درمان بی اختیاری ادرار | علت، علائم و ۶ روش کنترل

بی‌ اختیاری ادرار مشکلی است که هم در مردان و هم در زنان ایجاد می‌شود و دلایل مختلفی از جمله افزایش سن و ابتلا به برخی بیماری‌ها در ایجاد آن موثر هستند. اما خبر خوب این که درمان بی اختیاری ادرار از طریق روش‌های مختلفی قابل انجام است که در این متن مورد بررسی قرار می‌گیرند.

بی اختیاری ادرار چیست؟

بی اختیاری ادرار به از دست دادن کنترل بر مثانه اشاره دارد. این وضعیت باعث نشت ناخواسته ادرار می‌شود و می‌تواند از نشت‌های خفیف تا فوریت‌های شدید و غیرقابل کنترل را شامل شود. بی اختیاری ادرار یک بیماری رایج است و می‌تواند افراد در هر سنی را تحت تاثیر قرار دهد، اما در زنان و افراد مسن شایع‌تر است. این وضعیت معمولاً یک نشانه یا علامت بیماری دیگری است و نه یک بیماری مستقل. تشخیص علت دقیق بی‌ اختیاری ادرار برای انتخاب بهترین روش درمانی ضروری است. روش‌های درمانی شامل تغییرات رفتاری، تمرینات عضلات کف لگن (مانند تمرینات کگل)، دارودرمانی، و در برخی موارد جراحی هستند.

علت بی اختیاری ادرار

همانطور که قبلاً اشاره شد، بی‌اختیاری ادرار به از دست دادن کنترل بر مثانه گفته می‌شود که منجر به نشت ناخواسته ادرار می‌شود. این وضعیت می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد که در ادامه به تفصیل به آن‌ها می‌پردازیم:

عفونت‌های دستگاه ادراری

عفونت‌ها می‌توانند مثانه را تحریک کرده و باعث شوند احساس کنید نیاز فوری و مکرر به ادرار کردن دارید، حتی اگر مثانه پر نباشد. این تحریک می‌تواند منجر به نشت ادرار شود.

تغییرات مرتبط با بارداری و زایمان

تغییرات هورمون‌ها و افزایش حجم رحم در بارداری، فشار زیادی به مثانه وارد می‌کنند. همچنین زایمان طبیعی، به خصوص زایمان طولانی یا دشوار، می‌تواند به عضلات کف لگن و اعصاب کنترل کننده مثانه آسیب برساند.

یائسگی

با کاهش سطح هورمون استروژن در دوران یائسگی، عضلات کف لگن و بافت‌های مثانه و مجرای ادرار ضعیف‌تر می‌شوند که این امر می‌تواند به بی‌اختیاری کمک کند.

مشکلات پروستات در مردان

بزرگ شدن غده پروستات؛ پروستات بزرگ شده می‌تواند مجرای ادرار را فشار دهد و تخلیه کامل مثانه را دشوار کند. این امر می‌تواند منجر به مثانه بیش‌فعال و نشت ادرار شود. همچنین درمان‌های سرطان پروستات، مانند جراحی یا پرتودرمانی، می‌توانند به کنترل مثانه آسیب بزنند.

ضعف عضلات کف لگن

این عضلات از مثانه، رحم (در زنان) و رکتوم حمایت می‌کنند. ضعف این عضلات، که می‌تواند ناشی از افزایش سن، زایمان، یائسگی، یا چاقی باشد، کنترل مثانه را دشوار می‌کند.

برخی داروها

داروهای ادرارآور (دیورتیک‌ها)، آرام‌بخش‌ها، داروهای قلبی و شل‌کننده‌های عضلانی می‌توانند بر توانایی بدن در کنترل ادرار تأثیر بگذارند.

بیماری‌های عصبی

بیماری‌هایی که بر سیستم عصبی تأثیر می‌گذارند، می‌توانند ارتباط بین مغز و مثانه را مختل کنند. این بیماری‌ها شامل ام اس، پارکینسون، سکته مغزی و آسیب نخاعی هستند.

چاقی

وزن اضافی فشار بیشتری بر مثانه و عضلات کف لگن وارد می‌کند و می‌تواند منجر به بی‌اختیاری استرسی شود.

