همه چیز درباره «اسپیریت»، یکی از متفاوت‌ترین جایزه‌های سینمایی دنیا

هفته نامه چلچراغ - مریم عربی: زنان خوش‌چهره با لباس‌ها و جواهرات برق‌آسا و لبخندهای زورکی‌شان، مردانی که با کت و شلوارهای خوش‌دوخت و پاپیون‌های مضحک سعی می‌کنند جذاب و دل‌ربا به نظر برسند، و فرش قرمز بلندی که خیابان را به دل مراسم باشکوه آکادمی پیوند می‌زند. اسکار، این دورهمی مجلل که از نگاه بسیاری از سینمادوستان مهم‌ترین رویداد سینمایی دنیاست، از نگاه گروهی دیگر همهمه‌ای بی‌مایه و متظاهرانه است که بهانه دور هم جمع شدن هالیوودی‌های پول‌پرست و بیگانه با هنر می‌شود؛ محفلی لوکس که از فرط تجمل توی ذوق می‌زند و تحمل شوخی‌های بی‌نمک مجریان و جملات کلیشه‌ای جایزه‌دهندگان و جایزه‌گیرندگانش صبر ایوب می‌خواهد. در یک کلام می‌توان گفت همه چیز برای یک خودنمایی درجه یک به سبک هالیوودی مهیاست و هیچ‌کس، حتی بی‌اهمیت‌ترین سینماگرها هم دست خالی از این محفل بیرون نمی‌رود.

همه این موارد باعث شده که اسکار دشمن و بدخواه کم نداشته باشد. اما یکی از جذاب‌ترین اقدام‌های مخالفت‌آمیزی که در اعتراض به تجمل‌گرایی اسکار انجام شده، ابداع جایزه‌ای به نام جایزه فیلم‌های مستقل اسپیریت است؛ جایزه‌ای که آیین عجیب و غریب اهدای آن در حاشیه مراسم اسکار برگزار می‌شود و آمده تا از حقوق ازدست‌رفته فیلم‌های مستقل دنیا حمایت کند؛ فیلم‌هایی که به‌خاطر کم‌خرج و تجربی بودن، اغلب به چشم اعضای آکادمی نمی‌آیند و با وجود همه شایستگی‌هایشان، نادیده گرفته می‌شوند.

از سالن اسکار تا چادرهای اسپیریت

درحالی‌که با نزدیک شدن به سال جدید میلادی هیجان سینماگرها و مخاطبان برای اعلام نامزدهای جایزه باشکوه اسکار به بیشترین حد ممکن رسیده است، آکادمی فیلم‌های مستقل اسپیریت همین چند روز پیش نامزدهای سی‌ودومین دوره خود را اعلام کرد. اسپیریت از سال ۱۹۸۴ پا به عرصه وجود گذاشته و هرساله درست یک روز قبل از برگزاری مراسم اسکار در ماه فوریه برگزار می‌شود.

برندگان این جایزه تا قبل از سال ۲۰۰۶ صاحب یک هرم شیشه‌ای کم‌ارزش می‌شدند که با بند کفش تزیین شده بود و به شکلی نمادین به بودجه ناچیز فیلم‌های مستقل اشاره داشت. از سال ۲۰۰۶ به بعد، این هرم‌های بی‌قواره جای خود را به تندیس‌ پرنده‌ای داد که روی پایه‌ای نشسته و بال‌های خود را باز کرده بود. دور پایه هم مثل جایزه قبلی با بند کفش تزیین می‌شد. مراسم اعطای این جایزه عجیب اغلب در نهایت سادگی و کم‌هزینگی در چادرهایی ساحلی واقع در کالیفرنیا برگزار شده است. این جایزه که در ابتدای تولدش بیشتر یک شوخی ساده با اعضای آکادمی بود، حالا خودش اهمیتی ویژه پیدا کرده و از طریق رسانه‌های مهم پوشش خبری داده می‌شود. بعد از اعلام اسامی نامزدهای اسپیریت اغلب منتقدان بزرگ سینمایی درباره این نامزدها نقد می‌نویسند و روند انتخاب هیئت داوران جشنواره را تحلیل می‌کنند.

یک جایزه و هزار دشمن

جایزه اسکار با همه فریب‌انگیز بودنش در همه ادوار مخالفان پروپاقرصی داشته است. اغلب این مخالفان آکادمی را به انتخاب‌های سیاسی و مغرضانه متهم می‌کنند و جوایز آن را از نظر ارزش هنری معتبر نمی‌دانند. وودی آلن بزرگ که نامش در صدر مخالفان جایزه اسکار قرار دارد و در زمینه رد دعوت برگزارکنندگان این مراسم رکورددار است، درباره این جشنواره گفته: «کلیت کانسپت این جایزه احمقانه است. من نمی‌توانم بپذیرم که این‌طور مورد قضاوت دیگران قرار بگیرم. اگر زمانی که من را مستحق دریافت جایزه می‌دانند، آن را بپذیرم، وقتی می‌گویند شایستگی دریافت جایزه را ندارم هم دیگر نمی‌توانم اعتراض کنم.» جایی هم به شوخی درباره عضویت در آکادمی همان جمله مشهورش را گفته: «هرگز نمی‌خواهم عضو باشگاهی باشم که یکی مثل من را به عضویت می‌پذیرد.»

