غیرت زنانه علیه قوانین مردانه (۳)

هفته نامه صدا - ریحانه یاسینی:

شکافی به بزرگی تمام جهان

در بسیاری از موقعیت ها، زن ها پا به پای مردان کار می کنند و کمتر از آنها حقوق می گیرند. در آمریکا متخصصان ملای زن تنها 66 درصد از حقوق همکاران مردشان را دریافت می کنند.

نادیا موساجی، بنیان گذار سازمان غیرانتفاعی آموزش مهندسی زنان در آفریقای جنوبی از تبعیض جنسیتی چنین روایت می کند: «به خاطر اینکه من زن هستم، برای انجام کاری یکسان نسبت به یک مرد 25 تا 40 درصد کمتر حقوق می گیرم. تازه اگر خوش شانس باشم. در کشورهای توسعه یافته، حدود 26 درصد زنان نماینده نیروی کار بنیادین هستند. در کشورهای در حال توسعه، این رقم به مراتب پایین تر است.» نادیا زن مسلمانی است که در سال 1984، در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی به دنیا آمده و سال 2014 توسط مجله فوربز به عنوان یکی از 20 زن قدرتمند آفریقای جنوبی معرفی شد.

سازمان ملل متحد در بخشی از آخرین گزارش توسعه انسانی در سال 2015، به مسئله تبعیض ها و شکاف جنسیتی پرداخته است. بر اساس این گزارش در سال 2015، نرخ مشارکت اقتصادی مردان 77 درصد و نرخ مشارکت زنان 50 درصد بوده است. در بسیاری از منطقه های جهان دهه هاست که این شکاف جنسیتی وجود دارد. در سال های اخیر، نرخ مشارکتاقتصادی زنان نسبت به گذشته، کاهش نیز یافته است.

در هندوستان، زنان در سال ۱۹۹۰، بالغ بر ۳۵ درصد مشارکت اقتصادی داشتند اما این رقم در سال ۲۰۱۳، به ۲۷ درصد رسید. مشارکت اقتصادی زنان در چین نیز در سال ۱۹۹۰، بالغ بر ۷۳ درصد بوده و در سال ۲۰۱۳ به ۶۴ درصد رسیده است.

باگی جائو رییس کمیته مشاورین بخش تحقیقات و توسعه بین المللی آکادمی علوم اجتماعی چین است و کمیته امور خارجه کنگره ملی خلق چین را نیز اداره می کند. او دو ماه پیش هیئتی ۴۰ نفره را از فعالان اقتصادی چینی به ایران آورده بود. تمام هیئت مرد بودند و جائو سرپرست گروه، زنی با کت صورتی رنگ، هیئت همراهش را با قدرت اداره می کرد. او همان زمان در گفتگو با «پایگاه خبری اتاق ایران» درباره فعالیت زنان در کشورش با مثل «نیمی از آسمان را زن ها نگه داشته اند» گفته بود: «در چین موقعیت برای زنان بسیار خوب است. از نظر سیاسی، زنان حدود ۲۳ درصد از صندلی های پارلمان را در اختیار دارند.

همچنین حدود ۵۰ درصد از مدیران ارشد چینی، زن هستند. در زبان چینی ضرب المثلی داریم که می گوید نیمی از آسمان را زن ها نگه داشته اند و نیمی دیگر را مردها، پس برایمان انسانیت مهم است. این یک مفهوم اساسی است. همچنین ما سیاست هایی داریم که زنان را به مشارکت سیاسی و اقتصادی تشویق می کند. به عنوان عامل سوم هم من فکر می کنم مردهای چینی از زن های شان بسیار حمایت می کنند و مسئولیت های مشترکی را برای خانواده به عهده می گیرند.»

گزارش توسعه انسانی سازمان ملل همچنین از تفاوت میان دریافت حقوق زنان و مردان حکایت می کند. در جهان، زن ها ۳۴ درصد کمتر از مردان درآمد دارند. بخشی از این تفاوت به خاطر تمایل خود زنان برای حضور کمتر در مشاغلی با حقوق بالا و کار بیشتر است اما حتی برای انجام کارهای یکسان نیز زنان اغلب کمتر از مردان حقوق می گیرند.

این مسئله تنها مختص به ایران و کشورهای در حال توسعه نیست. در آمریکا متخصصان مالی زن تنها ۶۶ درصد از حقوقی را که همکاران مردشان دریافت می کنند، به دست می آورند. این نسبت برای دندان پزشکان ۷۴ درصد است. بخشی از این شکاف دستمزدی به دلیل تفاوت در تحصیلات، سطح مهارت ها و میزان سابقه و تجربه است اما بخش بزرگی از شکاف در دستمزد هیچ توجیه و دلیلی به همره ندارد.

در دانمارک و لهستان وقتی شاخص های مختلف تحصیلات، مهارت و ... مورد بررسی قرار می گیرند معلوم می شود که زن ها باید بیشتر از مردانه حقوق بگیرند اما در این کشورها نیز شکاف درآمدی وجود دارد.