یبوست مزمن

تجمع مدفوع در رکتوم می‌تواند بر اعصاب و عضلات مثانه فشار وارد کند و باعث بی‌اختیاری شود.

برخی جراحی‌ها

جراحی‌هایی که بر روی لگن انجام می‌شوند، مانند جراحی برداشتن رحم (هیسترکتومی) یا جراحی پروستات، می‌توانند به اعصاب و عضلات کنترل کننده مثانه آسیب برسانند.

عوامل روانی

در برخی موارد، اضطراب یا افسردگی می‌تواند بر الگوی ادرار کردن تأثیر بگذارد. همچنین، مشکلات شناختی مانند دمانس (زوال عقل) می‌تواند درک نیاز به ادرار کردن یا توانایی رسیدن به موقع به سرویس بهداشتی را مختل کند.

علائم بی اختیاری ادرار

خودِ بی‌اختیاری ادرار در واقع یک علامت است، اما معمولاً با علائم دیگری همراه است که تشخیص نوع و شدت آن را آسان‌تر می‌کند.

• نشت ناخواسته ادرار هنگام فعالیت‌هایی که فشار شکمی را افزایش می‌دهند، مانند: سرفه، عطسه، خندیدن، ورزش و غیره
• احساس فوریت ناگهانی و شدید در ادرار کردن
• تکرر ادرار (نیاز به دفع ادرار بیشتر از حد معمول)
• شب‌ادراری
• نشت ادرار قبل از رسیدن به سرویس بهداشتی به دلیل فوریت
• مشکل در رسیدن به موقع به سرویس بهداشتی به دلیل محدودیت‌های جسمی (مانند درد مفاصل، مشکلات حرکتی).
• مشکل در برداشتن لباس‌ها به موقع
• مشکل در درک نیاز به ادرار کردن به دلیل مشکلات ذهنی یا شناختی
• احساس ناراحتی یا سوزش در ناحیه تناسلی یا مجرای ادرار
• بوی نامطبوع ادرار
• تحریک پوستی یا بثورات
• احساس سنگینی یا فشار در ناحیه لگن

انواع بی اختیاری ادرار

دانستن و آشنایی با انواع بی اختیاری ادرار می‌تواند به تشخیص و درمان آن با بهترین روش کمک کند. در زیر انواع بی اختیاری ادرار معرفی شده است:

بی اختیاری ادرار فشاری

اگر هنگام خندیدن، سرفه، عطسه، دویدن یا بلند کردن اشیای سنگین متوجه یک لکه کوچک از ادرار می‌شوید، به بی‌اختیاری فشاری مبتلا هستید. هنگامی که عضلات و بافت‌های حمایت‌کننده مثانه ضعیف شوند، وقتی روی مثانه فشار وارد می‌شود دریچه آن باز شده و مقداری ادرار خارج می‌شود. حتی فشار جزئی ناشی از سرفه یا خنده هم برای خروج مقدار کمی از ادرار کافی است. افزایش وزن، صدمات ورزشی، بارداری و زایمان طبیعی می‌توانند باعث بروز بی اختیاری ادرار فشاری شوند.

بی اختیاری ادرار اورژانسی

اگر به طور ناگهانی حس می‌کنید مثانه‌تان به‌شدت پر شده و تا قبل از رسیدن به دستشویی اختیارتان را از دست می‌دهید به بی‌اختیاری اورژانسی مبتلا هستید. در این نوع از انواع بی‌اختیاری معمولا مقدار زیادی ادرار خارج می‌شود. این مشکل باعث می‌شود حتی مواقعی که مثانه‌تان خالی است هم حس استرس داشته باشید و چندین‌بار به دستشویی بروید. بی‌اختیاری اورژانسی معمولا به‌دلیل اسپاسم ماهیچه‌های مثانه ایجاد می‌شود. پرکاری مثانه نیز درست مانند بی‌اختیاری اورژانسی است با این تفاوت که افراد مبتلا به آن می‌توانند تا رسیدن به دستشویی خود را نگه دارند.

