عراق و چین علیه ایران دست به یکی کردند!

تجارت نیوز: چین را باید بزرگ‌ترین شریک تجاری و مشتری نفت ایران به حساب آورد. بخش عمده صادرات نفت ایران به چین است و در این زمینه تخفیف‌های بسیاری نیز داده می‌شود. افزایش روابط چین و عراق ممکن است باعث کاهش صادرات نفتی ایران به چین یعنی بزرگ‌ترین واردکننده نفت ایران شود. به تازگی چین بر روی پروژه‌های نفتی عراق سرمایه‌گذاری کرده که به این معناست، ایران مشتری بزرگ نفتی خود را از دست داده است.

عرفان افاضلی، دبیر کل فدراسیون صنعت نفت، اخیراً گفته است در حال حاضر چین در ۴۱ پروژه مختلف حوزه انرژی عراق سرمایه‌گذاری کرده که از این تعداد، ۳۱ پروژه متمرکز بر نفت بوده و در برخی پروژه‌ها از جمله میادین بزرگ نفتی جای شرکت‌هایی مثل اگزون‌موبیل آمریکا را گرفته‌اند.

به گفته او، حجم مبادلات تجاری دو کشور ۵۰ میلیارد دلار شامل ۱۴ میلیارد دلار صادرات از چین به عراق و ۳۴ میلیارد دلار از عراق به چین است که اگر با احتساب سرمایه‌گذاری چین در عراق محاسبه شود، حجم این مبادلات تجاری عددی معادل ۸۰ میلیارد دلار در سال است.

این اظهارات نشان می‌دهد چین با افزایش مبادلات با کشور‌های منطقه، قصد توسعه صنایع انرژی‌بر خود و خرید نفت به ارزان‌ترین حالت ممکن را دارد. از طرفی روابط ایران و عراق فراز و نشیب‌های بسیاری داشته و در سال‌های گذشته گاز و برق صادراتی به عراق مقدار قابل توجهی بوده است.

احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد و دارایی، در سال ۱۴۰۱ گفته بود رشد ٢٠ درصدی تجارت ایران و عراق در آن سال مشاهده شده و برای سال ١۴٠٢ نوید رکورد افزایش تجارت با عراق را داده است.

در شرایطی نوید افزایش تجارت با عراق داده‌اند که روابط تجاری عراق و چین افزایش چشمگیری پیدا کرده است. چین در نظر دارد با ارزان‌ترین قیمت بیشترین سود را از بازار نفت آسیا کسب کند. با اینکه افزایش روابط تجاری بین عراق و چین می‌تواند به کارآفرینان و سرمایه‌گذاران ایرانی کمک کند و آن‌ها را به سوی افزایش روابط تجاری خود در منطقه هدایت کند، اما مشکل تحریم همچنان از عوامل تاثیرگذار بر روابط تجاری ایران است.

تحریم‌های بین‌المللی موجب شده بسیاری از کشور‌ها در روابط تجاری با ایران تجدیدنظر کنند. به نظر می‌رسد در حالی که چین، نفت را با تخفیف‌های ویژه از ایران خریداری می‌کند، همچنان در نظر دارد روابط خود را با دیگر کشور‌های آسیایی که در این زمینه مزیت دارند نیز تقویت کند. این افزایش روابط تجاری، با توجه به اینکه عراق دومین تولیدکننده بزرگ اوپک محسوب می‌شود، می‌تواند تجارت ایران و چین را تحت تاثیر قرار دهد.

کم‌ریسک بودن بازار عراق

در زمینه تاثیر افزایش روابط تجاری چین و عراق بر ایران، محمدصادق مهرجو، کارشناس انرژی، در گفتگو با تجارت‌نیوز توضیح داد برخلاف روسیه که برخی اوقات نگاه سیاسی و امنیتی را وارد روابط اقتصادی می‌کند، چین این‌گونه عمل نمی‌کند و با کشور‌ها بر اساس منطق اقتصادی صرف رفتار می‌کند. یک نگرش کلی و رقابت‌جویانه در پس‌زمینه روابط چین با جهان وجود دارد. چنین نگاهی در زمینه تاثیر روابط چین و عراق بر ایران نیز تاثیرگذار است. چین همواره بر سر گرفتن بازار‌های جدید و تصویب قرارداد‌های جدید با جهان رقابت می‌کند.