آن طور که سازمان ملل متحد روایت می کند، شکاف درآمدی تنها یک مسئله اقتصادی نیست. گزارش توسعه انسانی ۲۰۱۵ می نویسد: «این مسئله ای است که مستقیما بر قدرت و سیاست تاثیر می گذارد و از آن تاثیر می گیرد. از یک سو، استقلال اقتصادی عامل مهمی برای استقلال فردی و جایگاه در خانواده است.

از سوی دیگر تقسیم نابرابر مسئولیت مراقبتی در خانواده و کارهای خانه باعث می شود یکی از والدین وقت بیشتری از خودش را نسبت به دیگری صرف خانه کند. همین مسئله باعث می شود در کوتاه مدت و بلندمدت درآمد یکی نسبت به دیگری کاهش پیدا کند و به یک تفاوت دائمی و همیشگی برسد. پرداخت مساوی برای کار یکسان تنها یک مسئله مربوط به عدالت اجتماعی نیست. این مسئله ارزش اجتماعی زیادی را نیز با خود به همراه دارد، به خصوص برای توانمندسازی زنان در خانواده و جامعه.»

بحث اشتغال زنان، با توجه به بافت فرهنگی ایران نسبت به جایگاه زن در خانواده همیشه با چالش های زیادی مواجه بوده است اما آنچه فریال مستوفی از فعالیت خودش روایت می کند، با نظر کارشناسان سازمان ملل متحد هماهنگ است. او چند وقت پیش درباره فعالیت اقتصادی خود و حضورش در خانه چنین روایت کرده بود: «در طول نزدیک به سه دهه کار و تجارت حرفه ای، شاغل بودن هیچ وقت باعث نشده نتوانم به کارهای خانه ام رسیدگی کنم. اگر زنی در کسب و کارش مدیر باشد، خانه اش را هم با قدرت تر می تواند مدیریت کند. حتی از نظر زمانی هم، مدیریت وقت بیشتری بلد است.»

زنان ایرانی روزانه 307 دقیقه بدون دستمزد کار می کنند.

زنانی که در سرتاسر جهان 40 درصد از استخدامی ها را به خود اختصاص داده اند تنها 57 درصد از کسانی را تشکیل می دهند که در ساعات کمتر و به صورت پاره وقت کار می کنند.

«کار بدون دستمزد» نیز شاخص مهم دیگری است که در بررسی آماری نهادهای بین المللی جایگاه ویژه ای دارد. مشاغل خانوادگی، کارهای مراقبتی و ... در این شاخص جای می گیرند. بر اساس مطالعات بانک جهانی در بیشتر کشورها مردان بیشتر از زنان بدون مزد کار می کنند. در ژاپن 5.2 درصد زنان نسبت به 0.9 درصد مردان و در ترکیه 31.4 درصد زنان در برابر 4.5 درصد مردان بدون دریافت مزد، فعالیت اقتصادی دارند.

حدود 60 درصد از کارهایی که برای آنها حقوق پرداخت می شود، در بیرون از خانه هستند و 38 درصد آنها را مردان به عهده دارند؛ سهم زنان در این میان حدود 20 درصد است. 31 درصد از زنان بدون مزد کار می کنند و وضعیت اشتغال 10 درصد مردان نیز به همین شکل است.

بر اساس اطلاعات گزارش توسعه انسانی 2015، زنان ایرانی در هر روز، 307 دقیقه بدون دریافت مزد و 41 دقیقه با دستمزد کار می کنند. در حالی که مردان 78 دقیقه بدون مزد و 263 دقیقه با مزد کار می کنند.

گزارش سازمان بین المللی کار از تبعیض جنسیتی در دوران بازنشستگی حکایت می کند. زنان در زمینه حقوق بازنشستگی نیز نسبت به مردان دریافتی کمتری خواهند داشت و در نتیجه با شکاف بزرگی در حمایت ها و مراقبت های اجتماعی مواجه می شوند. تعداد زنانی که بالای سن بازنشستگی هستند و حقوق دریافت می کنند در سطح جهان حدود 10.6 درصد کمتر از تعداد مردان است.

در حال حاضر حدود 65 درصد از زنان در سطح جهان بالای سن بازنشستگی (65-60 سال) هستند و هیچ حقوق منظمی دریافت نمی کنند. این به تعبیر سازمان بین المللی کار یعنی 200 میلیون نفر از زنان در سن پیری از سر ناچاری و نبود حقوق منظم مشغول به کار هستند در حالی که این تعداد برای مردان 115 میلیون نفر است.

مادربزرگی ایرانی که سال های جوانی اش را در دهه 40 سپری کرده و حالا به خاطر بیماری خانه نشین است، می گوید: «40 سال در خانه همه کار کردم و 6 بچه را بزرگ کردم. تمام عمرم رفت اما حالا چه شد؟ نه سرمایه ای، نه حقوقی، نه بیمه ای، نه هیچ چیز دیگر. کدام مردی وقتی این همه کار کند، آخرش به هیچی نمی رسد؟»

زنانی که از مردان مدیرترند

تقریبا یک سوم از شرکت های بازرگانی جهان تحت مالکیت زنان است. ۳.۶ درصد از جمعیت زنان شاغل ایرانی یعنی ۱۱۱ هزار و ۹۹۹ نفر از آنها مدیر هستند.

