نخستین سند ۴۰۰ ساله وقفی تهران جامانده از دوره صفویه

همشهری آنلاین: یکی از مهم‌ترین اسناد وقفی به جامانده از تهران صفوی متعلق به یکی از شبستان‌های مسجد جامع بازار در دوره شاه سلطان حسین، آخرین پادشاه صفوی، تعلق دارد که فردی به نام «مولانا ملا محمد مقیما رازی» آن را وقف کرده است.

بهراد یعقوبی: کلمه نام مولانا که در ابتدای نام او آمده است نشان از بزرگی و طریقت این شخص دارد. بر اساس متن موجود در این سند یا وقف نامه، از تهران به‌عنوان شهر پاکان یاد شده است. به هر حال، باید گفت سند وقفی موجود بعد از وقفیات سلطان بیگم (خواهر شاه طهماسب) که در مکتب هرات رشد پیدا کرده بود، قدیمی‌ترین سند وقفی موجود در تهران است که مربوط به ذی‌الحجه ۱۰۶۰ هجری قمری است؛ یعنی تقریباً ۴۰۰ سال پیش.

در قسمتی از این سند آمده است: «چون مسجد جامع بلده طیبه تهران بر اثر حوادث زمان مشرف به خرابی شده بود ایشان اقدام به آبادی این مسجد نمود و تعمیر مسجدی در جنب آن که مشخص بود زمین آن در ازمنه سابق داخل مسجد بوده موفق گردید و چون این دو مسجد را محل درآمدی نبود که حاصل آن صرف روشنایی و هزینه جاری مسجد شود مشارالیه اراده نمود که شش باب دکان در حوالی مسجد ساخته شود.»

نکته جالب این سند، نیت واقف است به‌طوری‌که «یک باب مغازه از شش باب دکان به مؤذنی داده شود که در وقت نماز در آنجا اذان بگوید و الباقی دیگر جهت هزینه‌های جاری مسجد صرف شود». البته تولیت آن‌ها نیز به فردی به نام عاشورا کرمانشاهانی، امام جماعت شبستان عتیق این مسجد، واگذار شده بود که بعد از سال‌ها این تولیت به شیخ جعفر رسید. امروزه مدیریت این مسجد توسط عبدالزهرا ابراهیم‌زاده که از سال ۱۳۷۴ منصوب اوقاف و امور مساجد است، اداره می‌شود.

حجت‌الاسلام محمود سعید، از نوادگان آمیرزا مسیح مسجدجامعی نیز به‌عنوان رئیس هیئت‌امنا و متولی شبستان چهل‌ستون است و متولی موقوفات عتیق نیز در دست نوادگان شیخ رضایی است. بد نیست بدانید که مسجد جامع بازار قدیمی‌ترین مسجد شهر تهران محسوب می‌شود که دارای ۷ شبستان با نام‌های شبستان شاه‌آبادی، شبستان عتیق، شبستان گرمخانه، شبستان چهل‌ستون، شبستان استرآبادی، شبستان زیرزمین و مسجد جامع کوچک در ضلع جنوبی است؛ هر چند برخی معتقدند اولین بنای این مسجد در قرن پنجم و شش هجری احداث شده، ولی برای این ادعا سندی منتشر نشده.

باید گفت از زمانی که تهران به‌عنوان پایتخت کشور انتخاب شد تا چند دهه گذشته در مسجد جامع رخدادهای مهم اجتماعی و سیاسی مختلفی روی داده است که اولین واقعه مهم مربوط به قتل گریبایدوف، سفیر سرکش روسیه در ایران، بعد از امضای عهدنامه ترکمانچای بین دولت ایران و روسیه است. از دیگر وقایع مهم مسجد جامع بازار نیز می‌توان به تجمع مردم تهران در این مسجد به درخواست میرزا حسن آشتیانی در جریان نهضت تنباکو اشاره کرد که بعد از کشته شدن تعدادی از مردم به دست افراد کامران میرزا صورت گرفت.