بی اختیاری ادرار سرریز

یکی دیگر از انواع بی اختیاری ادرار، بی اختیاری ادرار سرریز شناخته می‌شود. در این نوع از بی اختیاری فرد به دلیل  عدم تخلیه‌ی کامل مثانه به صورت مکرر و ادامه دار دچار ترشح ادرار می‌شود و این فرایند ممکن است در طول روز چندین بار تکرار شود.

بی اختیاری ادرار رفلکسی

در این نوع از بی اختیاری ادار بدون هیچ هوشداری شروع به نشت می‌کند. علت اصلی بروز این بی اختیاری آسیب رسیدن به عصاب مربوط به هشدار مثانه در مغز است.

برای تشخیص نوع بی اختیاری ادرار به کدام دکتر مراجعه کنیم؟

برای تشخیص و درمان بی‌ اختیاری ادرار بسته به شرایط و علائمی که تجربه می‌کنید، می‌توانید به پزشکان مختلفی مراجعه کنید. پزشک عمومی اولین نقطه شروع است. پزشک عمومی می‌تواند ارزیابی اولیه را انجام دهد، علائم شما را بررسی کند، تاریخچه پزشکی شما را بگیرد و احتمالاً برخی از علل شایع مانند عفونت ادراری را رد کند. متخصص کلیه و مجاری ادراری (اورولوژیست) و متخصص زنان نیز در مرحله بعدی مراجعه قرار می‌گیرند. برای درمان بی اختیاری ادرار فیزیوتراپیست کف لگن که تمرینات خاصی را برای تقویت عضلات ضعیف، شل کردن عضلات بیش از حد منقبض، و بهبود کنترل بر مثانه به شما آموزش می‌دهد مناسب است.

مراحل تشخیص بی اختیاری ادرار توسط پزشک

اولین مرحله برای کنترل بی اختیاری ادراری در زنان و مردان تشخیص نوع آن است. پزشک از شما درباره تاریخچه بیماری‌های‌تان سؤال می‌کند و برای تشخیص عفونت‌های ادراری احتمالی برای‌تان یک آزمایش ادرار می‌نویسد. ممکن است حتی از شما بخواهد بایستید و سرفه کنید تا بتواند از این طریق احتمال بی‌اختیاری فشاری را رد یا تایید کند. همچنین ممکن است از شما درخواست کند یک دفترچه یادداشت روزانه تهیه کنید و در آن تعداد دفعات دفع ادرار و لکه‌های ادراری و میزان مایعاتی که در روز می‌نوشید را ثبت کنید.

برای تشخیص علت بی‌اختیاری ادرار چندین آزمایش وجود دارد. تصاویر سونوگرافی می‌تواند عملکرد مثانه و مجرای خروجی ادرار را هنگام دفع، سرفه یا سایر فعالیت‌ها نشان دهد. آزمایش با استفاده از پد مخصوص نیز مشخص می‌کند در طول روز چقدر دفع ادرار دارید.

انواع روش های درمان بی اختیاری ادرار

همانطور که پیش‌تر هم گفته شد روش‌های مختلفی برای درمان بی اختیاری ادرار وجود دارد که در زیر به چند مورد از مهمترین آنها می‌پردازیم. این روش‌ها عبارت هستند از:

 درمان کنترل ادرار با جراحی

جراحی مربوط به بی‌اختیاری فشاری ادرار یک عمل سرپایی محسوب می‌شود. یکی از گزینه‌ها برای این کار قرار دادن مثانه در «اسلینگ» است. اسلینگ بافتی است که موجب بالا نگه داشتن مثانه و جلوگیری از خروج ناگهانی ادرار می‌شود. گزینه دیگر بالاکشیدن مثانه بدون استفاده از «اسلینگ» است. درمورد بیماران مبتلا به بی‌اختیاری اورژانسی نیز برای افزایش ظرفیت ذخیره‌سازی مثانه می‌توان عمل جراحی انجام داد یا وسیله‌ای را در بدن قرار داد که انقباض مثانه را با سیگنال‌های الکتریکی کنترل می‌کند. برخی افراد ترجیح می‌دهند تا فرارسیدن زمان جراحی یا اثرگذاری دارو‌ها به طور موقت از پوشک‌ها و لباس‌های زیر مخصوص کنترل بی‌اختیاری ادرار استفاده کنند، اما برخی دیگر این محصولات را یک گزینه دائمی به حساب می‌آورند و حاضر نمی‌شوند زیر تیغ جراحی بروند. این محصولات را می‌توان به راحتی از داروخانه‌ها و فروشگاه‌های لوازم پزشکی تهیه کرد.