هرلی سندبرگ یکی از معدود زن هایی است که یک شغل ارشد مدیریتی را در حوزه تکنولوژی بر عهده دارد. سندبرگ مدیر اجرایی فیس بوک می گوید: «دنیا را هنوز مردان می چرخانند. من مطمئن نیستم که چندان خوب پیش می رود.»

بر اساس روایت بانک جهانی، تقریبا یک سوم از شرکت های بازرگانی جهان تحت مالکیت زنان است و در ۲۰ کشور دنیا مانند چین، برزیل و ویتنام بیش از ۵۰ درصد از شرکت های بازرگانی، مالکان زن نیز دارند. در آمارهای بانک جهانی، اطلاعاتی از وضعیت ایران در خصوص شکاف جنسیتی وجود ندارد اما جیبوتی، کشوری که پیام های طنز آن در پی قطع رابطه با ایران در شبکه های اجتماعی بد و بدل شد، بخشی از نمودارهای بانک جهانی را به خود اختصاص داده است. در سال ۲۰۱۳، بالغ بر ۲۲ درصد از مدیران شرکت های جیبوتی زن بوده اند.

شکاف درآمدی، تنها مسئله نابرابر درباره حضور زنان در موقعیت های رهبری و ارشد در بخش خصوصی نیست. زنان تنها ۲۲ درصد از موقعیت های ارشد مدیریت و رهبری را بر عهده دارند و در ۳۲ درصد از کسب و کارها، هیچ مدیر زنی فعالیت نمی کند. البته این مسئله با تفاوت های منطقه ای زیادی همراه است. ۸ درصد زنان در ژاپن در موقعیت های ارشد مدیریتی قرار دارند و در روسیه این نسبت به ۴۰ درصد می رسد.

بر مسند یکی از مهم ترین نهادهای بین المللی نیز یک زن تکیه زده است. کریستین لاگارد در حال حاضر قدرتمندترین زن جهان است که ریاست صندوق بین المللی پول با تریلیون ها دلار بودجه را به عهده دارد. زن ۶۰ ساله فرانسوی تا مرز زندان پیش رفت اما به جای زندان از دفتر ریاست صندوق بین المللی پول سر در آورد. او اکنون برای دور دوم بر این سازمان ریاست می کند.

لاگارد با مدرک تحصیلی فوق لیسانس هنر تاکنون چندین پست وزارتخانه ای داشته است. فایننشال تایمز در نوامبر ۲۰۰۹ او را به عنوان برترین وزیر اقتصاد و دارایی در حوزه یورو معرفی کرد اما تعداد زنان در مناصبی مانند لاگارد زیاد نیست. زن ها تنها ۱۹ درصد از مشاغل ارشد مدیریتی را در حوزه تکنولوژی بر عهده دارند.

در سال ۲۰۱۴ تنها ۹ درصد از شرکت ها مدیر اجرایی زن داشته اند. در حوزه معدنی، مشارکت زنان ۱۲ درصد است و در خدمات حرفه ای به ۲۴ درصد می رسد. در حوزه آموزش و پرورش و خدمات اجتماعی نیز مشارکت زنان ۱۹ درصد است.

آخرین گزارش تفصیلی مرکز آمار ایران از وضعیت بازار کار نیز مربوط به سال ۹۳ می شود. بر اساس این گزارش، زنان ایرانی از مردان مدیرتر هستند. ۲.۹ درصد از جمعیت شاغل کشور، در گروه قانون گذاران، مقامات عالی رتبه و مدیران قرار دارند. اگرچه جمعیت مردان شاغل بیش از دو برابر زنان است اما نسبت سهم آنها در گروه مدیریتی، کمتر از زنان است. ۵۰۳ هزار و ۶۹ نفر از مردان برابر با ۲.۹ درصد مناصب ریاستی را بر عهده دارند در حالی که ۳.۶ درصد از جمعیت زنان شاغل یعنی ۱۱۱ هزار و ۹۹۹ نفر ماز آنها مدیر هستند.

فریال مستوفی، زنی که در بخش معدن ایران سرآمد است و ریاست کمیسیون سرمایه گذاری اتاق ایران را بر عهده دارد می گوید: «من اصلا این را باور ندارم که زنان از نظر مدیریتی پایین تر از مردان هستند یا اگر مدیر شوند، چالش های زیادی خواهند داشت. مسئله مدیریت مثل خیلی از کارهای دیگر ابعاد ژنی و استعدادی هم دارد. مرد و زنش هم فرقی نمی کند. مدیریت باید وجودی باشد و پرورش پیدا کند، هم اینکه یاد گرفته شود.»