فرونشست اصفهان بحث امروز و دیروز نیست

ایسنا: معاون و عضو هیات مدیره آب منطقه ای استان اصفهان با بیان اینکه بحث فرونشست از دهه ۶۰ تاکنون بارها اعلام و هشدارهای بروز این مخاطره طبیعی اعلام شده است، گفت: بحث فرونشست در ایران و اصفهان مربوط به امروز و دیروز نیست و سال هاست با این موضوع درگیر هستیم.

بابک ابراهیمی امروز (شنبه- ۲۴ مهرماه) در سلسله نشست‌های تخصصی دانشگاه حل مسئله با موضوع «پدیده خشکسالی و فرونشست زمین در حوضه آبریز زاینده رود» که به همت اندیشکده های علمی راهبردی بسیج اساتید استان اصفهان و با همکاری دانشگاه آزاد اسلامی ناحیه شرق اصفهان به صورت مجازی برگزار شد، در تعریف آبخوان، اظهار کرد: به سفره های آب های زیر زمینی آبخوان می گویند که به دو دسته آبخوان های محیط متخلخل و رسوبات منفصل و آبخوان های سازندهای سخت تقسیم می شوند.

وی با بیان اینکه تخلخل عبارت است از درصد حجم فضاهای خالی موجود در یک سنگ به حجم کل آن، افزود: نسبت حجم فضاهای خالی مرتبط به هم به حجم کل نمونه متخلخل تخلخل مفید گفته می شود.

عضو هیات مدیره آب منطقه ای استان اصفهان گفت: یک توده متخلخل مانند آبخوان با دانه بندی ناهمگون، حاوی ترکیبی از مواد با دانه بندی های مختلف مانند ماسه، سلیت، گراول و رس است. فضای ذرات در هنگام تشکیل توده متخلخل توسط آب و دیگر سیالات مانند نفت پر شده است.

ابراهیمی ادامه داد: زمانی که آب، گاز و یا نفت از لایه های متخلخل پایینی برداشت می شود و حفرات خالی می شوند فشار در لایه های زیرین کاهش یافته و به تناسب فشار سربار ناشی از لایه های بالایی، موجب کاهش حجم در لایه های پایینی و تراکم توده متخلخل و در نهایت نشست وسیع در سطح زمین می شود.

وی گفت: برداشت بی رویه آب زیرزمینی در مناطقی که آبخوان اصلی ترین منبع تامین کننده آب مورد نیاز جامعه است، باعث افت سطح آب زیرزمینی و خالی شدن حفرات توده آبخوان می شود.

معاون شرکت آب منطقه ای استان اصفهان ادامه داد: افت سطح آب زیرزمینی در آبخوان یک منطقه سبب کاهش فشار آب حفره ای، افزایش تنش موثر و در نتیجه تراکم توده و کاهش تخلخل و در نهایت تراکم آبخوان و بروز سطحی آن به شکل فرونشست می شود.

ابراهیمی با بیان اینکه عارضه ها یا لندفرم های مهم ناشی از پدیده فرونشست به طور کلی شامل گسیختگی ها و شکاف در سطح زمین، فروچاله و فرونشست منطقه ای و یا جابجایی قائم سطح زمین است، تصریح کرد: در بخش هایی از دشت قزوین، سمیرم، سورمق، استهبان و شرق مهارلو گزارش هایی از فروچاله اعلام شده است.

وی اضافه کرد: در بخش هایی از دشت دامنه و داران، یزد، فارس، کاشان، مهیار شمالی، حبیب آباد برخوار بسیاری از نقاط دیگر کشور نیز وقوع گسیختگی و شکاف گزارش شده است.

