه و تقاضا رقمی غیرواقعی است.

از ۲۵۰۰ تومان قیمت مصرف کننده، ۱۳۰۰ تومان سهم تهیه کننده است و ۲۰۰ تومان سهم سوپرمارکتی ها، هر سی دی و مواد تبلیغاتی اش (ولت ها، پوسترها، جعبه سی دی و...) حدود ۷۰۰ تومان آب می خورد که تماما به عهده پخش کننده است و در نهایت پخش کننده هم ۳۰۰ تومان از هر سی دی سود می برد.

پخش کننده ها از همان ابتدا ۳۰۰ تومان سود خود را از روی هر سی دی برمی دارند و کاری به فروخته شدن یا نشدن محصول ندارند.

اگر شما تهیه کننده ای باشید که شرکت پخش کننده هم دارید (مثل فرهاد گلی که هم فیلم هایش را تهیه می کند و هم توسط شرکت افق رسانه پاسارگاد آن را پخش می کند) آن وقت فقط ۲۰۰ تومان پولی که باید به سوپرمارکتی ها داده شود از جیب شما بیرون می رود.

اگر فیلم شما با معیارهای تلویزیون هم خوانی داشته باشد تلویزیون حق رایتی بین ۳۰ تا ۴۰ میلیون به شما می پردازد و فیلم را برای پخش از شبکه های خود می خرد و این مبلغ سود خالصی است که نصیب تهیه کننده می شود.



آمار محصولات تولیدشده در 4 سال اخیر

علیرضا سجادپور به شدت از نحوه برخورد ما با این فیلم ها و پرسش هایی که از مسوولین این امر دارمی انتقاد می کند: «اشکال های شما غرض ورزانه و غیرمنصفانه است. شما چرا از کارهایی که در این بخش انجام داده ایم حرفی نمی زنید؟ از اینکه میزان 75 درصدی اینگونه فیلم ها در سال 88 را به 13 درصد در سال 91 رسانده ایم. شما فقط از ایرادها صحبت می کنید.»

ما هم به دنبال این مساله رفتیم که آیا چنین آماری درست است یا نه. در جدول زیر نام بعضی از اینگونه فیلم ها را به تفکیک سال تولید آورده ایم. این اسامی نه از یک منبع رسمی و موثق بلکه با گشت و گذاری میان سوپرمارکتی ها و ویدیو کلوپ ها به دست آمده است اما در ادامه آمار رسمی تولید اینگونه فیلم ها را از زبان سعید رجبی فروتن می خوانید. درمورد تناقض آمارها خودتان قضاوت کنید.






می دانیم اشتباه است اما...

با این حال همه مسوولان مربوطه معتقدند که چنین فیلم هایی مجوز می گیرند و متاسفانه توزیع می شوند اما هرکدام با موضع متفاوتی به این مساله نگاه کرده و آن را توجیه می کنند.

سجادپور می گوید: «ما کتمان نمی کنیم که مجموعه زیادی از اینگونه فیلم ها تولید شده ولی خیلی از این پروانه های ساخت یا پخش قبل از حضور ما در این عرصه و از قدیم صادر شده است. خب آن فیلم ها را باید یک کاری کرد دیگر. نمی شود که سرمایه افراد را نابود کنیم. باور کنید خیلی از این فیلمنامه ها و طرح ها زمان گرفتن مجوز بسیار خوب و عالی هستند اما وقتی به مرحله تولید می رسند و تمام می شوند نتیجه بسیار بد و افتضاحی دارند. اینجا دیگر فقط ما مقصر نیستیم. خیلی های دیگر باید مسوولیت هایی که دارند را به درستی انجام دهند تا این اتفاق رخ ندهد.»