به گفته او، در زمانی که معاهده برجام در شرف تصویب بود، نخست‌وزیر چین سفری به ایران ترتیب داد تا قرارداد‌های جدیدی با ایران ببندد، اما هیات دولت ایران در آن زمان استقبال چندانی نکرد. چین در واکنش به این رفتار، به عربستان سفر کرد و با بن‌سلمان قرارداد بست.

بنا بر نظر مهرجو، چنین اقدامی نشان‌دهنده رویکرد رقابت‌جویانه چین در گسترش روابط اقتصادی خود است و اگر کشوری با چین قرارداد نبندد، رو به بازار کشور دیگری می‌آورد.

او در ادامه عنوان کرد، به نظر می‌رسد چین ملاحظات خاصی دارد و در جایی که ریسک سرمایه‌گذاری بالاست، سرمایه‌گذاری نمی‌کند. اکنون وضعیت سیاسی عراق رو به ثبات و روابط سیاسی عراق با آمریکا برقرار است. از طرف دیگر عراق تحت تحریم آمریکا نیست و دارنده منابع عظیم نفتی و دومین تولیدکننده نفت اوپک محسوب می‌شود. بازار پیمانکاری در عراق نیز قوی نیست و چین از این طریق می‌تواند سود بسیاری کسب کند.

به گفته او، نوع قرارداد‌های چین اکثراً قرارداد‌های پیمانکاری از نوع امتیازی بوده و در این زمینه وضعیت عراق بسیار مساعد است تا شرکت‌های بزرگ چین بتوانند وارد این کشور شوند. چنین شرایطی بهترین شرایط سرمایه‌گذاری برای چین است.

مهرجو با اشاره به نوع نگاه چین به کشور‌ها برای گسترش روابط اقتصادی خود گفت، ایران نیز باید به همین صورت عمل کند. در حالی که ایران بعد از برجام گمان کرد با ورود کمپانی‌های غربی صنعت نفت متحول خواهد شد، روابط خود با چین را کمرنگ کرد و به نوعی گمان کردند با ورود غرب، دیگر نیازی به شرق نخواهد بود.

به نظر او، نوع نگاه به شرق و غرب باید تقریباً یکسان باشد و در واقع در زمینه روابط با کشورها، ایران باید نگاه اقتصادی داشته باشد. ایران باید تلاش کند وزنه تعادل شرق و غرب بشود نه اینکه دیگر کشورها، ایران را به وزنه تعادل خود تبدیل کنند.

او درباره بهبود روابط با غرب اظهار امیدواری کرد و گفت: همان‌طور که به احیای روابط با غرب امید هست، با چین نیز باید روابط گسترش پیدا کند. افزایش روابط باید به گونه‌ای باشد که کمپانی‌های معتبر و قوی وارد کشور شوند تا برای صنعت نفت ما سودآور باشند.

به عقیده این کارشناس انرژی، به دلیل جذاب بودن بازار عراق و تحریم نبودن فروش نفت آن، کمپانی‌های بزرگ نفتی چین به‌راحتی می‌توانند سرمایه‌گذاری کنند.

نگاه اقتصادی چین به کشور‌ها

مهرجو درباره روابط ایران و چین عنوان کرد، به دلیل تحریم‌های موجود، ایران مجبور است تخفیف‌های زیادی به ازای هر بشکه نفت قائل شود. پالایشگاه‌های نفت چین از ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۳ تقریباً شش هفت میلیون بشکه توان پالایشی خود را افزایش داده و در تلاش‌اند تا این روند را حفظ کنند. حفظ چنین روندی نیاز به نفت خام دارد. کشور‌هایی مثل روسیه و ایران که تحت تحریم فروش نفت هستند یا سقف قیمتی دارند، می‌توانند گزینه مناسبی برای چین باشند چراکه این کشور‌ها مجبورند نفت خود را با قیمت پایین‌تری بفروشند تا ریسک خرید را کاهش دهند. خرید برای پالایشگاه‌های چینی صرفه بسیاری دارد، چون در چنین شرایطی قیمت کمتری بابت خوراک می‌پردازند و در حقیقت افزایش سود قابل توجهی خواهند داشت. به نظر او، این افزایش سود بیشتر از طریق روسیه اتفاق می‌افتد، زیرا چهار پنج برابر ایران به ازای هر بشکه نفت تخفیف می‌دهد. از طرف دیگر میزان تولید نفت خام و صادرات نفت خام روسیه تقریباً چهار پنج برابر ایران است. روسیه روزانه ۱۰ میلیون بشکه نفت خام تولید می‌کند که تقریباً ۳.۵ میلیون بشکه را مصرف کرده و نزدیک به ۵.۵ تا ۶.۵ میلیون بشکه توان صادراتی دارد. روسیه اگر بخواهد این حجم را بدون تخفیف به بازار شرق آسیا عرضه کند، خریداران کمی استقبال خواهند کرد.

