دود سدسازی ترکیه در چشمان مردم خوزستان رفت

جماران-لیلا مرگن:  مردم خوزستان مدتهاست آسمان آبی را فراموش کرده‌اند. دود هور چشمانشان را می‌سوزاند و اهواز در محاصره آتش ناشی از سوختن هورالعظیم قرار گرفته است. زندگی عادی در این شهر و بخش‌های غربی استان خوزستان مختل شده و مردم نمی‌توانند بر سر کسب و کار خود حاضر شوند.

این نخستین بار نیست که هور در آتش می‌سوزد. سال ۹۷، همان سالی که گاومیش‌های حاشیه اروند رود به دلیل پیشروی آب دریا کور شدند و اعتراضات آبی در خوزستان شکل گرفت و شعار «مظاهرات سلمیه» در فضای مجازی دست به دست می‌شد، هم هور آتش گرفت تا یادآوری کند تأمین حقابه‌اش شوخی بردار نیست و اگر حقش را به او نرسانند، می‌تواند زندگی عادی مردم را مختل کند.

حالا بعد از گذشت چند سال لب‌های تشنه هورالعظیم، آتشی به پا کرده که دودش دامن زندگی عادی مردم خوزستان را گرفته است. نفس مردم به شماره افتاده و مراجعه به مراکز درمانی به دلیل بیماری‌های تنفسی طی روزهایی که هور می‌سوزد، بیشتر شده است. این روزها ادامه حیات برای گروه‌های حساس جز با دستگاه اکسیژن امکان پذیر نیست. منشاء این دود کجاست و چرا خوزستان یک روز درگیر گرد و غبار است و یک روز دیگر آتش سوزی هور را به نظاره می‌نشیند؟!

سید جمال موسویان مدیر کل منابع طبیعی خوزستان منشا دود موجود در اهواز را بخش عراقی هورالعظیم معرفی می‌کند.

او می‌گوید: با توجه به خشکسالی امسال پوشش گیاهی وسیعی در مراتع و بیشه‌ها وجود نداشته و در نتیجه آتش سوزی کمتری نسبت به سال‌های قبل را در عرصه‌های طبیعی شاهد بوده‌ایم.

عدم تخصیص حقابه هورالعظیم توسط عراق و ترکیه

محمد جواد اشرفی مدیر کل محیط زیست خوزستان نیز در گفت‌وگو با جماران منشاء دود موجود در آسمان خوزستان را تالاب هورالعظیم معرفی می‌کند.

او می‌گوید: به خاطر خشک شدن تالاب هورالعظیم در بخش عراقی تالاب، که بدون شک ناشی از سدسازی ترکیه روی رودخانه دجله است، شاهد آتش سوزی هستیم. سد ایلیسو 10 میلیارد متر مکعب آب را ذخیره می‌کند و بارگذاری‌های خیلی زیادی که در کشور عراق روی دجله انجام شده، سبب می‌شود که حقابه تالاب هورالعظیم توسط کشور عراق تخصیص پیدا نکند. در نتیجه در تالاب شرایط کاملا خشک را داریم.

اشرفی اضافه می‌کند: بارگذاری خیلی زیاد، روی رودخانه دجله در کشور عراق باعث شده است، آب وارد تالاب هورالعظیم از طرف عراق نشود. با توجه به گرمایش شدید و رها شدن گاز متان از زمین، احتراق ناقص رخ می‌دهد و ما شاهد انتشار دود در سطح بسیار وسیعی از تالاب هورالعظیم با تأکید بر بخش عراقی تالاب هستیم.

او درباره زمان آغاز آتش‌سوزی می‌گوید: از اسفند ماه این جریان شروع شده است و تاکنون ادامه دارد. پیش‌بینی ما این است که درصورتی که آبی به این منطقه نرسد و هور نم‌دار یا مرطوب نشود، حریق تداوم داشته باشد. کمی بارندگی یا خنک شدن هوا شاید بتواند آتش‌سوزی را کنترل کند.

مدیر کل محیط زیست خوزستان از تلاش سازمان محیط زیست برای برقراری ارتباط با مسئولان عراقی و ترکیه خبر می‌دهد.

او توضیح می‌دهد: مکاتبه با عراق و ترکیه باید در سطح ملی انجام شود. سازمان حفاظت محیط زیست مکاتبات لازم را با وزارت امور خارجه انجام داده است و قطعا وزارت خارجه در حال پیگیری است تا بتوانیم نشست‌های مشترکی با همسایگان داشته باشیم و طرف‌های ترک و عراقی را متقاعد کنیم تا حقابه تالاب را بدهند.

اشرفی اضافه می‌کند: در صورت تخصیص حقابه، از این شرایطی که باعث زحمت زیادی برای مردم خوزستان و مردم عراق مخصوصا استان میسان شده است، خارج خواهیم شد. امیدواریم این موضوع محقق شود و همکاری آنها را داشته باشیم.

کاهش کیفیت هوا در نیمه غربی خوزستان

مدیر کل محیط زیست خوزستان درباره وضعیت شاخص آلایندگی در خوزستان توضیح می‌دهد: آتش‌سوزی هور شاخص آلایندگی را خیلی بالا برده است. این پدیده در کیفیت هوا و کیفیت زندگی مردم مخصوصا در نیمه غربی استان به خصوص در شهرستان‌های هویزه، دشت آزادگان، اهواز و حمیدیه تأثیر زیادی از نظر کمی و کیفی داشته است و شرایط بسیار نگران کننده است.