درمان کنترل ادرار با لیزر

این روش درمانی یکی از بروزترین روش‌های درمان بی اختاری ادرار است که امروزه مورد توجه جامعه پزشکی قرار گرفته است. در این روش عضلات متصل به واژن به کمک لیزر تقویت می‌شوند و بی اختیاری ادرار به مرور زمان از بین می‌رود.

درمان کنترل ادرار با فیزیوتراپی

درمان کنترل ادرار با فیزیوتراپی شامل برنامه‌ای ورزشی در جهت تقویت عضلات مثانه است که تحت نظر فیزیوتراپ انجام می‌شود.در ادامه به برخی از روش‌های درمان کنترل ادرار با فیزیوتراپی می‌پردازیم:

بیوفیدبک

برای شروع درمان به کمک روش بیوفیدبک ابتدا فیزیوتراپ شما از حسگر داخلی برای اندازه گیری فعالیت عضلات کف لگن استفاده می‌کند. این حسگر با استفاده از فشارهای منقبض شدن عضلات مثانه‌ی شما فعالیت عضلات را اندازه‌گیری می‌کند. بعد از تکمیل این رویه بهترین روش درمان به شما پیشنهاد می‌شود.

تحریک الکتریکی

روش تحریک الکتریکی نیز روشی برای آشنایی شما با عملکرد عضلات خود است. در این روش درمان فیزیوتراپ شما از تحریک الکتریکی ملایم استفاده می‌کند تا عملکرد عضلات لگن شما را بررسی کند.

درمان کنترل ادرار با تزریق بوتاکس

یکی دیگر از کاربردهای بوتاکس در زمینه پزشکی، استفاده از آن برای درمان کنترل ادرار است. در این روش پزشک ابتدا با دوربین مخصوص حجم مثانه را چک می‌کند و با تزریق 100 تا 300 واحد بوتاکس به دیواره مثانه حجم آن را اصلاح می‌کند.

درمان کنترل ادرار با دارو

برای درمان کنترل ادرار می‌توان از داروهای مخصوص این درمان نیز اشاره کرد. در ادامه به برخی از این داروها اشاره می‌کنیم:

کدام داروها بی اختیاری ادرار را تشدید می کند؟

دارو‌های مختلفی وجود دارد که می‌تواند بی‌اختیاری ادرار را تشدید کند. مصرف برخی دارو‌های پایین‌آورنده فشارخون در خانم‌ها باعث می‌شود ماهیچه‌های مثانه شل شود درنتیجه فرد دچار بی‌اختیاری ادرار می‌شود. از طرف دیگر برخی دارو‌های ضدافسردگی می‌تواند بی‌اختیاری را بهبود بخشد، اما برخی دیگر آن را تشدید می‌کند. دارو‌های مدر یا دیورتیک‌ها نیز با افزایش میزان ادرار باعث تشدید بی‌اختیاری می‌شود.

درمان کنترل ادرار با روش خانگی

باید بدانید درمان کنترل ادرار با روش خانگی نیز روشی امکان پذیر است. برخی از این روش‌ها عبارت از موارد زیر هستند:

ورزش کگل

ورزش کگل یکی از روش‌های درمان بی اختیاری ادرار است. در این روش با بلند کردن لگن، منقبض کردن این قسمت و سپس شل کردن آن به راحتی می‌توانید عضلات لگن را تقویت کنید.

تمرینات مثانه

تربیت مثانه درمورد کنترل بی اختیاری در زنان و مردان بسیار کاربرد دارد. برای شروع یک نمودار رسم کنید و زمان‌هایی که در دستشویی ادرار می‌کنید و زمان‌هایی که ادرار از شما می‌ریزد، یادداشت کنید. بعد از مدتی با مشاهده الگوی به دست آمده از این نمودار متوجه خواهید شد چه زمان‌هایی به دستشویی بروید تا از نشت ادرار جلوگیری کنید.