مخالفت تعدادی از فیلم‌سازان بزرگ بین‌المللی با سازوکار اسکار باعث شده که آکادمی به فکر تغییر تدریجی بدنه خود بیفتد. در سال‌های اخیر، حتی یکی از اعضای جامعه فیلم‌سازان مستقل که قبلا با جشنواره اسپیریت همکاری می‌کرده هم به جمع هیئت مدیران آکادمی پیوسته تا شاید اسکار به این ترتیب بتواند به نحوی از فیلم‌سازان این بخش هم دل‌جویی کند. بااین‌حال همه بر این باورند که اکثریت اعضای آکادمی هم‌چنان به سیستم فیلم‌سازی استودیویی وفادارند و از فیلم‌های تولیدشده با بودجه کم حمایت خاصی نمی‌کنند.

شیرینی آمریکایی

هیئت داوری اسپیریت هرساله از تعدادی از افراد مرتبط با دنیای فیلم‌سازی مستقل انتخاب می‌شود؛ از نویسنده‌ها گرفته تا کارگردانان و تهیه‌کنندگان و بازیگران و سایر عوامل. این هیئت فیلم‌هایی را مورد داوری قرار می‌دهد که با بودجه کمتر از ۲۰ میلیون دلار ساخته شده باشند. برخلاف سایر جشنواره‌های سینمایی آمریکایی که اعلام برندگانشان به نوعی برندگان اسکار سال را پیش‌بینی می‌کند، جایزه اسپیریت درواقع باید مکمل اسکار باشد و نامزدهایش در مراسم باشکوه آکادمی جایی نداشته باشند.

امسال دو فیلم «مهتاب» (Moonlight) و «شیرینی آمریکایی» (American Honey) هر کدام با نامزدی در شش بخش، عنوان پرافتخارترین فیلم‌های مستقل سال را به خود اختصاص داده‌اند. فیلم «منچستر کنار دریا» هم با نامزدی در پنج بخش در رتبه بعدی قرار دارد. نشریه هالیوود ریپورتر در گزارشی ضمن تحلیل نامزدهای امسال، اعلام کرده که برنده شدن جوایز اسپیریت برای فیلم‌سازان مستقل حالا به افتخاری بزرگ تبدیل شده و این جایزه حتی بیش از جوایز معتبر گاتهام نیویورک می‌تواند منعکس‌کننده حال‌وهوای جامعه فیلم‌سازان مستقل باشد.

خودنمایی روی فرش آبی

اعلام نامزدهای اسپیریت امسال، مخالفت‌های زیادی را از طرف منتقدان سینمایی در پی داشت. آن‌ها معتقد بودند که این جشنواره از ذات خود فاصله گرفته و به انتخاب‌هایی غیرمنطقی دست زده است. منتقد ورایتی از حمایت همه‌جانبه اسپیریت از فیلم «شیرینی آمریکایی» انتقاد کرده و به فیلم‌های خوب مستقلی اشاره کرده که در هیچ بخشی نامزد نشده‌اند.

جشنواره امسال با حاشیه‌های متعددش حالا توجه زیادی را به خود جلب کرده و سروصدای فراوانی به راه انداخته است؛ تا حدی که حواشی آن می‌تواند نامزدهای اسکار را هم تحت تاثیر قرار بدهد. به نظر می‌رسد امسال مهمانی شبانه تیم اسپیریت در چادر ساحلی سانتا مونیکا به اندازه سال‌های اولیه محقر و اعتراض‌آمیز نباشد و از دوره‌های قبلی، فقط تندیس‌های نمادین ارزان‌قیمتش را با خود به چادر سفیدرنگ و مجلل محل برگزاری مراسم ببرد. البته باید در نظر داشت که جشنواره سال گذشته هم از نظر حضور ستاره‌ها و نوع برگزاری مراسم دست‌کمی از مراسم آکادمی نداشت و با حضور سلبریتی‌هایی مثل ریچل مک‌آدامز، کیت بلانشت و جسیکا چستین کاملا رنگ‌وبوی اسکار را به خود گرفته بود؛ با این تفاوت که ستاره‌ها به جای رژه رفتن روی فرش قرمز اسکار، به نشانه اعتراض روی یک فرش آبی‌رنگ رژه می‌رفتند!