عضو هیات مدیره آب منطقه ای استان اصفهان با بیان اینکه پدیده فرونشست فقط مربوط به ایران نیست، خاطرنشان کرد: در کشور ایران از دهه ۶۰ بحث فرونشست مطرح و هشدارها اعلام شده است. در ۱۰ سال اخیر دیتاهای خوبی از سطح کشور جمع آوری شده و در برخی جاها میزان نرخ فرونشست تا ۱۸ سانتی متر هم گزارش شده و فرونشست بحث امروز و دیروز نیست.

در حال حاضر ۶ میلیارد متر مکعب سالانه کسری مخزن داریم

به گفته ابراهیمی، ایران جزء کشورهایی است که بیشترین میزان برداشت آب از منابع زیرزمینی را دارد و اکنون در تمام دشت ها وضعیت بحرانی است و مقادیری کسری آب داریم. در حال حاضر ۶ میلیارد متر مکعب سالانه کسری مخزن داریم.

وی گفت: بررسی پژوهش ها نشان می دهد که افت سطح آب های زیرزمینی در آبخوان کارستی، انحلال لایه های زیرسطحی، ریزش سقف غارهای آهکی و وضعیت زمین شناسی منطقه از جمله مهمترین عوامل موثر در تشکیل فروچاله ها است.

معاون شرکت آب منطقه ای استان اصفهان با تاکید بر وضعیت بحرانی منابع آب زیرزمینی کشور، گفت: وضعیت بحرانی در حال حاضر تشدید افت سطح آب زیرزمینی و کسری حجم مخزن دشت ها به گونه ای است که حدود ۳۵۷ محدوده از ۶۰۹ محدوده مطالعاتی کشور وضعیت ممنوعیت توسعه بهره برداری قرار گرفته است.

ابراهیمی اضافه کرد: کاهش منابع آب های زیرزمینی کشور خصوصا در دهه اخیر به طور مستمر ادامه داشته به طوریکه در طول دوره آماری بیست سال اخیر، ۱۲۰ میلیارد متر مکعب اضافه برداشت از ذخایر استراتژیک آب زیرزمینی مواجه بوده ایم.

۱۰ محدوده ممنوعه بحرانی در اصفهان

وی تصریح کرد: از ۶۰۹ دشت کشور هم اکنون ۴۰۵ دشت دارای وضعیت ممنوعه هستند و در میان ۴۰۵ دشت ممنوعه، ۱۳۵ دشت دارای شرایط حادتری هستند که با افت ذخایر، تغییر کیفی و فرونشست زمین مواجه هستند. همچنین از ۳۵ محدوده متولی استان اصفهان هشت محدوده آزاد، ۱۷ محدوده ممنوعه و ۱۰ محدوده ممنوعه بحرانی هستند.

معاون و عضو هیات مدیره آب منطقه ای استان اصفهان با تاکید بر عدم توازن میان منابع و مصارف آب، گفت: در استان اصفهان و به خصوص حوضه زاینده رود مانند بسیاری دیگر از نقاط کشور، یک ابرچالش مطرح است و آن اینکه بدهی های آبی سیستم با میزان انتظار از سیستم بیشتر از موجودی آبی منطقه است و انتظارات ذینفعان برآورده نمی شود.

به گفته ابراهیمی فرونشست یکی از پیامدهای ناتعادلی در منابع و مصارف آب است.

وی با طرح این پرسش که آیا فرونشست قابل پیش بینی نبود؟ یادآور شد: بحث فرونشست از دهه ۶۰ گفته و هشدارها اعلام شده است. اگر این روند را اصلاح نکنیم، باید منتظر تبعات بد آن باشیم.

معاون و عضو هیات مدیره آب منطقه ای استان اصفهان با تاکید براینکه تراکم چاه ها در اصفهان بالا است، خاطرنشان کرد: باتوجه به اینکه در این منطقه توده متخلخل داریم و افت سطح آب زیرزمینی رخ داده و با توجه به چاه ها می توانیم پیش بینی کنیم که وقوع فرونشست وجود داشته است.