رژیم غذایی

برای داشتن رژیم غذایی مناسب برای کنترل ادرار باید به موارد زیر توجه داشته باشید:

• مصرف آب خود را کنترل کنید
• مصرف الکل را ترک کنید
• مصرف کافئین را کمتر کنید
• از ادویه‌جات کمتر استفاده کنید
• مصرف مرکبات را بالا ببرید

انواع روش جلوگیری از بی اختیاری ادرار

جلوگیری از بی‌اختیاری ادرار به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله نوع بی‌اختیاری، شدت آن و علت زمینه‌ای. اما به طور کلی، روش‌های پیشگیرانه و درمانی مختلفی وجود دارند که می‌توانند به مدیریت و کاهش این مشکل کمک کنند.

• تمرینات تقویتی عضلات کف لگن (تمرینات کگل
• مدیریت زمان دفع ادرار
• کنترل مصرف مایعات و محدود کردن مصرف نوشیدنی‌های تحریک‌کننده مثانه مانند کافئین (قهوه، چای، نوشابه)، الکل و نوشیدنی‌های گازدار
• مدیریت وزن
• درمان یبوست
• ترک سیگار

چرا زنان بیشتر از مردان در معرض بیماری بی اختیاری ادرار هستند؟

عوامل بسیار زیادی در ساختار طبیعی بدن  زنان باعث می‌شود که آن‌ها بیشتر از مردان در معرض بیماری بی اختیاری ادرار قرار داشته باشند. عواملی مانند حاملگی، زایمان و یائسگی می‌توانند یکی از مهم‌ترین عوامل  بیماری بی اختیاری ادرار در زنان باشند. همچنین آناتومی بدن زنان نیز باعث می‌شود آن‌ها بیشتر در معرض بیماری بی اختیاری ادرار داشته باشند.

سوالات متداول

از آنجایی که از افراد زیادی دچار مشکل بی اختیاری ادرار می‌شوند، سوالات زیادی پیرامون این مسئله وجود دارد. در زیر به سه مورد از این سوالات پاسخ داده‌ایم:

بی‌اختیاری ادرار در چه سنی رخ می‌دهد؟

بی‌اختیاری ادرار در هر سنی می‌تواند رخ دهد، اما با افزایش سن شیوع آن بیشتر می‌شود. این مشکل در نوزادان و کودکان خردسال طبیعی است (چون هنوز کنترل مثانه را یاد نگرفته‌اند)، اما در بزرگسالان می‌تواند نشانه یک مشکل پزشکی باشد. در افراد مسن، به دلیل تغییرات طبیعی بدن، کاهش قدرت عضلات، و شیوع بیشتر بیماری‌های مزمن، بی‌اختیاری ادرار رایج‌تر است.

آیا دلایل روانی هم موجب بی‌اختیاری ادرار می‌شوند؟

بله، کاملاً. استرس، اضطراب شدید، افسردگی، و حتی شوک‌های روانی می‌توانند بر عملکرد مثانه و کنترل ادرار تأثیر بگذارند و منجر به بی‌اختیاری ادرار شوند. در برخی موارد، اضطراب می‌تواند باعث انقباض ناگهانی عضلات مثانه شود (شبیه به بی‌اختیاری فوریتی) یا فرد به دلیل نگرانی زیاد، نتواند به موقع به دستشویی برود. همچنین، اختلالات شناختی مانند زوال عقل (مانند آلزایمر) که جنبه روانی-عصبی دارند، می‌توانند باعث فراموشی نیاز به دفع یا ناتوانی در استفاده صحیح از سرویس بهداشتی شوند.

آیا درمان بی‌اختیاری ادرار با روش‌های مختلف کاملاً قطعی است؟

نه همیشه. کاملاً قطعی به معنای ریشه‌کن شدن ۱۰۰٪. میزان موفقیت درمان به عوامل زیادی از جمله نوع و علت بی‌اختیاری، شدت مشکل، سن و سلامت عمومی فرد و پایبندی به درمان بستگی دارد.