بهانه‌ جویی‌ های ترامپ علیه ایران

کوروش احمدی- کارشناس روابط بین‌الملل در روزنامه شرق نوشت: در چند روز گذشته برخی از مقامات آمریکایی بدون ذکر نام و یک عضو مؤثر سنای آمریکا، اظهاراتی درباره احتمال اصرار دولت ترامپ بر انجام برخی بازرسی‌ها از بعضي مراکز نظامی ایران از سوی کارشناسان سازمان بین‌المللی انرژی اتمی مطرح کرده‌اند.

این اظهارات پس از آن مطرح شد که دولت ترامپ چاره‌ای جز تأیید پایبندی ایران به برجام را برای دومین بار ندید و گفته شد ظاهرا ترامپ با این شرط با اعلام پایبندی موافقت کرده است که در نوبت بعدی، یعنی مهرماه، مقامات اجرائی بهانه‌ای برای اعلام پایبند‌نبودن ایران به برجام برای او فراهم کنند. این امر به‌تنهایی دو نکته را ثابت می‌کند: نخست اینکه دولت آمریکا تنها بر اساس ایدئولوژی و اهداف سیاسی در پی برخورد با برجام است و نه بر اساس واقعیات عینی. این به‌خودی‌خود امر مهمی است و به‌عنوان نقطه ضعف بزرگی برای دولت ترامپ ثبت خواهد شد.

دوم اینکه اثبات می‌کند برخی ادعاها مبنی بر نقض برجام از سوی ایران، ازجمله موارد مندرج در نامه ١١ جولای چهار سناتور آمریکایی، بی‌پایه‌تر از آن است که دولت آمریکا بتواند روی آنها برای اعلام پایبند‌نبودن ایران حساب کند. دولت ترامپ امیدوار است؛ اولا مقامات و کارشناسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با درخواست از ایران برای انجام بازرسی از برخی مراکز نظامی كشورمان موافقت کنند و ثانیا ایران چنین درخواستی را رد کند و در این صورت، آمریکا بهانه لازم را برای خودداری از تأیید مجدد پایبندی ایران به برجام، به دست آورد.

از طرفی، فرض آنها این است که موافقت احتمالی ایران با این‌گونه بازرسی‌ها، به ترامپ امکان خواهد داد تا مدعی شود امنیت ملی آمریکا را ارتقا بخشیده و به‌این‌ترتیب، بتواند پایگاه اصلی رأی خود را در داخل آمریکا راضی نگه دارد. از قول مقاماتی که در نشست کمیسیون مشترک در وین در هفته گذشته حضور داشته‌اند، گفته شده توماس شانون، یکی از معاونان وزیر خارجه آمریکا که در رأس هیئت آمریکایی در آن نشست شرکت کرده بود، ایده بازدید از مراکز نظامی ایران را با اعضای اروپایی این کمیسیون در میان گذاشته است.

باب کورکر، رئیس کمیسیون سیاست خارجي سنای آمریکا نیز در ٢٦ جولای در مصاحبه‌ای گفت: آمریکا در تلاش است تا از طریق درخواست «دسترسی به تأسیسات مختلف در ایران به نحوی رادیکال برجام را اعمال کند». وی ادامه داد: اگر ایران با این امر مخالفت کند، در آن صورت ایران مقصر فروپاشی برجام خواهد بود و نه آمریکا. «می‌خواهیم متحدان ما با ما بمانند». مصاحبه اخیر ترامپ با وال‌استریت‌ژورنال نیز می‌تواند به‌ نوعی در این رابطه باشد. وی گفت: «وقتی نوبت ٩٠روزه بعدی فرا برسد، فکر می‌کنم آنها [ایران] پایبند نخواهند بود».

ظاهرا دوایر مربوطه در آمریکا، اکنون مشغول بررسی تفاسیر مختلف از بندهای مربوط به «دسترسی» در برجام و نیز در توافق‌نامه‌ای که ایران به طور جداگانه با آژانس امضا کرده و نیز مورد قبلی هستند تا ببینند چطور می‌توانند مسئله دسترسی به سایت‌های نظامی ایران را مطرح کنند. مورد قبلی دو سال قبل و در ارتباط با بن‌بستی است که درباره مسئله «دسترسی» به پارچین ایجاد شد که در نهایت به مصالحه‌ای انجامید که در آن، نمونه‌گیری محیطی از سوی کارشناسان ایرانی و تحت‌ نظارت خارج از محل کارشناسان آژانس صورت گرفت. دسترسی آژانس به سایت‌های نظامی ایران، یکی از مناقشه‌برانگیزترین بخش‌ها در مذاکرات دوساله درباره برجام بود.