ابراهیمی گفت: در برخی مناطق حدود ۷۰ ، ۸۰ و ۱۰۰ متر افت سطح آب زیرزمینی وجود داشته است.

۱۱ میلیارد مترمکعب از منابع آب زیرزمینی تجدیدناپذیر برداشت کرده ایم

وی به مسدود کردن برخی چاه ها در این مناطق اشاره کرد و گفت: اما روند افت همچنان وجود دارد. اکنون ۱۱ میلیارد مترمکعب از منابع آب زیرزمینی تجدید ناپذیر برداشت کرده ایم که به طورمیانگین سالی ۳۶۰ میلیون مترمکعب برداشت می کنیم.

معاون و عضو هیات مدیره آب منطقه ای استان اصفهان به افزایش اراضی کشاورزی در بالادست رودخانه اشاره کرد و افزود: در مجموع اصفهان و چهارمحال بختیاری حدود ۱۱۳ هزار هکتار اراضی کشاورزی داریم که این آمار دو سال پیش است.

ابراهیمی گفت: این اراضی کشاورزی مساوی با این است که دیگر آبی از زاینده رود دریافت نمی کنیم و به سمت آب زیرزمینی می رویم و روند کاهش افت آب زیرزمینی رخ داده است.

وی به انجام پژوهشی در خصوص افت شدید آب زیرزمینی و اندرکنش رودخانه آبخوان اشاره کرد که در دشت نجف آباد انجام شده است و گفت: نتایج حاصل از داده های ماهواره ای راداری در زمینه تهیه نقشه بندی خطر، پیش بینی و روند فرونشست زمین از نظر رخداد مکانی می تواند به طور مستقیم مبنای مدیریت و برنامه ریزی برای اولویت بندی اقدامات کنترلی قرار گیرد.

ابراهیمی به خشک شدن تالاب دامنه طی ۳۵ سال گذشته اشاره کرد و گفت: نتیجه آن با تراکم چاه ها و ضخامت آبرفت در این منطقه است و ایجاد فرونشست است.

وی به اطلس نقشه برداری سازمان نقشه برداری کشور اشاره کرد و افزود: سال ۹۸ سازمان نقشه برداری کشور اقدام به تهیه نقشه فرونشست کشور کرد که بر اساس گزارش این سازمان، منطقه تحت تاثیر فرونشست شامل محدوده مشترک شهرستان های خمینی شهر، شاهین شهرو میمه، برخوار، فلاورجان، اصفهان، لنجان و نجف آباد است و تا ۱۲ سانتی متر نرخ فرونشست ثبت شده است.

به گفته ابراهیمی در شهر اصفهان نیز بخش های مختلف درگیر فرونشست است که برای مثال در نقش جهان کمتر از ۱۰ میلیمتر در سال است.

مسدود کردن حلقه چاه غیرمجاز در استان اصفهان

وی با تاکید براینکه هر نشستی را نباید فرونشست بدانیم، تاکید کرد: برخی به دلیل زیرساخت های بد یا فرسایش است مانند فرسایش خندقی در حاشیه سپاهان شهر که فرونشست نیست و لوله پساب منشا آن بوده و منجر به این فرسایش شده است.

معاون و عضو هیات مدیره آب منطقه ای استان اصفهان به اقدامات آب منطقه ای در این چند سال برای جلوگیری از اضافه برداشت ها اشاره کرد که در قالب طرح احیا و تعادل بخشی به این کار پرداخته و چاه های غیرمجاز را از سال ۸۴ تاکنون ۷۴۹۷ حلقه چاه غیرمجاز را در استان اصفهان مسدود کرده است.

به گفته ابراهیمی برای برون رفت از این مشکل باید سازگاری با کم آبی را سرلوحه کار قرار دهیم و طرح های انتقال آب، تغییر الگوی کشت نیز مد نظر قرار گیرد.

وی گفت: در اصفهان باید یاد بگیریم آنچه داریم را استفاده کنیم.