مهرجو در ادامه درباره صادرات نفت خام ایران توضیح داد: پارسال یک میلیون و ۴۵۰ هزار تا یک میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه نفت خام صادر شده است. این رقم در مقابل ۶.۵ میلیون بشکه صادراتی روسیه، رقم زیادی محسوب نمی‌شود. تخفیف ایران به دلیل مرغوبیت نفت خام صادراتی از نفت اورال روسیه بالاتر است. از طرف دیگر تخفیف ایران نسبت به روسیه کمتر است، اما همین تخفیف باعث شده حاشیه سود پالایشگاه‌های چین افزایش پیدا کند. این موضوع برای پالایشگاه‌ها و خریداران نفت چین قابل چشم‌پوشی نیست. چراکه اگر به ازای هر بشکه نفت خام، چهار الی پنج دلار هم تخفیف داده شود، چون میزان فراورده با تخفیف فروخته نمی‌شود، حاشیه سود پالایشگاه‌های چینی افزایش می‌یابد. مزیت خرید نفت خام از روسیه برای هند نیز در همین است.

به گفته او، پالایشگاه‌ها سبدی از محصولات را خریداری می‌کنند و با ترکیب کردن آنها، به عنوان خوراک مصرفی‌شان به کار می‌گیرند. این پالایشگاه‌ها هر چقدر بتوانند نفت سنگین بیشتری خریداری کنند، حاشیه سود بیشتری نسبت به پالایشگاه‌هایی دارند که نفت سبک استفاده می‌کنند. در واقع هرچه نفت اورال روسیه با تخفیف‌های بیشتری خریداری شود، برای این پالایشگاه‌ها مقرون‌به‌صرفه‌تر خواهد بود.

مهرجو در مورد نگاه چین به ایران گفت: چین نفت خام را از عربستان و عراق می‌خرد و روابط با این دو کشور برای چین بسیار حائز اهمیت است. اما چین در رابطه با ایران ملاحظاتی به خرج می‌دهد. یکی از ملاحظات در مورد احیای روابط ایران با کشور‌های حاشیه خلیح فارس بوده که خود چین برای احیای روابط ایران و عربستان گام بزرگی برداشته است. از طرف دیگر چین در خصوص روابط ایران با اروپا و آمریکا نیز ملاحظاتی دارد تا بتواند قراردادهایی، چون قرارداد ۲۵ ساله را در شرایط بهتری منعقد کنند.

در آخر مهرجو ضمن تاکید بر نگاه اقتصادی چین با دیگر کشور‌ها توضیح داد: چین در حال حاضر با توجه به ظرفیت قابل توجه عراق، به چشم تامین‌کننده به این کشور نگاه می‌کند. از طرفی چین روزانه ۴.۲ میلیون بشکه نفت خام تولید کرده و مابقی نفت خام مصرفی یعنی روزانه ۱۵.۵ میلیون تا ۱۶.۶ میلیون بشکه را باید وارد کند.

طبق اظهارات این کارشناس انرژی، به نظر می‌رسد افزایش روابط چین و عراق ممکن است منجر به کاهش واردات نفت خام ایران از سوی چین شود. اما به دلیل تخفیف‌های گسترده ایران به چین و نیاز مصرفی بالای این کشور، به نظر می‌رسد همچنان واردات نفت ایران از سوی چین ادامه داشته باشد.