رجبی فروتن هم در این مورد می گوید: «قبول داریم خیلی از فیلم ها کیفیت های بسیار نازلی دارند ولی نمی توان به خاطر آن یک عده کلیت شبکه نمایش خانگی را زیرسوال برد. هیچ کس به دنبال ساخت فیلم بد یا ضعیف نیست و اگر اینگونه باشد ما قطعا جلوی فعالیت شخص را خواهیم گرفت. فقط گاهی اوقات شرایط به گونه ای پیش می رود که نتیجه آن چیزی نیست که از ابتدا فکر می شده. ضمن اینکه نکته مهمی وجود دارد این است که تولید اینگونه فیلم ها کاملا بر مبنای اصل عرضه و تقاضا صورت می گیرد و در این زمینه سلیقه و انتخاب مردم هم می تواند در تولید یا عدم تولید اینگونه فیلم ها بسیار مهم باشد. یعنی اگر مردم فیلم های تولیدشده در این ژانر را خریداری نکنند و نسبت به محصولات توزیع شده با این کیفیت برخورد قهرآمیزی داشته باشند پس از مدتی خود به خود به علت ضرری که متوجه تهیه کنندگان اینگونه فیلم ها می شود، ساخت و عرضه اینگونه فیلم ها را در شبکه نمایش خانگی کمرنگ تر و حتی از بین می رود.»


موضع حمید بهمنی هم جالب توجه است: «متاسفانه بعضی ها اصلا متوجه نیستند که ساخت تولید فیلم مقدس است. کارگردان، تهیه کننده و بازیگر باید بدانند وقتی این فیلم ها را می سازند با مخاطبین فهیم و باشعوری رو به رو هستند که نباید به آنها توهین کنند.

مقایسه در سیستم شبکه نمایش خانگی پول و پارتی بیشترین تاثیر را برای ادامه فعالیت در این سیستم دارد. شخصا از بعضی فیلم هایی که در این زمینه مجوز می گیرند خجالت می کشم. خیلی از این فیلمسازان به هیچ عنوان نگاه دردمندانه اجتماعی، ارزشی و فرهنگی نسبت به حوزه کاری خود ندارند و واقعا حیف است فضایی که می تواند محل بروز استعدادها و خلاقیت های بی شماری باشد اینقدر آلوده به بحث پول درآوردن و کسب سود به هر قیمتی باشد.»


کارگردان های پرکار

کارگردانی یا تولیدی سری دوزی


اما نکته جالبی که درمورد کارگردان ها وجود دارد این است که تعداد فیلم هایی که یک سری کارگردان مشخص در این زمینه می سازند، درصد پایینی نسبت به کل آثار تولیدشده در این چند سال دارد اما تا دلتان بخواهد شما با نام های بسیار ناشناسی مواجه می شوید که حداکثر یک یا دو فیلم در این زمینه ساخته اند. جداول پایین پرکارترین کارگردان های عرصه کمدی های شونه تخم مرغی را نشان می دهد. فقط همان گونه که گفتیم ده ها کارگردان دیگر هم وجود دارد.

کارگردان ها در این عرصه به سه گروه تقسیم می شوند: اولین گروه بازیگرانی هستند که غیر از تجربه بازیگری به تناوب پشت دوربین رفته اند و فیلم هایی را در این زمینه کارگردانی کرده اند، یوسف صیادی، مهران غفوریان، یوسف تیموری، رضا شفیعی جم، شهاب عباسی و جواد رضویان از این دسته هستند.

دسته دوم دستیار کارگردان و برنامه ریزهایی هستند که در این عرصه برای اولین بار پشت دوربین قرار می گیرند و فیلم بلند می سازند، علیرضا نجف زاده، فرشاد ارج و رضا درگزی از این دسته کارگردان ها هستند.


دسته سوم هم افرادی هستند که به سختی سابقه ای از آنها در زمینه کارگردانی یا دستیاری پیدا می شود و احتمالا همان افرادی هستند که حاضرند برای ساختن یک فیلم بلند از تهیه کننده ها کمترین دستمزد ممکن را بگیرند یا حتی به صورت رایگان پشت دوربین قرار بگیرند.

اما این کارگردان ها که معمولا هیچ نام بزرگی در بین آنها دیده نمی شود چگونه مجوز کارگردانی می گیرند. این سوالی بود که ما از سجادپور پرسیدیم و او اینگونه به ما پاسخ گفت: «قوانین سفت و سختی برای مجوز دادن به یک کارگردان وجود دارد اما ما به دلایلی این شرایط را رسانه ای نمی کنیم ولی قطعا شروط خاصی وجود دارد که ما به یک کارگردان مجوز ساخت فیلم بدهیم.»