موضوع تغییر رویکرد جایزه فیلم‌های مستقل اسپیریت موضوع دیروز و امروز نیست. همیشه در حاشیه هر رویداد مهمی گروه معترضی هستند که ساز مخالف می‌زنند. گاهی در ابتدا هدف والایی را در پیش می‌گیرند و بعدها دست تقدیر آن‌قدر بزرگشان می‌کند که از ماهیت وجودی‌شان دور می‌شوند و خودشان مخالفانی پیدا می‌کنند. گاهی هم سال‌ها در قامت یک معترض باقی می‌مانند و درنهایت به سمت فراموش‌شده تاریخ می‌روند. در اغلب موارد آن‌چه به یاد می‌ماند، شکوه و جلالی است که چشم‌ها را به خود خیره کرده و میل به تماشای زیبایی و قدرت و ثروت را در تماشاگران مسخ‌شده زنده نگه می‌دارد.

شوخی شوخی جدی شد!

«جایزه ما جایزه اسکار نیست؛ ما چندان خودمان را جدی نمی‌گیریم. همیشه یادمان هست که دلیل وجود جوایز اسپیریت تقدیر از دستاوردهای ویژه در زمینه فیلم‌سازی است و این بزرگ‌ترین و مهم‌ترین چالش ماست. باید در همین مسیر حرکت کنیم.»

«ما می‌خواهیم گسترده‌تر از روش‌های مرسوم فکر کنیم. به همین دلیل است که این نمایش باحال و متفاوت را ترتیب داده‌ایم. کدام نمایش یا مراسمی را سراغ دارید که بک‌گراندش یک منظره زیبای ساحلی باشد؟»

«اسپیریت از یک دورهمی 150 نفره تعدادی از فیلم‌سازان مستقل شروع شد و به چیزی که امروز هست، رسید. ما چنان ماموریت بزرگی را برای خودمان تعریف کرده بودیم که عده زیادی در این مسیر با ما همراه شدند.»

«مراسم اسپیریت مثل یک بلاک‌باستر هالیوودی جذاب و دیدنی شده؛ پر از انتخاب‌های دقیق خلاقانه، تصمیم‌های زیبایی‌شناسانه و فکرشده و پیام‌های شنیدنی.»

«جایزه ما حالا به جایی رسیده که بسیاری از برندگان آن در جشنواره‌ها و رویدادهای مهم دیگر مثل جایزه تلویزیونی امی کاندیدا می‌شوند. سینماگرهای مستقل برگزیده اسپیریت حالا برای رویدادهای سینمایی دنیا جریان‌سازی می‌کنند.»

این جملات بخشی از صحبت‌هایی است که از طرف دست‌اندرکاران مراسم اسپیریت در سی‌امین سالگرد اعطای این جایزه بیان شد؛ مراسمی که با شکوه هرچه تمام‌تر و با مشارکت ستاره‌هایی برگزار می‌شد که دستمزدهای میلیونی دارند و حضور فقط یکی از آن‌ها در یک پروژه سینمایی کافی است تا بودجه فیلم را از حد متوسط به پرخرج ارتقا بدهد؛ مسئله‌ای که با ماهیت جشنواره به‌کلی در تضاد است.

اسپیریت ۲۰۱۵ در مورد برخی از نامزدهایش دقیقا با آکادمی اسکار توافق نظر داشت. حتی شبهه تبعیض‌های نژادی که چند سالی است درباره اعضای آکادمی مطرح می‌شود، عینا درباره جایزه اسپیریت هم مطرح شده است. برای سال‌ها این‌طور به نظر می‌رسید که سینمای آمریکا علاقه چندانی به ساخت فیلم‌هایی با بودجه کم ندارد و فقط به پروژه‌های پربازیگر و پرخرجی تمایل نشان می‌دهد که در گیشه موفق ظاهر می‌شود و بازگشت سرمایه و درآمدهای کلان را برای سرمایه‌گذاران تضمین می‌کند. بااین‌حال، نزدیکی اسکار و اسپریت در دو، سه سال اخیر، روی دیگر سینمای هالیوود را به دنیا نشان داده است: هالیوود کم‌کم از خودش متنفر می‌شود و دوست دارد فضای متفاوتی را تجربه کند؛ فضایی که در مسیر سینمای تجربی و مستقل می‌تواند خلق شود.

گواه این مسئله به باور منتقد سینمایی نشریه تایم، برهم خوردن قاعده جدول فروش فیلم‌های هالیوودی در سال‌های اخیر است. تعداد قابل توجهی از فیلم‌هایی که با بودجه کلان ساخته شده، در گیشه فروش موفقی را تجربه نکرده و برعکس، تعدادی از فیلم‌های کم‌خرج و با بودجه پایین، فروش قابل قبولی در گیشه داشته است. به عبارت دیگر شاید این اسپیریت نیست که هالیوودی شده، بلکه آکادمی اسکار است که به تکنیک‌های فیلم‌سازی مستقل علاقه‌مند شده و به فیلم‌های هنری کم‌خرج تمایل نشان می‌دهد. احتمالا امسال هم تعداد قابل توجهی از کسانی که با تاکسیدوهای شیکشان در دالبی تئاتر لس‌آنجلس قدم می‌زنند و برای دریافت جایزه اسکار روی سن می‌روند، همان‌هایی هستند که شب پیشش در چادر سانتا مونیکا بر تندیس‌های ارزان‌قیمتشان بوسه زده‌اند.