بخش مربوط به این موضوع، در برجام بسیار پیچیده بوده و مشخص‌کننده روندی دشوار است که خوشبختانه تا حد ممکن منافع ایران در آن لحاظ شده است. مطابق بخش مربوطه در برجام، بازدید کارشناسان آژانس از اماکنی که تحت قرارداد پادمان یا پروتکل الحاقی به‌عنوان محل فعالیت‌های هسته‌ای اعلام نشده‌اند، موکول به ارائه شواهد و دلایل متقنی به آژانس است که نشان‌دهنده موجه‌بودن نگرانی کشور درخواست‌کننده باشد. اگر توضیحات ایران موجب رفع نگرانی آژانس نشود، آژانس می‌تواند درخواست بازدید از چنین مکان‌هایی را مطرح کند، مشروط بر آنکه دلایل درخواست دسترسی و اطلاعات مربوطه را در اختیار ایران بگذارد. در چنین صورتی، ایران می‌تواند راه‌های جایگزین را برای رفع نگرانی آژانس پیشنهاد کند. اگر در ١٤ روز این راه‌های جایگزین مؤثر نشوند یا طرفین به توافق نرسند، کمیسیون می‌تواند با حداقل پنج رأی از هشت رأی اعضای کمیسیون برجام، درباره نحوه رفع نگرانی‌های آژانس تصمیم بگیرد و راه‌حلی را ارائه کند.

با توجه به اینکه دولتی که خواستار بازرسی از یک محل غیرهسته‌ای می‌شود، باید مستنداتی در تأیید ادعایش ارائه کند، نقش سازمان‌های اطلاعاتی در این رابطه نیز پررنگ خواهد بود. این سازمان‌ها در آمریکا قاعدتا از سوی عناصر تندرو دولت ترامپ برای ارائه شواهدی که حاکی از فعالیت‌های خلاف برجام در سایت‌های نظامی ایران باشد، تحت فشار قرار خواهند گرفت. اگرچه مثلا ریاست سیاسی سازمان سیا به‌شدت گرایشات ضدایرانی دارد؛ اما عناصر حرفه‌ای در این سازمان‌ها نمی‌توانند به‌راحتی با این ریاست سیاسی کنار بیایند؛ خاصه آنکه تجربه عراق و اثبات پوچی ادعاهای آنها درباره سلاح‌های کشتار جمعی عراق در زمان صدام، همواره در پس ذهن این سازمان‌های اطلاعاتی سنگینی می‌کند. آیا آژانس و کشورهای اروپایی به اضافه چین و روسیه، می‌پذیرند خود را با دستور کار و برنامه زمانی آمریکا تطبیق دهند و به نحوی با دولت ترامپ همکاری کنند تا در ضرب‌الاجل بعدی برای تأیید پایبندی ایران، یا هر زمان دیگر، مقصود دولت ترامپ تأمین شود؟

پاسخ به احتمال زیاد مثبت نیست. دیگر طرف‌های برجام و به‌ویژه آژانس، بعید است حاضر شوند خود را با دستور کار ماجراجویانه ترامپ تطبیق دهند.اگر آژانس برای انجام بازرسی از یک سایت نظامی اصرار کند و نتواند دلیلی حاکی از وقوع خلافی بیابد، اعتبارش به‌عنوان یک نهاد بی‌طرف بین‌المللی لطمه خواهد دید و دستش برای بازرسی‌های آتی بسته خواهد شد. فقط یک احتمال را نباید از نظر دور داشت و آن اینکه سه کشور اروپایی در چارچوب معادلات مربوط به روابطشان با آمریکا، بپذیرند امتیازی به واشنگتن بدهند. با این تصور که یک بازرسی احتمالی از یک مرکز نظامی در ایران، درهر‌حال ضرری برای آنها نخواهد داشت؛ یعنی یا دولت ترامپ بیش از پیش بی‌اعتبار خواهد شد یا فعالیتی خلاف برجام در ایران کشف خواهد شد که در هر دو صورت، ضرری برای دیگر طرف‌های برجام نخواهد داشت.