او درباره کنترل دود هور به کمک عملیات اطفای حریق می‌گوید: مرکز آتش‌سوزی در کشور عراق است و به لحاظ شرایط محیطی و باتلاقی بودن، امکان تردد با ماشین کم است. هواپیمای آب پاش تا حدودی اثر دارد و اثر بخشی آن هم خیلی محدود است ولی همین امکان هم تاکنون خیلی میسر نشده است.

به گفته اشرفی بر اساس تجارب گذشته موضوع آتش‌سوزی در هور خیلی برای عراق مهم نیست و در سال 97 هم خوزستان مشابه این شرایط را تجربه کرده است. هر سالی که خیلی خشک باشد، همین شرایط در هورالعظیم رقم می‌خورد.

استفاده از ظرفیت دیپلماسی

مدیر کل محیط زیست خوزستان درباره اقداماتی که باید سازمان حفاظت محیط زیست انجام دهد، بیان می‌کند: از نظر اجرایی کاری از دست این سازمان بر نمی‌آید. ما باید از طریق دیپلماسی مقامات عراقی و ترکیه را قانع کنیم که رهاسازی آب به سمت تالاب هورالعظیم داشته باشیم.

او اضافه می‌کند: بخش عراقی تالاب هورالعظیم 137 هزار هکتار است و این بخش عضو کنوانسیون رامسر است. کشورهای عضو کنوانسیون متعهد هستند که حقابه تالاب را رعایت کنند. ولی این اتفاق از طرف کشورهای همسایه مورد توجه قرار نمی‌گیرد.

لب‌تر شدن بخش ایرانی هورالعظیم

محمد داس‌مه وکیل محیط زیستی درباره شرایط هورالعظیم به جماران می‌گوید: 30 درصد تالاب هورالعظیم در ایران واقع شده و 70 درصدش در عراق است. بخش ایرانی در فهرست جهانی کنوانسیون رامسر ثبت نشده است، اما بخش عراقی آن در این کنوانسیون ثبت شده است.

او ادامه می‌دهد: بالغ بر 90 درصد آتش‌سوزی‌های اخیر متعلق به بخش عراقی تالاب است. در بخش ایرانی حقابه به اندازه‌ای تأمین شده است که عرصه تالاب لب تر شده است. در پایین دست حوضه آبریز کرخه در خوزستان، طرح نکاشت وجود دارد.

داس‌مه با تأکید بر تأمین نشدن حقابه هورالعظیم در بخش ایرانی بیان می‌کند: این موضوع شاید متعلق به خوزستان هم نباشد. از یک سو در خوزستان طرح نکاشت را اجرا کردند و وضعیت لب تر در عرصه‌های هور برای جلوگیری از آتش‌سوزی ایجاد شده است، اما از سوی دیگر در بالادست کرخه که سد سیمره در ایلام است، کشاورزی ادامه دارد و متأسفانه برنج‌کاری هم انجام می‌شود.

او ادامه می‌دهد: در بخش عراقی هم حقابه تالاب هورالعظیم را به صورت کانالی و غرقابی برای کشاورزی اختصاص داده‌اند و کشاورزان آن منطقه هم اعتراضاتی دارند.

لزوم درخواست رسمی از دبیرخانه کنوانسیون رامسر

به گفته این وکیل محیط زیستی، در ضوابط کنوانسیون جهانی رامسر، ما تالاب‌های در معرض خطر داریم و کشورهای عضو متعهد هستند که شرایط، مقدمات و امکاناتی را فراهم کنند که تالاب از لیست قرمز خارج شود. با توجه به اینکه آتش‌سوزی‌ها در بخش عراقی تالاب است، ایران می‌تواند به صورت رسمی از دبیرخانه منطقه‌ای کنوانسیون جهانی رامسر بخواهد که جلسه تشکیل بدهد تا به بخش عراقی رسیدگی کند.

او اضافه می‌کند: دبیرخانه کنوانسیون می‌تواند به بخش عراقی رسیدگی کند، زیرا این بخش ثبت رسمی شده است و عدم تأمین حقابه در بخش عراقی مطرح است.

داس‌مه می‌گوید: حقابه تالاب در عراق به صورت غرقابی و کانال کشی به کشاورزی اختصاص می‌یابد. ضمن آنکه تأسیسات نفتی در بخش عراقی تالاب هم مستقر شده است و یکی از عواملی است که باعث خشک شدن بخش عراقی تالاب می‌شود. با این خشکی آتش‌سوزی ایجاد می‌شود و دودش به ایران و خوزستان وارد می‌شود.

به نظر می‌رسد تنها راه باقیمانده برای نجات خوزستان ورود دستگاه دیپلماسی است. ایران باید از ترکیه بخواهد دریچه سد ایلیسو را باز کند تا حقابه تالاب بدون دست درازی به بخش عراقی هورالعظیم برسد و آتشی که به جان تالاب افتاده را خاموش کند. با کنترل حریق، رنگ آبی هم به آسمان خوزستان باز خواهد گشت؛ اگر دستگاه دیپلماسی سریع عمل کند.