مهم ترین نکته ای که در بحث کارگردانی اینگونه فیلم ها وجود دارد بحث دستمزد است. بعضی از این کارگردان ها به عشق ساختن یک فیلم بلند حاضرند با کمترین مبلغ ممکن و گاهی حتی بدون پرداخت مبلغی به عنوان دستمزد آنها را به کار گیرند.

تهیه کننده ها هم از علاقه این افراد استفاده می کنند و با پایین ترین مبلغ ممکن اجازه چنین تجربه ای را به آنها می دهند و متاسفانه سجادپور بر این مساله صحنه می گذارد: «گاهی اوقات اینگونه فیلم ها با نام کارگردانی مجوز ساخت می گیرند ولی عملا آن کارگردان در زمان ساخت فیلم حضور ندارد یا بودجه، زمان و تدارکاتی که در ابتدا قرار است برای اینگونه فیلم ها استفاده شود در عمل کاملا متفاوت از صحبت های اولیه است.»




کمدی های شونه تخم مرغی از کجا آمده اند؟

تا قبل از سال ۸۶ شبکه نمایش خانگی بیشتر معطوف به پخش فیلم هایی بود که در سینماها روی پرده می رفتند. این فیلم ها چند ماه پس از اکران از طریق موسساتی چون رسانه های تصویری، تصویر دنیای هنر و قرن بیست و یکم وارد بازارهای شبکه نمایش خانگی می شدند تا مخاطبانی که به هر دلیلی نتوانسته بودند این فیلم ها را در زمان اکران روی پرده ببینند با تهیه آن آثار در خانه های خود به تماشای فیلم های سینمایی ایرانی بنشینند اما از نیمه دوم دهه ۸۰ با عمومی تر شدن استفاده از سی دی و موج هجوم فیلم های خارجی در گوشه و کنار خیابان های شهرها، بعضی ها به این فکر افتادند مستقیما از طریق شبکه نمایش خانگی و خارج از فضای سینما دست به تولید فیلم هایی بزنند که از نظر زمان تولید و صرف هزینه ها، مشابهت زیادی با ساخت فیلم های تلویزیونی داشتند.

این تصمیم همزمان بود با موج ساخت فیلم های کمدی در سینما و استقبال مخاطبان از این فیلم ها پس بیشتر موسسات و شرکت های تازه تاسیس فعال در این شبکه به این نتیجه رسیدند که همراه با ذائقه آن زمان مخاطب فعالیت های خود را روی آثار کمدی متمرکز کنند.

در همان ایام فیلمی به نام «به روح پدرم» به کارگردانی جواد رضویان ساخته شد. اقبال ناگهانی مردم از آن تله فیلم و پخش چندباره آن از تلویزیون خیلی ها را به این فکر انداخت که از این بازار تازه گرم شده بیشترین سود ممکن را ببرند. از آن جایی که این فیلم ها کاملا در بخش خصوصی تهیه و تولید می شدند ناخودآگاه مدیران بسیاری از این موسسات به این نتیجه رسیدند برای سود بیشتر هزینه تولید خود را به هر قیمتی پایین بیاورند و نتیجه اش ساخت کمدی های نازلی شد که این روزها معروف به کمدی های شونه تخم مرغی هستند.

تولید و آثار اینگونه کمدی ها به یکباره به حدی زیاد شد که تقریبا هفته ای یک عنوان جدید از این آثار را می توانستید در سوپرمارکت ها پیدا کنید. البته نام کمدی شونه تخم مرغی هم زمانی در بین مردم مصطلح شد که جواد رضویان در برنامه «هفت» گفت این فیلم ها را می سازد تا وقتی مردم در سوپرمارکت ها تخم مرغ می خرند در کنار آن این فیلم ها را بخرند و زیر شانه تخم مرغی که خریده اند به خانه ببرند.